تصوير شماره 1: مسجد جامع گرگان
مرمت مناره دوره سلجوقی

تصوير شماره 2: موقعیت مسجد در بافت قدیم

تصوير شماره 3: عکس هوایی مسجد جامع گرگان

عناصر شاخص اطراف مسجد جامع گرگان
بازار نعلبندان ،تکایای پاسرو ،تکایای نعلبندان ، خانه امیرلطیفی و خانه میرشهیدی به همراه حمام قاضی بافت ارزشمند اطراف مسجد جامع راتشکیل می دهند.

 موقعیت بنا در بافت قدیم گرگان و حریم پیرامونی آن

تصوير شماره 4: از ايوانهاي مسجد جامع استراباد

پارکینگ طبقاتی در جبهه شمالی مسجدجامع

نقشهای دورتادور چهارچوب وکتیبه های عمودی در

نقشهای کتیبه های افقی وحاشیه های آن

نقوش هندسی منبت کاری روی منبر

پلان و برش عمودی اثر

تصوير 13: برش عمودی اثر

تصوير 14: برش عمودی اثر

پلان مسجد جامع گرگان

پلان مسجد جامع گرگان

ایوان غربی مسجد جامع گرگان

کتیبه های موجود برروی ایوان غربی

تزئینات آجری ایوان غربی

تزئینات گچبری ایوان غربی

منبرباقی مانده از دوران گذشته

ایوان شرقی مسجد و عناصر داخلی آن

گره چینی آجری ایوان شرقی مسجد

ایوان جنوبی مسجدو عناصر داخلی آن

عناصر موجود در حیاط :شبستان مسجد

بازار نعلبندان :جبهه جوبی مسجد

ایوان شمالی مسجد جامع گرگان

بازار نعلبندان

عناصر شاخص اطراف:دار الشفاء

مرکز محله نعلبندان

تصوير 15: نمای جنوبی مناره مسجد

تصوير22: برداشت نقشه از مناره و منحنی میزان

تصوير 33: سنگ آسیاب در پی مناره

تصوير 39: نمای کلی از مناره بعد از آزاد سازی

مسجد جامع گرگان

مسجد جامع گرگان از بناهای تاریخی شهر گرگان است.  اين مسجد در بازار قدیمی نعلبندان در زمینی به مساحت 1600 متر مربع واقع شده است . (تصوير شماره 1) دارای مناره‌های کروی است که روی آن کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد. بنای اصلی مسجد به ویژه مناره قدیمی آن متعلق به دوره سلجوقیان است. این بنا با حیاطی مرکزی به وسعت 1000 متر مربع که چهار شبستان ، چهارگوشه آن را احاطه نموده است و دو ایوان در دو سوی شرقی و غربی آن احداث گردیده است.

تصوير 1 : نمايي از بازار نعلبندان كه ورودي اصلي مسجد در اين بازار است

مسجد جامع گرگان واقع در بافت قدیم این شهر یکی از آثار و بناهای تاریخی و مذهبی است که در سده‌های پنجم و ششم یعنی اواسط دوره سلجوقی ساخته شده‌است. (تصوير شماره 2)

تصوير 2 : ضلع جنوبي مسجد جامع گرگان ، دوره قاجار

این مسجد دارای یک حیاط مرکزی به فرم چهار ایوانی و چهار شبستان است که از تزیینات معماری خاص آن دوره نیز بهره می‌برد. (تصوير شماره 3)

تصوير 3 : حياط داخلي مسجد

تزیینات معماری که در ساخت مسجد جامع گرگان بکار برده شده ترکیبی از آجر و کاشی، کاشی هفت رنگ و مناره آجری با خطوط کوفی مربوط به دوره سلجوقی است. (تصوير شماره 4)

تصوير 4 : سردر ورودي

منابع تاریخی در مورد مسجد جامع شهر گرگان می‌نویسند که این مسجد در سال ‎ 814 شده ‌است، اما بانی آن معلوم نیست.

قسمتی از بنای مسجد به سال 1323 ش در زلزله شدید منطقه گرگان تخریب و سپس بازسازی گردید ولی مناره فعلی ‌مسجد به همان شکل و شمایل اصلی خود باقی مانده و دارای کتیبه ای به خط کوفی است. (تصوير شماره 5)

تصوير 5 : مناره مسجد

مناره‌های دیگری هم به سبک مناره این مسجد در نقاط مختلف ایران موجود است از جمله در تاریکخانه دامغان ( 417 - 420 هـ. ق ) - مسجد جامع سمنان ( 420 - 446 ) - مسجد میدان ساوه ( 453 ) - مسجد جامع کاشان ( 466 ) و چهل دختران اصفهان ( 501 هـ. ق ) . از مشخصات بارز سبک معماری این مناره‌ها نداشتن اختلاف پهنا بین پایه و قسمت فوقانی و تزئین آنها با آجر است .

