طرحواره درمانی و
              تنظیم شناختی هیجان

•

پژوهش عملی – انفرادی

استاد راهنما:

دانشجو:

به هیجان عاطفه نیز گفته می شود که عمدتا در قالب هایی مثل ترس، خشم، اندوه, شادمانی و لذت، عشق، شگفتی، نفرت و شرم بروز پیدا می کند.

هیجان یک موهبت الهی است که به عنوان یک مکانیزم (ساز و کارِ تنش زُدا) عمل می کند. به این صورت که هنگام تحریک فرد از سوی یک محرک خارجی، بدن سریعا نسبت به آن واکنش نشان می دهد اضطراب در فرد به وجود می آید و این اضطراب موجب عدم تعادل و به هم ریختگی روانی فرد میشود و در این مرحله ارگانیزم (بدن) با به راه انداختن تظاهرات هیجانی که با حالتهای مختلف چهره، تنفس شدید و... همراه است سعی می کند این تنش و اضطراب را کاهش دهد و تعادل را دوباره به وجود آورد.

اگر این مکانیزم بدن نمی بود عملا فرد در مقابل بسیاری از محرک ها با درماندگی مواجه شده و با آسیب های جسمی و روانی بسیاری رو به رو می شد. البته هیجانها با شناختهای ما پیوند خورده اند و این تجربه های شناختی هر فرد است که بر میزان تأثیر محرک ها و در نتیجه شدت هیجانهای وی اثر میگذارد.

اجزای هیجان

هر هیجان شامل شناخت ها، اعمال و احساسات می باشد و تمامی هیجانات این مراحل را طی می کنند:

 (دیویس، شاور و ورنون,2012 )

1ـ احساس درون ذهنی 2ـ تحریک دستگاه خودکار 3ـ ارزیابی شناختی از موقعیت 4ـ ابراز هیجان  5ـ واکنش عمومی

   6- گرایش عملی.

مقدار هیجانی که از احساسی ناشی می شود و به صورت رفتار خاصی بروز می کند به تجربه فرد بستگی دارد.

وظایف هیجان

تنظیم و کنترل هیجانها

عناصر هیجان

ریو هیجانات را چند بعدی دانست و 4 عنصر زیر را برای هیجان ذکر کرد:

.1 احساس: هیجانها تا حدودی احساسهای ذهنیتی هستند که باعث می شوند حالت های خاص مثل عصبانی شدن یا خوشحالی را احساس کنیم.

.2 انگیختگی بدن: این عنصر ناظر بر همان رفتار مقابله و واکنش بدن در حین هیجان بوده که به صورت فیزیولوژیک ضربان قلب و و اپی نفرین در جریان خون و نظام عضلانی حالت هوشیار بدن، مشت گره کرده  نمود پیدا می کند.

.3 هدفمندی: هیجانها هدفمند بوده و بیانگر این مطلب هستند که چرا افراد از هیجاناتشان استفاده میکنند. مثلا هیجان خشم، میل انگیزش برای انجام دادن کاری مانند جنگیدن با دشمن و اعتراض کردن به بی عدالتی را در ما ایجاد میکند که در غیر این صورت چنین نمیکردیم.

.4 عنصر اجتماعی: این عنصر بیانگر این است که هیجانها دارای جنبه ارتباطی می باشند. وقتی هیجان زده می شویم از طریق حالتهای بدن، ژستها، آواگری ها و جلوه های صورت تجربیات خصوصی خود را علنی کرده و با ابزار هیجانمان در واقع به صورت غیر کلامی، احساس خود و اینکه چه تعبیری از موقعیت موجود داریم را به دیگران منتقل می نماییم (ریو، 1393)

تکنیکهای پیشرفته نظم بخشی هیجان

تنظیم شناختی هیجان

به نظر سالووی و مایر (1999؛ به نقل از اقبالی، 1392) پنج روش کلی وجود داردکه خیلی مورد استفاده مردم است. هر کدام از آنها اگر در زمان مناسب و به شیوه مناسب بکار گرفته شوند، میتوانند بسیار موثر باشند اما بعضی از آنها بطور کلی مفیدتر از بقیه هستند:

1- جلوگیری: یکی از فنون ساده و آسان خوداری از استفاده از روش سرکوبی یا خفه کردن احساسات ناخوشایند به هنگام بروز کنترل یا از بین بردن علایم خارجی هیجانهای ناخواسته از طریق تلاش اگاهانه و ارادی است.

