چکیده

براثرتغيير و تحول در حوزه IT و رشد سريع تكنولوژي برتر ازدهه 1990 الگوي رشد اقتصادي جهاني تغيير اساسي نموده است كه در نتيجه آن، دانش به عنوان مهمترين سرمايه ، جايگزين سرمايه هاي مالي و فيزيكي در اقتصاد جهاني امروز شده است .مطالعات اخير نشان داده اند كه بر خلاف كاهش بازدهي منابع سنتي ( مثل پول ، زمين، ماشين آلات و غيره )دانش واقعاً منبعي براي افزايش عملكرد كسب وكار است . در سازمان هاي داراي ساختار ماتريسي بدليل تغييرات وجابه جايي نيروي انساني متخصص، پيچيدگي فرآيندها و ارتباطات، اهميت نقش مستند سازي اطلاعات و مديريت دانش دو چندان گرديده است . تبديل سرمايه هاي انساني به سرمايه هاي ساختاري و ايجاد يك مزيت رقابتي پايدار در سازمان مي‌تواند يكي از دغدغه هاي اصلي مديران اين نوع سازمانها باشد. شركت مهندسي و توسعه نفت بعنوان يكي از شركتهاي فرعي شركت ملي نفت ايران، مسئوليت نظارت بر اجراي كليه طرحهاي مهندسي و توسعه در قالب  فعاليت هاي طراحي، مهندسي، ساخت و اجرا در بخش نفت و گاز خشكي و دريا، يكي از سازمان هاي داراي ساختار ماتريسي متكي بر دانش فني – تخصصي مي‌باشد كه بنظر مي رسد روندهاي اخير در حوزه منابع انساني آن از جمله تمايل به كاريابي، جابجايي ونقل و انتقال و خروج نيروهاي متخصص از شركت، در شرف بازنشسته شدن تعداد زيادي از نيروهاي باتجربه، موضوع تحريم ها دربحث روابط مشتري، تامين كنندگان و ... باعث اهميت مديريت سرمايه هاي فكري (مشتمل بر سرمايه انساني، ساختاري و ارتباطي) جهت برون رفت از چالش هاي پيشرو گرديده است .

    سوال اصلی مطرح شده در این تحقیق عبارت است از "وضعیت سرمایه فکری در شر کت مهندسی وتوسعه نفت(متن) "چگونه است؟"       

در این تحقیق برای بررسی وضعیت سرمایه فکری در شر کت مهندسی وتوسعه نفت(متن) سه بعد سرمایه فکری یعنی سرمایه انسانی، ارتباطی و ساختاری مورد بررسی قرار گرفت.

    روش تحقیق حاضر از نظر هدف ، تحقیق کاربردی بوده و از نظر نحوه جمع آوری داده ها تحقیقی توصیفی از نوع پیمایشی می­باشد. جامعه آماری مورد بررسی در این تحقیق کارکنان شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن) می­باشد.

    به منظور جمع آوری اطلاعات و داده ها و پاسخگویی به سوالات و فرضیات تحقیق، علاوه بر استفاده از روشهای کتابخانه­ای از روش میدانی که مهم­ترین ابزار مورد استفاده آن پرسشنامه می باشد و از پرکاربردترین ابزارها در تحقیقات علوم رفتاری و تحقیق حاضر می­باشد، استفاده شده است.

پرسشنامه‌ای برای سرمایه فکری و سه نوع سرمایه دیگر  طراحی شد که که شامل دو بخش مشخصات عمومی پاسخ دهندگان(جمعیت شناختی)،و سوالات اصلی تحقیق می­باشد. پس از بررسی روایی و پایایی پرسشنامه، در نهایت تعداد 184 پرسشنامه بین کارکنان شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن) توزیع گردید تا تعداد 161 پرسشنامه قابل تجزیه و تحلیل بدست آمد.