حیاط مسجد 4 شبستان با وسعت 1000 متر مربع دارد که در چهار گوش حیاط آن واقع شده است . دو ایوان متعلق به عصر سلجوقیان ( 804 هـ. ق ) در دو سوی شرق و غرب مسجد واقع است .

بر دیوارهای ایوان غربی سنگ نبشته‌های زیادی نصب گردیده که تعدادی از آنها فرامین حکام و پادشاهان زمان در ارتباط با شهر استرآباد است . یکی از سنگها متعلق به دوران ابوالمظفر جهان شاه می‌باشد و بر سنگ دیگر القاب حاکم آن زمان ، ابوالغازی القاهر بهادر به سال 942 هـ. ق حک شده است . ایوان شرقی در سال 1411 و ایوان غربی و شبستان جنوب غربی در سال 1412 هـ. ق کاشی کاری هفت رنگ شده اند . (تصوير شماره 6)

تصوير 6: تزئينات و كاشي كاري

منبر قدیمی و تاریخی مسجد در ایوان غربی نگه داری می‌شود . بدنه راست منبر به علت اتصال با دیوار و در اثر رطوبت مدتها از بین رفته بود . در قاب چوبی منبر به خط ثلث این سطور حکاکی شده است :

" قدتم فی ایام دولة السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم معین الدنیا و الدین ابوالقاسم بابربها در خلد الله تعالی ملکه و سلطانه بسعی الامیر الاعدل بانی مبانی الخیرات مظفر الدنیا و الدین بابا حسن ... عمت معدلته سنه 859 " .

از این متن چنین مستفاد می‌شود که ساختمان قسمتی از مسجد در زمان دولت میرزا ابوالقاسم بابر ( دوره تیموریان ) به سعی بابا حسن در سال 859 هـ. ق ساخته شده است .

بر روی منبر دو تاریخ 895 و 1018 هـ. ق نیز وجود دارد .

سنگ پشت منبر در سال 1157 هـ. ق توسط حاج محمد رضا خادم مسجد حک گردیده است . بر سر در ورودی مسجد نبشته ای است که دلالت بر تعمیر ان در سال 1057 هـ. ق دارد .

در پائین آن نیز چنین کنده شده : به دست بنده کمترین قطب الدین احمد بن ملا علی استرآبادی در تاریخ 15 شعبان 1018 . بر بدنه منبر بر چهارده معصوم حک شده است .

بر محراب مسجد تاریخ 1108 و وقفنامه ای متعلق به سال 1042 هـ. ق در زمان خسرو خان حاکم استرآباد قرار دارد . در زمان نادر شاه منبر و قسمتی از مسجد جامع توسط حاجی قربان آقا ، ناظر محمد حسین خان قاجار ، حاکم وقت استرآباد مرمت شد.

ناگفته نماند که در داخل ایوان غربی مسجد ، قدیمی‌ترین فرمانهای نصب شده بر دیوار ، متعلق به تاریخ 908 و آخرین آن متعلق به 1219 هـ. ق می‌باشد .

عده ای معتقدند چون محراب مسجد به سوی شرق است احتمالا این مسجد برای مسلمانان سنی مذهب بنا گردیده است .

در سالهای اخیر شایع شده بود که بانیان مسجد هنگام ساختن بنا مقداری طلا زیر یکی از شبستانهای مسجد دفن کرده اند تا بعدها جهت تعمیرات از آن استفاده شود . مدتی بعد مقداری طلا در محوطه مسجد کشف و طبق صورت جلسه 8620 - 30 / 4 / 1339 صورت مجلس شد .

تصوير 7 : بازار نعلبندان ، ورودي اصلي ، مناره و شماي كلي از مسجد جامع گرگان

تصوير 8 : پلان مسجد جامع

منبع :

http://anjoman.tebyan.net/newindex.aspx?pid=17257&threadID=35126

http://www.wikipg.com/

http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=239

http://1100.ir/post-1312.aspx

مديريت ميراث فرهنگي استان گلستان (پلان مجموعه)