2- ارزیابی مجدد شناختی: در این فن سعی می کنید وضعیت را در ذهن خود تغیر دهید تا حالت هیجانی خوشایندتری به دست آید.

3- تغییر جهت توجه: در این روش شما هیجانهای منفی را به این صورت کنترل می کنید که توجه خود را از محرکهای استرس زا بر می دارید و به سوی چیزی بهتر معطوف می کنید.

4- برنامه ریزی فعال: در این فن واکنشهای هیجانی خود را از این طریق به کنترل در می آورید که برای کنار آمدن با علل هیجانها برنامه های شخصی را طرح ریزی می کنید.

5- کمک خواهی: در این فن تنظیم هیجانها از طریق کمک خواهی از دیگران انجام می گیرد که ممکن است مادی و عملی باشد (رادباغ  و هیمبرگ2012 )

طرح مساله

طرحواره درمانی چه کمکی به تنظیم شناختی هیجان می نماید؟

طرحواره

کسی که اولین بار مفهوم طرحواره را بسط داد بارتلت در سال 1930 بود.

بارتلت به تأثیر آگاهی قبلی بر ادراک و حافظه پرداخت.

طرحواره یک الگوی شناختی- هیجانی همراه با احساس های بدنی است که موجب بروز رفتارهایی می شود.

 طرحواره ها در اوایل زندگی شکل می گیرند، به حرکت خود ادامه می دهند و بنابر اصل حفظ هماهنگی شناختی حفظ دیدگاه باثبات در مورد خود و دیگری, خودشان را بر تجارب بعدی زندگی تحمیل می کنند حتی اگر هیچگونه کاربرد دیگری نداشته باشند.

طرحواره برای بقای خودش می جنگد و فرد با آن احساس راحتی می کند. افراد به سمت وقایعی کشیده می شوند که با طرحواره هایشان همخوانی دارد و به همین دلیل تغییر طرحواره ها سخت است.

طرحواره های ناسازگار اولیه

یانگ آن دسته از طرحواره هایی را که به رشد و شکل گیری مشکلات روانشناختی می انجامند، طرحواره های ناسازگار اولیه می نامند. این طرحواره ها الگوهای شناختی و هیجانی آسیب رسانی هستند که در جریان اولیه رشد آغاز شده و در طول زندگی تداوم می یابند.

(نورداهل و هو و هاگو2005).

ویژگی های طرحواره های ناسازگار اولیه

نحوه ی اکتساب طرحواره ها

1- عدم ارضا نیازها: می تواند منجر به شکل گیری طرحواره هایی همچون محرومیت هیجانی و رهاشدگی شود.

2- ارضا بیش از حد نیازها: می تواند منجر به شکل گیری طرحواره هایی همچون وابستگی/ بی کفایتی و استحقاق بزرگ منشی شود.

3- آسیب دیدن و قربانی شدن: می تواند منجر به تشکیل طرحواره هایی همچون نقص/شرم، بی اعتمادی/بدرفتاری و یا آسیب پذیری نسبت به ضرر شود.

4- درونی سازی یا همانند سازی با افراد مهم زندگی.

علاوه بر این چهار دسته تجارب، خلق و خو نیز در شکل گیری طرحواره ها تأثیر دارد.

تداوم طرحواره

طرحواره ها توسط سه سازوکار اولیه تداوم می یابند (ریزو و همکاران، 1394)

1- تحریف شناختی: فرد از طریق تحریف شناختی بر اطلاعات همخوان با طرحواره توجه می کند و اطلاعاتی را که با طرحواره منافات دارند را نادیده می گیرد یا کم ارزش می شمارد.

2- الگوهای زندگی خود آسیب رسان: فرد درگیر الگوهای خود آسیب رسان، انتخاب های ناهشیارانه ای می کند و در موقعیت هایی می ماند و روابطی را برقرار می کند که منجر به برانگیختگی طرحواره می شود و در عین حال از برقراری روابطی که منجر به بهبود طرحواره می شوند اجتناب می کند.

