بحرين يكي از مهم‌ترين كشورهاي منطقه‌ی خاورميانه به شمار مي‌‌آيد كه عمده‌ی ساكنان آن از شيعيان به شمار مي‌‌آيند. در اين نوشتار جستاري در آمار و وضعيت شيعيان در بحرين مورد توجه است. از مهم‌ترين نكات قابل توجه در اين باره، وجود حكومتي سني با وجود داشتن بيشترين ميزان جمعيتي شيعه است. شيعيان بحرين كه برخي از آنها اصالتا ايراني به شمار مي‌‌آيند، از ديرباز عمده‌ی جمعيت اين كشور را به خود اختصاص داده‌اند ولي آل خليفه بدليل در اقليت بودن (از نظر جمعيتي)، تحركات شيعيان را تهديدي براي نظام خود تلقي مي‌كنند و تمايل چنداني به بازي دادن آنها در عرصه حكومت و قدرت ندارند كه اين باعث شده شيعيان كمترين سهم و مشاركت سياسي را در مناصب بالاي حكومتي در اختيار داشته باشند. همچنين جنبش‌هاي متعدد شيعي در اين كشور وجود دارد كه در اين پژوهش بررسي خواهد شد. جنبش شيعي بحرين با ويژگي هايي مانند رهبري روحانيت شيعه ، شعائر اسلامي-شيعي، همبستگي مذهبي و تاثير از فرهنگ ضد استبدادي ائمه اطهار (ع) در پي تحقق حکومت شيعي مي‌باشد. تحقق چنين حکومتي در نتيجه به ثمر نشستن جنبش شيعي بحرين و تبديل آن به يک انقلاب اسلامي تمام عيار در بعد داخلي و خارجي است .

كليدواژه: بحرين، شيعه، جنبش، حركت سياسي.

مقدمه

بحرين سرزمینی است که ازسالیان دور و قبل از میلاد، مهد تمدن بوده است و ریشه در تمدن‌های باستان دارد. افزون بر آن یکی از اصیل‌ترین و مهمترین مراکز شیعی از زمان درخشش اسلام محسوب می‌شود.

بحرین، یکی از کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران درمنطقه حساس خلیج فارس است و جدای از آن، سال‌ها جزو قلمرو خاک ایران بوده است.

جنبش شيعي بحرين با توجه به پتانسيل ها و توانمندي‌هاي فرهنگي و سياسي از جمله جنبش‌هاي داراي نگرش ضد استبدادي در جهان اسلام است که بدنبال تحقق آرمان‌هاي مردمسالاري و تحقق آموزه‌هاي اسلامي در منطقه خليج فارس مي‌باشد. ويژگي اصلي چنين جنبشي اسلام گرايي مي‌باشد (سعيد، ١٣٧٩: 20).

1- وجه تسمیه بحرین

راجع به اينکه کلمه «بحرین» ازکجا گرفته شده و به چه معناست نظريات گوناگونی ابراز گردیده است. برخی وجه تسمیه آن را مربوط به واقع شدن این ناحیه در میانه دو رود «محلّم» و «عین الجریب» در شمال و جنوب دانسته‌اند که البته امروز از آنها اثری نیست. بعضی دیگر وجه تسمیه بحرین را وضع طبیعی و بارندگی دانسته‌اند و معتقدند که این سرزمین حدفاصل دریای شور خلیج فارس و آب شیرین بارانی است که در برخی نواحی این کشور جمع می‌شود.

2- سابقه تاریخی

بحرین سابقه‌ای طولانی در تمدن بشر دارد که به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد. بحرین تاریخی که سابقاً «اوال» نامیده می شده، سرزمین پهناوری بوده که در کناره غربی خلیج فارس از کویت تا بصره، شبه جزیره قطر، یمامه و عمان و قسمت‌های غربی عربستان را دربرگرفته است. اما بحرین کنونی، بسیار کوچکتراست و شامل 35 مجمع الجزائراست (محمدي، 1376: 16).