   پس از جمع آوری اطلاعات پرسشنامه­های جمع آوری شده و انجام آزمون­های آماری متفاوت نتایج نشان داد که وضعیت سرمایه فکری، انسانی و سازمانی پایینتر از حد میانگین و وضعیت سرمایه ارتباطی بالاتر از حد میانگین است.

فهرست مطالب

عنوان

صفحه

چکیده ....................................................................................................................................................................................

خ

فصل اول: طرح تحقیق یا کلیات پژوهش ...............................................................................................................................

1

1-1- بیان مسئله ....................................................................................................................................................................

2

1-2-اهداف تحقیق..................................................................................................................................................................

3

1-3-مدل مفهومی تحقیق .......................................................................................................................................................

3

1-4-فرضيه‌هاي اصلي تحقیق ................................................................................................................................................

4

1-5-نوع روش تحقیق ............................................................................................................................................................

4

1-6-روش گردآوري اطلاعات و داده‌ها .................................................................................................................................

5

1-7-پيشينه تحقیق ..................................................................................................................................................................

5

فصل دوم: ادبیات تحقیق .........................................................................................................................................................

12

2-1-مقدمه ..............................................................................................................................................................................

13

2-2-تعاريف سرمايه فكري ....................................................................................................................................................

14

2-3-ويژگي‌هاي سرمايه فكري ..............................................................................................................................................

16

2-4-چارچوب مديريت سرمايه فكري ..................................................................................................................................

16

2-5-مدل‌هاي اندازه‌گيري سرمايه فكري ................................................................................................................................

18

2-5-1-مدل سرمايه فكري اسكانديا ......................................................................................................................................

18

2-5-2-مدل ارزيابي دارايي نامشهود .....................................................................................................................................

20

2-5-3-مدل مديريت دارايي فكري شركت دو ......................................................................................................................

22

2-5-4-مدل سرمايه فكري بانك ملي استريچيسك ...............................................................................................................

23

2-5-4-1-انواع سرمايه دانش محور ......................................................................................................................................

23

2-5-5-مدل سرمايه فكري ادوینسون و مالون (1997) ..........................................................................................................

30

2-5-6-مدل تكنولوژي بروكر ................................................................................................................................................

32

2-5-7-مدل امپريال بانك كانادا .............................................................................................................................................

34

2-5-8-مدل ارزيابي دارايي‌هاي نامشهود ...............................................................................................................................

36

2-5-9-مدل اينتلكتوس ..........................................................................................................................................................

40

2-5-10-مدل سرمايه فكري چن و همكاران .........................................................................................................................

43

2-5-11-مدل سرمايه فكري مارواسچوما ..............................................................................................................................

46

2-5-12-مدل سرمايه فكري (دارايي‌هاي نامشهود) سانچز ....................................................................................................

48

2-5-13-مدل سرمايه فكري بونتيس ......................................................................................................................................

50

عنوان

صفحه

2-5-14-مدل سرمايه فكري مريتوم گايدلاين .......................................................................................................................

52

2-6-مورد كاوي ....................................................................................................................................................................

60

2-6-1-مورد كاوي 1) شركت مهندسي آكر ..........................................................................................................................

60

2-6-2-مورد كاوي 2) شركت اي جي اس ...........................................................................................................................

62

2-6-3-مورد كاوي 3) شركت كويي .....................................................................................................................................

64

2-6-4-مورد كاوي 4) شركت لاستيك سازي نوكيين ...........................................................................................................

65

2-6-5-مورد كاوي 5) شركت MW-DATA ....................................................................................................................

67

2-6-6-مورد كاوي 6) چارچوب سرمايه فكري دانشگاهي.....................................................................................................

73

2-6-7-چكيده برخي مقالات مرتبط با سرمايه فكري ............................................................................................................

77

2-7- جمع بندی.....................................................................................................................................................................      

96

2-8-توضیحات تکمیلی مدل مفهومی تحقیق ........................................................................................................................