3- سبک های مقابله ای ناکارامد: بیماران در اولیل زندگی به منظور انطباق با طرحواره پاسخ های مقابله ای ناسازگاری به وجود می آورند تا مجبور نشوند هیجان های شدید و استیصال کننده ای را تجربه کنند. این کار معمولا منجر به تداوم طرحواره می شود.

بهبود طرحواره

برای بهبود طرحواره سه شیوه به کار می رود (یانگ، 2009)

تکنیکهای شناختی: بیمار با به کار گیری تکنیک های شناختی یاد می گیرند در مقابل طرحواره استدلال کرده و در سطح منطقی اعتبار طرحواره را زیر سوال ببرند.

 تکنیک های تجربی: بیماران در سطح هیجانی با طرحواره مبارزه می کنند. با استفاده از تکنیک های تجربی مثل تصویر سازی ذهنی و برقراری گفتگو، خشم و ناراحتی خود را نسبت به حوادث دوران کودکی شان ابراز می دارند. همچنین راجع به نیازهایی که والدینشان برآورده نکرده اند صحبت می کنند. آنها تصویرهای ذهنی دوران کودکی را به تصاویر وقایع ناراحت کننده فعلی ربط می دهند، خودشان را با طرحواره و پیام آن به طور مستقیم رویارو می سازند، با طرحواره مخالفت می کنند و یا با آن می جنگند.

الگو شکنی رفتاری: درمانگر به بیمار کمک می کند تا برای جایگزین نمودن الگوهای رفتاری سازگارتر و جدیدتر به جای پاسخ های مقابله ای ناکارامد، تکالیف خانگی را طرح ریزی نماید. بیمارن آمادگی این را پیدا می کنند که بفهمند تا به حال چگونه با انتخاب افراد خاصی به عنوان شریک زندگی، دوست و یا همکار و یا از طریق تصمیم گیری های مهم زندگی، طرحواره های خود را تداوم می بخشیدند و یاد می-گیرند که دست به انتخاب های سالم تری بزنند تا الگوهای خود آسیب رسان زندگی قدیمی شان را بشکنند.

نتایج بهبود طرحواره

طرحواره درمانی هیجان مدار

اسکیما تراپی یا طرحواره درمانی هیجانی یک مدل شناختی-اجتماعی از نحوه درک، تفسیر، ارزیابی و پاسخ افراد به احساسات خود و عواطف دیگران است. همه افراد در برابر تجربه طیف گسترده ای از «احساسات مشکل ساز» از جمله خشم، اضطراب، غم، ناامیدی، رشک، حسادت و رنجش آسیب پذیر هستند، اما همه افراد دچار اختلال روانپزشکی نمی شوند. مدل طرحواره درمانی هیجان مدار فرض میکند که افراد در معنا بخشی و تنظیم هیجانات متفاوت هستند و این تفسیر‌های روان‌شناختی راهبردهای مشکل‌سازی برای مقابله با احساسات به وجود می آورند. برخی از این راهبردهای مشکل ساز عبارتند از سرکوب، نشخوار فکری، اجتناب، سرزنش و سوء مصرف مواد.

برای مثال، فردی که جدایی از یک رابطه را تجربه میکند ممکن است با هیجاناتی مثل خشم، اضطراب، سردرگمی و تسکین مواجه شود. اگر فرد با این احساسات بصورتی طبیعی برخورد کند، میتواند احساسات ناخوشایند و «متضاد» را تحمل کند، میزان هیجانات خود را با اهمیت رابطه قیاس کند، بداند که این احساسات موقتی اند و خطرناک نیستند و نباید از این احساسات خجالت بکشد.

در چنین شرایطی بعید است که مشکلات عاطفی طولانی برای فرد بوجود آید. در مقابل، اگر فرد برعکس آن را باور داشته باشد – اینکه این احساسات غیرطبیعی هستند، معنی ندارند، باید فقط یک احساس خاص داشته باشند ، این هیجانات تا همیشه ادامه پیدا میکنند و از کنترل خارج می‌شوند، یا شرم‌آور هستند- ممکن است نشخوار فکری پیدا کند ، منزوی شود، از برقراری ارتباط اجتناب کند، به سوءمصرف مواد روی آورد و از خود انتقاد کند.

پیشینه تحقیق داخلی

پیشینه تحقیق خارجی

نتیجه گیری:

پیشنهادات پژوهشی

منابع