غده رهبر (هیپوفیز مغزی)
جایگاه و توصیف
غدهی هیپوفیز ( )hypophysis glandیا غدهی رهبر
( )pituitary glandیک ساختار کوچک بیضی شکل میباشد
که از طریق اینفاندیبولوم ( )infundibulumبه سطح
زیرین مغز متصل شده است. این غده درون زین ترکی
استخوان اسفنوئید قرار دارد و به خوبی توسط آن محافظت
می شود. از آنجائیکه هورمون هایی که به وسیله غده هیپوفیز
تولید میشوند، عمل بسیاری از غدد اندوکرین دیگر را تحت
تأثیر قرار میدهند، هیپوفیز اصلیترین غده اندوکرین نیز
محسوب میشود. به همین دلیل این غده بسیار حیاتی است.
غده هیپوفیز به یک لوب قدامی ( )anterior lobeیا
آدنوهیپوفیز ( )adenohypophysisو یک لوب خلفی
)neurohypophysis( ) یا نوروهیپوفیزposterior lobe(
تقسیم میشود.
لوب قدامی نیز به بخش قدامـی ()pars anterior
[گاهیاوقات بخشدیستال( )parsdistalisنیز نامیده میشود]
و بخش بینابینی ( )pars intermediaتقسیم میشود.
گاهی اوقات این دو بخش به وسیلۀ یک شکاف که باقیماندۀ
یک بنبست رویانی است، از هم جدا میشوند. بیرونزدگیِ
بخش قدامی، بخش لولهای ( )pars tuberalisنام دارد که
در طـول سطـوح قـدامی و خارجـی سـاقهی هیپـوفیـز
 

عمل غده هیپوفیز
غده هیپوفیز عمل بسیاری از غدد اندوکرین را تحت تأثیر
قرار میدهد. خود غده هیپوفیز به وسیله هیپوتالاموس کنترل
میشود. عمل هیپوتالاموس نیز به وسیله اطلاعاتی که از
مسیرهای آوران بسیاری از بخشهای مختلف دستگاه عصبی
مرکزی میرسند، و به وسیله سطح پلاسمایی هورمونها و
الکترولیت های در حال گردش، تنظیم میگردد
 

غده پینهآل
جایگاه و توصیف
غده صنوبری ( )pineal glandیک جسم مخروطی شکل
کوچک است که از انتهای خلفی سقف بطن سوم مغز به سمت
عقب بیرون میزند. غده پینه آل در اصل از گروه های سلولی
به نام پینهآلوسیتها ( )pinealocytesکه توسط
سلولهای گلیال حمایت میشوند، تشکیل شده است.
این غده خونرسانی غنی دارد و به وسیله رشته های عصبی
سمپاتیک پس گانگلیونی عصبدهی میشود.
اعمال غده پینهآل
غده پینهآل میتواند عمل غده هیپوفیز، جزایر لانگرهانس
پانکراس، پاراتیروئید، آدرنال و گنادها را تحت تأثیر قرار دهد.
ترشحات پینهآل که به وسیله پینه آلوسیتها تولید میشوند،
از طریق جریان خون یا مایع مغزی- نخاعی به سلولهای
هدف خود میروند. عمل آنها در اصل مهاری است. این
ترشحات یا مستقیماً تولید هورمونها را مهار میکنند و یا بطور
غیرمستقیم ترشح فاکتورهای آزادکننده توسط هیپوتالاموس
را مهار میکنند
 

بن بست چهارم حلقی
)Fourth Pharyngeal Pouch( بنبست چهارم حلقی
دارای یک بخش پشتی (دورسال) بولبار و بخش شکمی
(ونترال) طویل است. ارتباط این بنبست با حلق کاسته شده
و به مجرای باریکی تبدیل میشود که به زودی از بین خواهد
رفت. درهفته ششم، ازبخشدورسال هر بنبستحلقی چهارم،
 

