این فایل دارای چندین نقشه و یک پاورپوینت و چندین صفحه مطلب دیگر است که می توان آنها را با هم ترکیب کرد.

به نام خدا
خانه باقری ها 

خانه باقری (گرگان)
مجموعه باقری مربوط به اوایل دوره پهلوی است و در گرگان، محله سرچشمه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۸۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
خانه باقری یکی از بناهای شاخص در بافت تاریخی گرگان است که نمونه‌ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر به شمار می‌رود. این بنا در حدفاصل محلات نعلبندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع است، معبری که بازار و تکیه نعلبندان را به بنای امامزاده نور و سپس تکیه سرچشمه متصل می‌سازد.
خانه باقری (گرگان)
در میان خانه‌های تاریخی باقی‌مانده در شهر، خانه باقری یکی از وسیع ترین و سالم ترین نمونه‌ها و متعلق به دوره پهلوي است. عرصه این بنا ۱۹۵۰ مترمربع و زیربنای مجموع فضاهای سرپوشیده آن ۱۵۵۵ مترمربع است .

ویژگی‌های معماری و ساختمانی
خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته و بر اساس نوعی سازماندهی مجموعه‌ای ساخته شده‌است که حیاط‌های تقریباً" غیر هندسی و متعدد، در آن نقشی برجسته بازی می‌کنند. این بنا در وضعیت فعلی دارای ۷ حیاط با اندازه و فرم‌های گوناگون است که عبارتند از: دو حیاط اندرونی، دو حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله که در مجموع با ۴ ورودی به شبکه معابر اطراف بنا راه پیدا می‌کنند. اگرچه در بررسی فضاهای بسته و مسقف بنا (به ویژه وقتی به صورت جز به جز در نظر گرفته شوند) هندسه و نظمی آشکار در سازماندهی و ترکیب جرزها و بازشوها به چشم می‌خورد، اما در نگاهی کلی به بنا و با درنظر گرفتن مجموعه فضاهای باز و بسته باهم، نقش این هندسه بسیار کمرنگ می‌شود وانتظامی خاص به چشم نمی‌آید.
ویژگی‌های معماری و ساختمانی
این موضوع به همراه تفاوت عیان در تناسبات و فرم اجزای به کار گرفته شده در برخی نماهای داخلی و خارجی و نیز شواهد فراوان موجود در بنا، این واقعیت را بیان می‌کند که بنا در یک مرحله ساخته نشده و در مراحل مختلف تاریخی شکل گرفته‌است. از دیگر نکاتی که در باب معماری این بنا قابل اشاره‌است، همراهی و ترکیب درایتمندانه معماری برونگرا با درونگرایی کلی و غالب بنا است. این برونگرایی که حاصل نوع فرهنگ و روابط اجتماعی مردم منطقه و نیز الزامات محیطی و اقلیمی است، در ارتباطات برجسته فضاهای داخلی با معابر اطراف از طریق پنجره‌های متعدد و نیز ایوانک‌های حاشیه شمالی بنا قابل مشاهده‌است. در برخی از این پنجره‌ها، چشم انداز جنگل‌های اطراف شهر قاب گرفته شده‌است.