3- موقعیت جغرافیائی و آب وهوا

بحرین باوسعت ۷۶۵ کیلومتر مربع، کم وسعت‌ترین کشور اسلامی پس از« مالدیو» است و پایتخت آن منامه است. بحرین با هیچ کشوری مرز خاکی ندارد و دور تا دور آن را آب فراگرفته است. ازجنوب و غرب با عربستان سعودی، ازشرق و جنوب شرقی با قطر و از شمال با ایران همسایه است. البته تنها راه خشکی این کشور با جهان خارج، پلی است که در چند ساله اخیر بین بحرین و عربستان روی آب‌های نیلگون خلیج فارس کشیده شده و این دو کشور را به هم متصل کرده است. بحرین عمدتاً سرزمینی بیابانی و شوره زار است که غالباً هموار و خالی از کوهستان می باشد و از نظر طبیعی، به سه بخش متمایز تقسیم می‌شود:

3-1- آب و هوا

ازآنجا که این کشور به صورت جزیره است تا حدودی دارای آب و هوای مرطوب است، ولی به سبب نزدیکی با منطقه حارّه دارای تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های نسبتاً معتدل

3-2- مراکز مهم

مهمترین جزایر بحرین عبارت‌اند از: محرق، ستره، بنی صالح، جده، ام نعسان، حوار و ام سوبان.

مهمترین بنادر بحرین عبارت‌اند از: منامه، محرق، ستره، مصفا و سلمان.

-3- محل سکونت شیعیان

شیعیان از نظر محل ‌سکونت در این کشور مورد تبعیض قرار گرفته‌اند این درحالی است که 75% مردم این کشور شیعه هستند. اکثر شیعیان در روستاهای فقیر اطراف منامه زندگی می‌کنند و حق سکونت در منطقه مسکونی و وسیع «الرفاع» را ندارند، چرا که غربِ آن همانگونه که گفته شد

4ـ جغرافیای انسانی

شاخص‌هاي موجود در جغرافياي انساني بحرين عبارت‌‌اند از:

4-1- جمعیت

جمعیت بحرین طبق آمار سال 2009 میلادی حدود 573/708 نفر است که 83% کل جمعیت بحرین شهرنشین و17% روستایی می‌باشند. تا سال 2009، 81% الی 98% جمعیت آن مسلمان هستند

4. سنی‌هایی که تحت عنوان «هوله» معروف بوده و اصالتاً عرب هستند که ابتدا به سواحل شمالی خلیج کوچ کرده بودند و سپس به سواحل جنوبی باز گشتند.

5. طبقه «بحارنه» که شیعیان بحرینی الاصل هستند.

6. طبقه «عجم» شیعیان ایرانی هستند که به بحرین مهاجرت کرده‌اند.

7. گروه‌های کوچک از ادیان مختلف مسیحی، یهودی و هندویسم که قرنها پیش در بحرین ساکن شده‌اند (بحراني، 1381: 19).

4-2- اقوام و نژادها

مردم بحرین از نژاد اعراب سامی و آریایی هستند. اولین اعرابی که به بحرین آمدند، قبیله عدنان بود که از حجاز به آنجا رفته بودند. تا پیش از ظهور اسلام نیز تعداد زیادی

4-3- سیاست جمعیتی حکومت بحرین در قبال كنترل جنبش‌ شيعي

در سرشماری سال ۲۰۱۰، از 1 میلیون و دویست هزار نفر جمعیت بحرین ۵۶۸ هزار نفر بومی بحرین و ۶۶۶ هزار نفر غیربومی بوده اند. اکثر مهاجرین ازکشورهای خاورمیانه هستند،

پس از اینکه حمدبن عیسی در سال ۱۹۹۹حکومت را بدست گرفت سیاست کاملا جدیدی را در پی گرفت .او با وعده اصلاحات منشور جدیدی تهیه کرد و با این وعده مردم در فوریه ۲۰۰۱ به منشور او با درصد بالایی رای دادند اما وی در سال ۲۰۰۲م. به خواسـت خود، قانون اساسی جدیدی صادر كرد و قانون اساسی ۱۹۷۳م. را که به دست مردم نوشته شده ملغی اعلام کرد و عنوان خود را از امیر به پادشاه تغییر داد.

آل خلیفه كه به اهداف خود نزديك شده بود در كنار اعتراضات براي لغو تابعيت، مهاجرپذيري را به حدي كاهش داد كه كه رشد جمعیت بحرین به رقم 30/2 درصد در سال ۲۰۱۵ رسيد.

طبق آمار چشم انداز جمعیت جهان روند رشد جمیعت بحرین بین سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ دوباره افزایش یافت و در سال ۲۰۱۸ به 99/4 درصد رسید. اگر به ترکیب جمعیتی نگاه کنیم طبق آخرین گزارش سازمان ملل در هر ۲۴ دقیقه یک تولد در بحرین به ثبت رسیده اما در هر ۱۱ دقیقه یک مهاجر به جمعیت بحرین افزوده شده است. بیش از ۵۴ درصد جمعیت بحرین مهاجرین هستند.