تکامل پانکراس
پانکراس در بین لایههای مزانتر از جوانه های پانکراسی
( )pancreatic budsپشتی و شکمی که از بخش دمی
پیشینروده ( )foregutبیرون میزنند، تکامل مییابد.
بخش اعظم پانکراس از جوانهی پانکراسی پشتی
( )dorsal pancreatic budکه بزرگتر بوده و نسبت به
جوانه شکمی به صورت کرانیال و زودتر ظاهر میشود مشتق
میگردد. جوانۀ پانکراسی شکمی ( ventral pancreatic
)budکوچکتر بوده و در نزدیکی محل ورود مجرای صفراوی
به دئودنوم و در بین لایههای مزانتر شکمی رشد میکند.
هنگام چرخش دئودنوم به سمت راست و Cشکل شدن آن،
جوانۀ پانکراسی شکمی همراه با مجرای صفراوی به سمت
پشت جابهجا میشود. این جوانه بلافاصله در خلف جوانه
پانکراسی پشتی قرار گرفته و بعداً به آن متصل میشود.
جوانهپانکراسیشکمی زائدۀ قلابی()uncinate process
و سر پانکراس ( )head of the pancreasرا ایجاد میکند.
با چرخش معده، دئودنوم و مزانتر شکمی، پانکراس در امتداد
جدار خلفی شکم قرار میگیرد. به محض یکی شدن جوانه
های پانکراسی با یکدیگر، مجاری آنها نیز به هم میپیوندند.
مجرای پانکراسی ( )pancreatic ductاز مجرای جوانه
شکمی و بخش دیستال مجرای جوانه پشتی ایجاد میشود.
 

تکامل غدد فوق کلیه
بخش قشری و مرکزی غدد فوق کلیوی (غدد آدرنال)
) منشا متفاوتیsuprarenal glands or adrenal glands(
دارند. قشر ( )cortexاز مزانشیم و بخش مرکزی ()medulla
از سلولهای ستیغ عصبی تکامل مییابند. درطی هفته ششم،
قشر به صورت تجمعی از سلولهای مزانشیمی در هر طرف
رویان در بین ریشه مزانتر پشتی و گناد در حال تکامل، ایجاد
میشود. سلولهایی که مدولا را تشکیل میدهند از گانگلیون
سمپاتیک مجاور مشتقشدهاند. این گانگلیون نیز از سلولهای
ستیغ عصبی ( )neural crest cellsمنشا میگیرد.
 

سلولهای ترشحی غدد اندوکرین (درون ریز،) محصولات
خود یعنی مولکولهای پیامرسانی تحت عنوان هورمونها را
به عروق مجاور، برای جذب بهوسیله مویرگها و توزیع در
بدن آزاد میکنند. و برخلاف غدد اگزوکرین، هیچگونه مجرای
ترشحی ندارند. سلولهای اندوکرین منشاء اپیتلیالی داشته و
به صورت طناب یا خوشه تجمع مییابند. در کنار غدد
اندوکرین تخصصی مورد بحث در این فصل، ارگانهای فراوان
دیگری که برای سایر اعمال تخصص یافتهاند (مانند قلب،
تیموس، روده، کلیه، بیضهها و تخمدانها) نیز حاوی سلولهای
اندوکرین مختلف هستند.
توزیع هورمونها توسط جریان خون، امکان عمل آنها را
بر روی سلولهای هدف (دارای گیرنده برای هورمونها در
فواصل دور از محل ترشح آنها) فراهم میسازد. سایر سلولهای
اندوکرین، هورمونهایی را تولید میکنند که در فاصلهی
کوتاهی بر روی سلولهای هدف عمل میکنند. این حالت
ممکن است ترشح پاراکرین باشد (با پراکندگی موضعی در
مایع بینابینی یا از طریق حلقههای کوتاه عروق خونی)، مثل
گاسترین که توسط سلولهای Gپیلوریک تولید میشود و به
سلولهای هدف در غدد تنهی معده می رسد یا ممکن است
ترشح جوکستاکرین باشد (که در آن یک مولکول پیامرسان
بر روی سطح سلول ترشحی یا ماتریکس خارج سلولی مجاور
باقی میماند و سلولهای هدف را پس از برقراری تماس متاثر
میسازد). پیام رسانی جوکستاکرین به طور اختصاصی، در
تعاملات بافتهای جنینی و در حال تکامل حائز اهمیت است.
در ترشح اتوکرین، ممکن است سلولها مولکولهایی را
تولید کنند که بر روی خودشان یا بر روی سلولهایی از همان
نوع عمل کنند. برای مثال، فاکتور رشد شبه انسولین
) تولید شده توسطinsulin-like growth factor : IGF(
انواع سلولهای مختلف، ممکن است بر روی همان سلولهایی
که آن را تولید کردهاند عمل کند. به طور شایع، خود غدد
اندوکرین نیز، برای هورمونهای دیگر، ارگانهای هدف
 