معماری اقلیمی
نحوه پرداختن به مسأله آسایش محیطی و معماری اقلیمی از مسائل شایسته توجه در این خانه‌است. در تابستان‌های گرم و شرجی گرگان، فضای داخلی این خانه شرایط مناسبی برای آسایش محیطی ساکنان پدید می‌آورد و سختی اقلیم را قابل تحمل می‌نماید. گستردگی خانه و پرهیز از فشردگی فضاها، تعداد زیاد بازشوها، ارتباط بسیار زیاد فضاهای بسته با باز و احاطه اتاق‌ها از ۲ یا ۳ طرف توسط فضای باز، جرزهای قطور و جهت گیری مناسب بنا، از ویژگی‌های معماری اقلیمی در این خانه هستند که رسیدن به هدف آسایش محیطی را با تسهیل و تشدید کوران هوا و دوری از تابش مستقیم آفتاب گرم تابستان به وسیله سقف‌های پیش آمده، ممکن می‌سازند. هم چنین بام‌های سفالپوش و شیبدار و طره‌ای، و نیز ارتفاع گرفتن کف فضاهای طبقه پایین از سطح طبیعی زمین، ترفندهایی مناسب جهت مقابله با اثرات مخرب اقلیم پرباران و رطوبت سطحی زمین بر بنا به شمار می‌روند.
مصالح
مصالح به کار رفته در مجموعه باقری متنوع اند: چوب، سفال، آجر، خشت، کاهگل، سنگ، گچ و شیشه عمده این مصالح را تشکیل می‌دهند، اما اوج هنرنمایی معماران و آفرینندگان بخش‌های مختلف بنا در عناصر چوبی مشاهده می‌گردد. درها، پنجره‌ها، نرده‌ها و شیرسرها اجزایی از بنا هستند که نهایت ظرافت و هنرمندی در خلق زیبا و کارآمد آنان به چشم می‌خورد و در واقع هرکدام به تنهایی اثری هنری و ارزشمندند. علاوه بر این نحوه به کارگیری چوب با مقاطع مختلف در عناصر سازه‌ای بنا نظیر پل‌ها، نعل‌ها، تیرها، دستک‌ها و نیز شیرسرها نشان از هوشمندی نسل‌های پیشین در انتخاب و نحوه به کارگیری مصالح دارد. سلامت و استواری بسیاری از این عناصر سازه‌ای که از گزند آب در امان مانده‌اند و سال‌های طولانی از عمرشان می‌گذرد، شناخت معماران خانه را از چوب‌های مختلف و توجه به کیفیت و خواص سازه‌ای انواع آن نشان می‌دهد.
سیر تحول
براساس مستندات مختلف از جمله اظهارات معمرین و ساکنین کهنسال و در قید حیات بنا، عکس‌های قدیمی خانواده باقری و نیز شواهد موجود در بنا که با پژوهش دقیق و علمی در جریان مطالعات مربوط به طرح مرمت این بنا به دست آمده‌است می‌توان مراحل تکوین و تحول بنا را در ۶ دوره ذیل تشخیص داد:
مرحله اول. استقرار اولیه پیش از بناهای موجود
وجود برخی از شواهد موجود در بنا ما را به این باور می‌رساند که پیش از ساخته شدن بناهای موجود در مجموعه باقری مستحدثات دیگری در این عرصه وجود داشته که در یک مقطع زمانی تخریب شده و بناهای موجود به جای آنها ساخته شده‌است. البته شاهدان زنده خانواده باقری این بناها را نه دیده‌اند و نه از پدران خود درباره آنها چیزی شنیده‌اند و بدین ترتیب می‌توان احتمال داد که این بناها حتی پیش از باقری‌ها و توسط مالکین احتمالی قبلی این عرصه ساخته شده باشد. به عبارت دیگر پیش از اعیانی‌های فعلی بناهایی وجود داشته که تخریب شده‌اند اما در زمینه مالکیت و تعلق یا عدم تعلق آنها به باقری‌ها نمی‌توانیم اظهار نظر کنیم.
مرحله دوم. شکل گیری اولیه مجموعه فعلی (دهه ۱۲۴۰ هجری شمسی)
برخی از معمرین و ساکنین کهنسال و در قید حیات بنا در بیان زمان شکل گیری خانه به نقل از پدران خود به تاریخ ۱۲۴۶ هجری شمسی اشاره می‌کنند. دانسته‌های ما برای اثبات یا رد این تاریخ کافی نیست و حتی مطمئن نیستیم که ۱۲۴۶ شمسی مد نظر است یا قمری. زیرا اگر چه ایشان به تاریخ شمسی اشاره دارند اما رواج ماده تاریخ قمری در دوران قاجار و نیز تفاوت تقریباً" ۴۰ ساله‌ای که در قدمت بنا میان دو ماده تاریخ قمری و شمسی ایجاد می‌شود به ما این اجازه را می‌دهد که چنین عدم اطمینانی را مطرح نمائیم. به هر تقدیر این تاریخ تنها تاریخی است که به عنوان سال شروع ساخت مجموعه از یکی از منابع و مستندات استخراج می‌شود و ما نیز فرضیه سال اولیه ساخت بنا را بر آن می‌نهیم.

