این کتاب که مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه است به انگیزه پاسخ و نقد نظریّات و شبهات دکتر عبدالکریم سروش پیرامون وحی و رسالت تدوین شده است که با ذکر وهمیّاتی ناصواب و لاطائلاتی بیبنیان پنجه در پنجه شاهین آسمان رسالت و ولایت درافکنده و پای در جای پای پیامبران و رسل نهاده و از مقام و منزلت قرآن و رسل دم میزند و آن دو را در ترازوی وهم و خیال خویش به سنجش در آورده است و سخن از صحیح و سقیم و صدق و کذب آیات بیّنات میراند و برخی را منزّل من عند الله و بعضی را ساخته و پرداخته خیال و وهم بشری میشمارد.
از آنجا که پاسخ برخی از بزرگان و فضلاء در مقام رد و پاسخگوئی به این شبهات چه بسا خود دارای نقاطی شبهه برانگیز و حتی خارج از حیطه مورد بحث مینمود و باعث تقریر و تثبیت نظریّات الحادی صاحب مقاله میشد مؤلف محترم تأمّلی هم در این پاسخها نمودهاند.
فصل اول این کتاب در توحید افعالی است و در نهایت به اثبات میرسد که چون انبیاء و اولیاء الهی در توحید افعالی به غایت رسیدهاند فعل و ارادة ایشان در طول فعل و ارادة الهی است و توحید افعالی در افعال و امور پیامبران و اولیاء الهی ظهور مییابد و با این حساب دیگر خطائی در فعل و قول و احوال و افکار ایشان راه ندارد و هرگز متأثر از محیط پیرامونی و زمان حیات مادّی خویش نمیباشند و احوال و اطوار مختلف در ایشان تأثیر نمیگذارند.
فصل دوم این کتاب که در آن به بررسی حقیقت علم و ادراک پرداخته و نگاه و تحلیل عرفاء بالله را در علم انبیاء و اولیاء کُمّل الهی علیهم السّلام تبیین میکند خواننده را به این نتیجه میرساند که اولیاء الهی چون فانی در اسم علیم پروردگار میشوند و به بقاء حضرت حق باقی میگردند لذا حقیقت علمی ایشان هیچ حدّ و مرزی نمیشناسد و رؤیت وقائع و مطالب گذشته و حال و آینده برای ایشان به علم حضوری است. و در علم حضوری نیز خطا و ضلالت و گمراهی راه ندارد.
فصل سوم این کتاب که در تحلیل حقیقت وحی و الهام است خواننده را با حقیقت وحی آشنا میسازد که وحی عبارت است از وصول به مرتبه تقدیر و مشیّت الهی و القاء مطالب و معانی از آن افق بلند بر نفس آدمی، و در نهایت با توسعه در معنی وحی که مستفاد از مصادیق مورد استفاده آن در موارد مختلفه از آیات و روایات میباشد. این نتیجه برای خواننده حاصل میگردد که وحی و الهام اختصاص به یک عدّه خاص از برگزیدگان خدای متعال ندارد لیکن بین وحی به پیامبران الهی با سایرین فرق است.
فصل چهارم که آخرین فصل این کتاب است در آن به بررسی مطالب مطرح شده از طرفین پرداخته میشود و مؤلف محترم نتیجه گیری میکنند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نه چون زنبور مولّد و نه مانند طوطی مقلّد است بلکه چون به حقیقت اسماء و صفات الهی دست یافته و وفود در حریم عصمت و طهارت نمودهاند لذا جاودانگی و ابدیّت در انحصار کلام ایشان میباشد و قلب ایشان به روی حقائق نهفته و مکتوم هستی باز است و تشبیه حقائق وحیانی و واردات قلبی ایشان به واردات قلبی شعراء در قالب کلّی اشتباه است.
از طرفی هم مؤلف محترم اشکال بر صاحب مقاله را در پیروی از مبانی عرفاء بالله علی الخصوص قول به وحدت وجود دانستن دور از انصاف میدانند و به این مطلب متذکر میشوند که چون در هر مطلبی به پاسخ صحیح و درست نرسیدیم حق نداریم مبانی محکم و متقن عرفاء عالیمقداری چون حضرت مولانا جلال الدّین محمّد بلخی و جناب محیی الدّین عربی و ملاصدرای شیرازی رضوان الله تعالی علیهم اجمعین را به باد نقد و انتقاد بگیریم