هیپـوفیـز
)hypophysis( ) یا هیپوفیزpituitary gland( غدهرهبر
]ریشه یونانی hypoبه معنی زیر و physisبه معنی رشد[ ،
در بالغین حدود 0/5 gوزن داشته و دارای ابعادی در حدود
10×13×۶میلی متر است. این غده در زیر مغز و در یک حفره
کوچـک واقـع در استخـوان اسفنوئیـد ( Sella turcicaیا
زینترکی) قرار دارد. بخشی از غده هیپوفیز در دوره رویانی از
مغز در حال تکامل و بخشی از ان از حفره دهانی در حال
تکامل تشکیل شده است. جزء عصبی غده، از جوانه
نوروهیپوفیزی در حال رشد به سمت پایین در کف دیانسفال
نهایی ایجاد میشود؛ به نحوی که همچنان توسط یک ساقه
یا اینفاندیبولوم ( )Infundibulumبه مغز متصل می ماند.
جزء دهانی غده هیپوفیز به صورت یک برجستگی رو به
بیرون، از اکتودرم سقف دهان اولیه شروع شده و به سمت
مغز رشد میکند و ساختاری به نام بن بست هیپوفیزی
Rathke's ( ) یا بن بست راتکهhypophyseal pouch(
)pouchرا تشکیل میدهد. نهایتاً قاعده این بنبست تنگ
شده و از حلق جدا میشود. در مراحل بعد، دیواره قدامی به
شدت ضخیم شده و مجرای بن بست را به یک شکاف کوچک
تبدیل میکند.
هیپوفیز بهعلت منشأ دوگانه از دو غده تشکیل شده است:
نوروهیپوفیز ( )neurohypophysisخلفی و آدنوهیپوفیز
( )adenohypophysisقدامی. این دو بخش، از نظر
آناتومیکی به هم پیوسته اند، اما دارای عملکردهای مختلف
میباشند. نوروهیپوفیز بیشتر خصوصیاتِ بافتی بافت مغز را
آدنوهیپوفیز (هیپوفیز قدامی)
سه قسمت آدنوهیپوفیز از بنبست
هیپوفیزی رویانی منشأ گرفته اند.
❖ قسمت دیستال
،)pars distalis( قسمت دیستال
75درصد آدنوهیپوفیز را تشکیل میدهد
و دارای کپسول فیبروزی میباشد.
اجزای اصلی آن شامل طنابهایی از
سلولهای اندوکرین رنگ پذیر همراه با
مویرگهای منفذدار در بین آنها و بافت
همبند حمایت کننده شبکه میباشند.
رنگهای معمول دو گروه عمده از
سلولها را در این ناحیه، بر اساس تفاوت
در گرایشرنگپذیری نشان مـیدهنـد:
) وchromophils( رنگ دوست
)chromophobes( رنگ گریز
 

خونرسانی و مسیر هیپوتالاموسی - هیپوفیزی
اتصال عصبی غده هیپوفیز به مغز و خونرسانی آن، در
عملکرد این غده دارای اهمیت میباشند. از دیدگاه جنین
شناسی، آناتومیکی و عملکردی، غده هیپوفیز در قاعده مغز
به هیپوتالاموس متصل میشود. علاوه بر دستگاهِ پورتِ عروقی
(که پپتیدهای تنظیمکننده کوچک را از هیپوتالاموس به
آدنوهیپوفیز حمل میکند)، دستجات آکسونیای که مسیرِ
hypothalamic– hypophyseal ( هیپوتالاموسی- هیپوفیزی
)tractنامیده میشوند، از دو هسته مهم هیپوتالاموسی به
نوروهیپوفیز میروند. هورمونهای پپتیدی ( ADHهورمون
آنتیدیورتیک) و اکسیتوسین به ترتیب، توسط نورونهای
بزرگ در هسته سوپرااُپتیک ( )supraopticو هسته
پاراونتریکولار ( )paraventricularسنتز میشود. هر دوی
 

نوروهیپوفیز (هیپوفیز خلفی)
نوروهیپوفیز از بخش عصبی و ساقه اینفاندیبولار تشکیل
شده است و برخلاف آدنوهیپوفیز، دارای سلولهای ترشحکننده
هورمون نیست. نوروهیپوفیز از بافت عصبی که شامل
100هزار آکسون بدون میلین نورونهای ترشحی بزرگ
میباشد، تشکیل شده است. اجسام سلولی این نورونها در
هستههای پاراونتریکولار و سوپرا اُپتیک هیپوتالاموس قرار
دارند. همچنین در نوروهیپوفیز، سلولهای گلیال بسیار
منشعب به نام پیتوسیتها ( )pituicytesوجود دارند که
مشابه آستروسیتها بوده و فراوانترین نوع سلول در هیپوفیز
خلفی میباشند.
 

و...