براساس اطلاعات موجود در بنا نخستین ساخت و سازها مربوط به بخش‌های مجاور معابر شمالی و جنوبی است و در عین قرار گرفتن فضاهای اصلی زندگی، مانند یک جدا کننده، فضای داخل خانه را از معبر عمومی تفکیک می‌کنند.
مرحله سوم: اضافه شدن بناهای جدید و تکمیل محدودیت حیاط‌ها (دهه ۱۲۹۰ هجری شمسی)
با افزایش تعداد افراد ساکن در خانه باقری و گسترش خانواده، در حدود ۵۰ سال پس از ساخت بناهای اولیه، چند قسمت دیگر به مجموعه اضافه گردیده‌است. اگر بناهای دوره قبلی نقش محصور کننده فضاهای داخلی عرصه را از محیط بیرون داشتند، بناهای این دوره به شکل گیری و تکمیل محصوریت حیاط‌های داخلی خانه منجر شدند.
پایان ساخت این مرحله تاریخی در واقع بنا را به کامل ترین وضع خود می‌رساند و حتی به لحاظ خانوادگی در محدوده اواخر قرن قبلی و اوائل قرن حاضر (مابین سال‌های ۱۲۹۳ و ۱۳۰۶ شمسی)، خانواده باقری با بیشترین میزان جمعیت خود در این مجموعه ساکن بوده‌اند.
مرحله چهارم: آغاز دگرگونی‌ها
در فاصله زمانی میان سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۴، تغییرات و دگرگونی‌های فراوانی در خانه باقری صورت گرفته‌است. همزمانی این سال‌ها با تحولات خاص اجتماعی آن دوران می‌تواند در فهم علت این تغییرات به ما کمک کند. بی ثباتی موجود در جامعه بین‌المللی به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم، تغییرات گسترده سیاسی در ایران، گسترش موج تجددگرایی در لایه‌های مختلف اجتماع، آغاز دوران احتضار سنت‌ها و ورود مفاهیم مدرنیته به ایران آن روز از آن دسته‌اند. هم چنین گسترش بیش از پیش خانواده باقری و نیاز به فضاهای جدید و نیز رواج مصالح، تکنیک‌ها و فرم‌های ساختمانی و معماری متفاوت از گذشته می‌تواند از زاویه دیگری به عنوان دلایل این تغییرات مطرح شود. سلسله تغییرات گسترده این مرحله با برداشتن سقف سفالپوش ساختمان یک طبقه شمال حیاط بیرونی بزرگ و اضافه کردن طبقه دوم به آن در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی آغاز گردیده و با تغییراتی نظیر پوشاندن طاقچه‌ها و صاف کردن جداره داخلی اتاق‌ها، حذف پنجره‌های مشبک چوبی در اکثر اتاق‌ها، ساخت راه پله جدید و ایجاد تقسیم بندی‌های نو در فضاها ادمه یافته‌است.
مرحله پنجم: تحولات اوائل دهه چهل شمسی
در این دوران با تغییر نحوه معیشت و ورود مظاهر تکنولوژی نظیر اتومبیل و یخچال، تغیراتی در برخی فضاها که کاربرد خود را از دست داده بودند، رخ داد. تخریب تدریجی سرطویله ، هویج خانه، تنور، مطبخ و نیز پر شدن سرداب‌های ساختمان با خاک دستی از این نوعند. هم چنین در این سال‌ها قسمتی از حیاط مطبخ جهت گسترش ساختمان حسینیه مجاور بنا واگذار می‌گردد. آن چه مشخص است این که به دلیل تقسیم فضاهای مختلف خانه باقری میان ورثه و بی میلی نسل جدید آن زمان به حفظ و نگهداری خانه، بسیاری از آسیب‌های وارد آمده به بنا در این دوران آغاز گردیده‌است.
مرحله ششم: وضعیت امروز مجموعه باقری
پس از ثبت بنا در فهرست آثار ملی ایران به سال ۱۳۷۹ و خرید ملک توسط سازمان میراث فرهنگی کشور در اسفند ماه سال ۱۳۸۰ طی همان سال و سال بعد در بخش‌هایی از خانه عملیات مرمتی مختصری صورت گرفت که این عملیات با انجام عملیات مرمت اضطراری در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ ادامه یافت. عملیات مرمت و احیای این بنا از اردیبهشت سال ۱۳۸۴ آغاز شده‌است و در سال ۱۳۹۰ به دلیل نبود اعتبار مالی و بیتوجهی مسئولین شهری و میراث فرهنگی پروژه مرمت این خانه متوقف شد.
تصمیم گیرندگان مرمت خانه باقری صلاحیت فنی لازم را نداشتند
دکتر بهنام قلیچ خانی افزود: برای مثال، در مرمت فعلی این بنا، جهت باز شدن در اتاق ها را عوض کرده اند، با دستگاه فرز به جان در افتاده اند و دری که اشتباه نصب شده و چارچوب آن برای دهنه نصب شده بزرگ بوده است را سابیده اند، یعنی دری که از دوران قاجار تاکنون از آسیب های طبیعی مانند باد، باران و زلزله در امان بوده به دست میراث فرهنگی گلستان افتاده و این فاجعه برایش رخ داده است.