97

فصل سوم: روش تحقیق ..........................................................................................................................................................

99

3-1-مقدمه .............................................................................................................................................................................

100

3-2-روش تحقیق ..................................................................................................................................................................

100

3-3-جامعه آماری ..................................................................................................................................................................

102

3-4-حجم نمونه و روش نمونه گیری ...................................................................................................................................

103

3-5-ابزار گردآوری اطلاعات .................................................................................................................................................

103

3-6-نمونه تحقيق ...................................................................................................................................................................

104

3-7-پايايي پرسشنامه .............................................................................................................................................................

105

3-8-روایی پرسشنامه..............................................................................................................................................................

106

3-9-روشهای تجزیه و تحلیل داده ها ....................................................................................................................................

108

3-10- تحلیل واریانس یکطرفه............................................................................................................................................

114

فصل چهارم: تجزيه و تحليل آماري داده‌ها .............................................................................................................................

115

4-1-مقدمه ..............................................................................................................................................................................

115

4-2-توصیف داده‌هاي مربوط به ويژگي‌هاي جمعيت شناختي پاسخ دهندگان ......................................................................

116

4-2-1-جنسيت .....................................................................................................................................................................

116

4-2-2-سن ............................................................................................................................................................................

117

4-2-3-ميزان تحصیلات .......................................................................................................................................................

118

4-2-4-سابقه كار ..................................................................................................................................................................

119

4-2-5-سمت سازماني ...........................................................................................................................................................

121

4-3-آمار توصيفي مربوط به سؤالات پرسشنامه .....................................................................................................................

122

4-4-آزمون تحلیل عاملی برای متغیرهای تحقیق ....................................................................................................................

125

4-5-آزمون فرضيات تحقيق ...................................................................................................................................................

129

4-6-بررسي وضعيت ابعاد تشكيل دهنده سه نوع سرمايه ......................................................................................................

138

4-7-اولويت بندي ابعاد تشكيل دهنده سرمايه فكري .............................................................................................................

138

4-8-اولويت بندي ابعاد تشكيل دهنده سرمايه انساني ............................................................................................................

138

4-9-اولويت بندي ابعاد تشكيل دهنده سرمايه سازماني .........................................................................................................

139

4-10-اولويت بندي ابعاد تشكيل دهنده سرمايه ارتباطي ........................................................................................................

141

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری وارائه پیشنهاد ها ....................................................................................................................

144

مقدمه .......................................................................................................................................................................................

145

5-1-نتایج تحقیق ...................................................................................................................................................................

147

5-2-پیشنهادات تحقیق ...........................................................................................................................................................

148

5-2-1-افزايش سطح رضايتمندي كاركنان از حقوق و مزايا ..................................................................................................

148

5-2-2-فعال و كارآمد شدن واحد تحقيق و توسعه سازمان ...................................................................................................

148

5-2-3-افزايش ميزان نوآوري و كارآفريني در مقايسه با سازمان‌هاي ديگر ............................................................................

149

5-2-4-انطباق زير ساخت‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي با نيازهاي كاري ....................................................................................

150

5-2-5-توسعه و بهينه سازي ساختار سازماني .......................................................................................................................

150

5-2-6-حفظ مشتريان معتبر ...................................................................................................................................................

151

5-3-جنبه جديد و نوآوري تحقيق .........................................................................................................................................

152

5-4-پیشنهادات برای تحقیقات آتی ........................................................................................................................................

152

پيوست شماره 1) پرسشنامه ....................................................................................................................................................

153

پيوست شماره 2) نتايج آزمون‌هاي آماري ...............................................................................................................................

159

فهرست منابع ومآخذ ...............................................................................................................................................................

166

فهرست نمودار

عنوان

صفحه

نمودار 1-4 : مشاهدات مربوط به جنسيت پاسخ‌دهندگان .......................................................................................................