حمدبن عیسی با اتخاذ شیوه دیکتاتوری از سال ۲۰۰۲ تا کنون به جای اصلاح شیوه های حکومت داری و توجه به خواسته های مردم، سیاست فرار به جلو را در پیش گرفته که یکی از نمودهای آن تغییر ترکیب جمعیتی این کشور برعلیه شیعیان و سنیان بومی معترض بوده است.[1]

5- تاریخچه اسلام و تشیع در بحرين

بحرین را جزیره ایمان نامیده‌اند، چرا که در پذیرفتن دین اسلام چهره‌ای وجیه در تاریخ دارد و بیشترین نامه‌ها را از پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دریافت کرده است. در سال هفتم هجری، علاء حضرمی نامه دعوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را به منذر بن ساوی حاکم هجر آورد. به دنبال این دعوت، او و برخی قبایل مسلمان شدند. کسانی از مجوسیان نیز به آیین خویش مانده و جزیه دادند.

هم اکنون نیز حدود 75% مردم این کشورشیعه هستند. آنچه از پیشینه شیعیان بحرین گفته شد، نشان می‌دهد این کشور زماني به طور كامل در اختیار شیعیان بوده است، به طوری که تا صد و پنجاه سال پیش، گزارشی از اینکه غیرشیعه در بحرین سکونت داشته باشد در دست نیست و آنچه مهم است این است که در طول فراز و نشیب‌های تاریخ، در درون جامعه بحرین، تشیع امامی به صورت استوار و مستمرحضور داشته است (جعفريان، 1388: 435-436).

6- وضعیت اقتصادی شیعیان

از دهه 1990 تا کنون بیکاری مهمترین عامل ناآرامی به ویژه در میان جوانان شیعه بوده است. آمارهای رسمی، میزان بیکاری را 15% اعلام می‌کنند؛ در حالی که آمارهای واقعی، به خصوص در میان شیعیان بسیار بالاتر از این ميزان است. به رغم نبود آمارهای مشخص از تعداد بیکاران شیعه، بسیاری معتقدند که در دهه آینده چنانچه اقدامات سیاسی در زمینه اصلاح بازار کار انجام نگیرد، شیعیان در این زمینه بیشترین مشکل را خواهند داشت. مشکلات ناشی از بیکاری، وضعیت شیعیان را به شدت تحت تأثیر قرارداده که مهمترین آن استخدام رو به کاهش و دستمزد اندک است. ازبین 84 هزار شغل ایجاد شده

7- حرکت‌ها و جنبش‌های سیاسی- اجتماعی

بحرین ازجمله کشورهای اسلامی به شمارمی آید که از دیر باز تاکنون شاهد جنبش‌های دینی و سیاسی بوده است. البته انگیزه و اهداف جنبش‌های مردمی بحرین، در طول زمان متفاوت بوده است.

از اوائل قرن بیستم تا اوائل دهه 1970، یعنی تا قبل از استقلال بحرین انگیزه جنبش‌های سیاسی ـ اجتماعی مردم بحرین دوچیز بود: تلاش برای استقلال بحرین و تلاش برای رفع استبداد داخلی و کسب امتیازات و آزادی های سیاسی و اجتماعی. با استقلال بحرین در سال 1971 ميلادي انگیزه نخست، خود به خود منتفی شد و جنبش‌های استقلال طلبانه فروکش کرد. از آن زمان به بعد، دو عامل سبب بروز ناآرامی در این کشور و در نتیجه، تشکیل جنبش‌های سیاسی و اجتماعی شد:

جمعيت معترضان در ٢٢ فوريه همان سال به اوج خود رسيد و بيش از يکصد هزار معترض در ميدان لوء لوء گرد هم آمدند .دولت حاکم بر بحرين نيز اجراي تاکتيکهاي زور و سرکوب و دستگيري رهبران مبارز را در دستور کار خود قرار داد (دوست محمدي، ١٣٩٢: ٦). به

7-1- دلايل شيعيان براي حركت‌ها و اقدامات سياسي

عدم تمایل حکومت به شنیدن اعتراضات شیعی یا مذاکره با ایشان و نبود امکان حضور مؤثر شیعیان در عرصه ارکان حکومتی از بارزترين دلايل شروع جنبش‌ها و حركات سياسي گروه‌هاي شيعي مي‌باشد.