وی با بیان این نکته که چوب های استفاده شده برای مرمت فعلی بنا هیچ ربطی به چوب های قدیمی بنا ندارد، افزود: به عنوان مثال به جای استفاده از انواع چوب های جنگلی، از چوب نراد استفاده شده و با رنگ آمیزی سعی شده که این چوب، شبیه چوب های پیشین به کار رفته در بنا باشد . در حالیکه این اقدام هیچ نوع سازگاری با اصول متعارف مرمت ندارد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گرگان ضمن اشاره به این مطلب که وقتی سخن از مرمت به میان می آید باید به اصول آکادمیک و جهانی شناخته شده آن رجوع کرد، اظهار کرد: مباحث مرمتی برای خودش اصول و قانون و حساب و کتابی دارد، نباید اینطور باشد که کسی برای خود و فارغ از آن اصول تصمیم بگیرد.
بخش هایی از نمای حیاط این بنای تاریخی را بدون مطالعه تغییر داده اند
وی در انتقاد از مداخله میراث فرهنگی گلستان در تغییر نمای حیاط خانه باقری، گفت: بخش هایی از نمای حیاط این بنای تاریخی را بدون مطالعه تغییر داده اند، یا مثلا دیواره سرداب را با اندود گچ و خاک پوشانده اند که ربطی به وضعیت سابق آن نداشت و همین پوشش اشتباه نیز بعد از مدتی فرو ریخت.

به گفته این دکترای معماری، آسیب دیدن خانه باقری باعث می شود که الگوهای منحصر بفردی که در معماری تاریخی گرگان وجود دارد از بین برود و بنایی که زمانی تنها بنای شمال کشور در میان 33 بنای طرح ملی پردیسان بود، فاقد اعتبار تاریخی گردد.
بخش هایی از نمای حیاط این بنای تاریخی را بدون مطالعه تغییر داده اند
وی ادامه داد: در حال حاضر برخی الگوهای فضایی در این بنا قرار دارد که بی مانند است و همین موارد است که این خانه را شاخص کرده، اما اگر ادامه روند مرمت به صورت فعلی باشد، بخش هایی از بنا که اکنون به حال خود رها شده با باد و باران تخریب خواهد شد و بخشی که در دست میراث فرهنگی به اصطلاح در حال مرمت است نیز با سرعت بیشتری ویران می شود و این یعنی فاجعه.

وی با بیان اینکه میراث فرهنگی گلستان برای مداخله هایی که در این بنا انجام داده مطالعه چندانی نداشته، افزود: تصمیم گیری ها برای مرمت بنا، در جا و در محل صورت گرفته است بدون اینکه مطالعه ای  روی سابقه این بنا و عناصر معماری آن انجام شود، یعنی بدون مطالعه دست برده اند، تغییر داده اند، پنجره گذاشته اند، و فرم درب ها را عوض کرده اند.
میراث فرهنگی گلستان، طرح احیای مشخصی برای بنای تاریخی خانه باقری ندارد
قلیچ خانی با بیان این نکته که به نظر می آید میراث فرهنگی گلستان طرح احیای مشخصی برای بنای تاریخی خانه باقری ندارد، افزود: حیاط های خانه باقری بدون برنامه خاصی برای احیا به حال خود رها شده اند و هر لحظه در حال آسیب دیدن و فرسایش هستند.

وی تصریح کرد: در گذشته قرار بود مجموعه باقری به یک فضای اقامتی و پذیرایی تبدیل شود، اما اکنون این بنای ارزشمند تاریخی به فضایی اداری تبدیل شده است. صرف نظر از اینکه میراث فرهنگی گلستان به لحاظ حقوقی اجازه این کار را داشته یا خیر، بعید می دانم که طرح مصوبی برای احیا داشته باشند.
میراث فرهنگی گلستان، طرح احیای مشخصی برای بنای تاریخی خانه باقری ندارد
قلیچ خانی خاطرنشان کرد: تصور من این است که انگار مدیران میراث فرهنگی استان حواسشان نیست که با یک بنای تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی مواجه هستند و متاسفانه قرار است بلاهایی که سر خانه امیرلطیفی و دائمی آوردند، بر سر این خانه ای که در حال نجات پیدا کردن بود هم بیاورند و فقط یک پوسته بزک کرده که آسیب های زیادی به آن وارد شده از بنا به جا بگذارند.

برای روشن شدن موضوع و اطلاع بیشتر از کارهای مرمتی بنای تاریخی حانه باقری خبرنگار مهر به سراغ مدیر کل میراث فرهنگی گلستان رفت. وی با بیان این نکته که خانه باقری در طرح پردیسان قرار دارد و به میراث فرهنگی گلستان مربوط نیست، افزود: در طرح پردیسان اختیارات مرمت این ساختمان با ما نیست بلکه بر عهده صندوق حفظ و احیا قرار دارد.