117

نمودار 2-4 : مشاهدات مربوط به سن پاسخ‌دهندگان .............................................................................................................

118

نمودار 3-4 : مشاهدات مربوط به تحصیلات پاسخ‌دهندگان ...................................................................................................

119

نمودار 4-4 : مشاهدات مربوط به سابقه کار پاسخ‌دهندگان ....................................................................................................

120

نمودار 5-4 : مشاهدات مربوط به سمت سازمانی پاسخ‌دهندگان ............................................................................................

121

نمودار 6-4 : اولویت­بندی ابعاد تشکیل دهنده سرمایه فکری .................................................................................................

137

نمودار 7-4 : اولویت­بندی ابعاد تشکیل دهنده سرمایه انسانی .................................................................................................

139

نمودار 8-4 : اولویت­بندی ابعاد تشکیل دهنده سرمایه سازمانی ..............................................................................................

141

نمودار 9-4 : اولویت بندی ابعاد تشکیل دهنده سرمایه ارتباطی .............................................................................................

143

فهرست اشکال

عنوان

صفحه

شکل شماره 1-2 : چارچوب مدیریت سرمایه فکری .............................................................................................................

17

شکل شماره 2-2 : مدل سرمايه فكري اسكانديا .....................................................................................................................

19

شكل شماره 3-2 : مدل سرمايه فكري بانك ملي استريچيسك ..............................................................................................

25

شكل شماره 4-2 : دستيابي به اهداف دانشي به كمك سرمايه هاي دانشي ............................................................................

26

شكل شماره 5-2 : اجزا سرمايه فكري در مدل ادوينسون و مالون(بر مبناي مدل اسكانديا) ..........................................................

31

شكل شماره 6-2 : نقاط تمركز مو لفه هاي سرمايه فكري در مدل ادوينسون و مالون در دور هاي زماني(بر مبناي مدل اسكانديا)

32

شكل شماره 7-2 : اجزا سرمايه فكري در مدل تكنولوژي بروكر(بروكينگ) ................................................................................

34

شكل 8-2 : مولفه هاي سرمايه ساختاري مدل امپريال بانك كانادا .........................................................................................

36

شكل شماره 9-2 : مدل ارزيابي دارايي هاي نامحسوس .............................................................................................................

40

شکل شماره 10-2 : مدل اینتلکتوس .........................................................................................................................................

43

شكل شماره 11-2 : مدل ابعاد سرمايه فكري و روابط بين ابعاد آن از ديدگاه چن .......................................................................

44

شكل 12-2 : مدل جامعی برای تجزیه‌ و تحلیل دارائی نامشهود ............................................................................................

49

شکل شماره 13-2 : مدل سرمایه فکری بونتيس ........................................................................................................................

51

شکل شماره 14-2 : مدل سرمايه فكري مريتوم گايد لاين (1) ...............................................................................................

54

شکل شماره 15-2 : شبکه دارایی های نامشهود .....................................................................................................................

56

شکل شماره 16-2 : مدل سرمایه فکری مريتوم گايد لاين (2) ...............................................................................................

57

شکل شماره 17-2 : مورد کاوی 1) شركت مهندسي آكر .......................................................................................................

62

شكل شماره 18-2 : بخش ها و اهداف توسعه شايستگي ها ..................................................................................................

67

شکل شماره 19-2 : مورد كاوي5) شركت  MW-DATA .................................................................................................

68

شکل شماره 20-2 : مورد كاوي6) چارچوب سرمايه فكري دانشگاهي سانچز ......................................................................

73

شکل شماره 21-2 : سرمايه فكري، حسابداري مديريت و عملكرد شركت ...........................................................................

82

شکل شماره 22-2 : سرمايه فكري و اخبار بازار سهام استراليا ...............................................................................................

84

شکل شماره 23-2 : مدل مفهومی تحقیق مقاله سرمايه فكري و عملكرد در مدلهاي علي ......................................................

92