آل خلیفه سیاست حذف شیعیان را از تشکیلات اداری و قضایی بحرین تعقیب می‌کند. هم اکنون میزان اشتغال شیعیان در برخی از بخش‌های دولتی به کمتر از ۱% و تعداد کل قضات شیعی به ۷ نفر کاهش یافته است. از جمله ديگر دلايل شيعيان براي مخالفت با دولت مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

دخالت‌هاي عربستان سعودي در امور داخلي بحرين و مشاركت با رژيم آل خليفه براي سركوب مخالفان و معترضان.

7-2- گروه‌ها و حزب‌هاي جنبش سياسي بحرين

تاقبل از تحولات اخیر دربحرین هیچگونه حزب ورسته سیاسی اجاره فعالیت نداشت. ولی با این حال گروه‌هایی كه در این کشور به فعالیت سیاسی مشغول بودند به طورخلاصه مهمترین آنها عبارتند از:

1- الجبهه الاسلامیه لتحریر البحرین یا جبهه آزادی بخش اسلامی بحرین؛ این جبهه شیعی مذهب در سال 1979 ميلادي به رهبری شیخ عصفور و شیخ عسکری تشکیل گردید. هدف این جبهه سرنگونی رژیم آل خلیفه، قطع ایادی بیگانه، اخراج کلیه کارگران و مستشاران خارجی بود. این جنبش، کاملاً متاثر از انقلاب اسلامی ایران است. دبیر کل آن، شیخ محمد علی محفوظ و رئیس آن سید مهدی شمدری است.

2-. گروه جماعهّ الاسلامیه که از حمایت اهل سنت برخوردار است.

7-3- سازمان‌های سیاسی شیعه و جنبش‌هاي شيعي بحرين

سازمان‌های سیاسی شیعی موجود، گرایش‌های متفاوتی دارند. در اين ميان، شیخ عیسی قاسم رهبر اصلی شیعیان بحرین، نقش سیاسی محوری ایفا می‌کند. وي ترجیح می‌دهد با خودداری از پشتیبانی از یک گروه معین یا به دست گرفتن رهبری یک گروه خاص، محبوبیت و استقلال رای خود را حفظ کند.

به طور كلي، سازمان‌های سیاسی اصلی شیعیان بحرین عبارت‌اند از :

7-3-1- الوفاق

اين تشكل كه بزرگترين حزب سياسي بحرين و برجسته ترين تشكل شيعيان بحريني مي‌باشد، در سال 2001 توسط برخي از فعالان سياسي و روحانيون شيعه

7-3-2- جمعیت العمل الاسلامی

اين سازمان دومین گروه سیاسی بزرگ شیعه در بحرین است كه رهبري آن را شیخ محمد علی محفوظ به عهده دارد. برخی از اعضای الجبهه الاسلامیه لتحریر البحرین در سال ۲۰۰۱ این تشکل را به وجود آوردند. اين حزب، يكي از انشعاب‌هاي جبهه اسلامي براي آزادي بحرين است

7-3-3- الاخاء

سومین و جدید‌ترین سازمان سیاسی شیعه سازمان «الاخاء» است که شیعیان ایرانی الاصل بحرین را گرد هم می‌آورد. ریاست این تشکل با موسی

7-3-4- جمعيته التوعيه

این تشکل شاخه‌اي از حزب‌الدعوه عراق است و در سال ۲۰۰۵ بوسیله یک هیئت مؤسس ۳۸ نفری از جمله شيخ عيسي قاسم، شيخ سليمان مدني و شيخ عبدالامير الجمري ايجاد شد

7-3-5- مجلس اسلامي علماي بحرين

شيعيان بحرين، به سبك مجلس اعلاي اسلامي شيعيان در عراق و لبنان، يك مجلس تحت عنوان مجلس الاسلامی العلمایی دارند که سید مجید مشعل رئیس آن است.

- جنبش احرار بحرين

اعضای این جنبش را هم شيعيان و هم سنی ها تشکیل می‌دهند و بر اساس ایدئولوژی اسلامی و شعار "نه غربی نه شرقی" و با تکیه بر

7-3-7- جبهه اسلامي براي آزادي بحرين (الجبهه الاسلاميه لتحرير البحرين)

این تشکل ریشه در مبارزات اسلامی دهه 1970 و به ‌ویژه نهاد مذهبی «صندوق الحسین» دارد. این تشکل در سال ۱۹۷۹ میلادی

حزب‌الله بحرين

از سال ۱۹۸۷ به بعد دولت بحرین بارها اعلام کرده است که گروهی به نام حزب الله بحرین خواهان سرنگونی حکومت آن کشور هستند.

حرکه الخلایا الثوریه

این جنبش از جمله حرکت‌های سری و زیرزمینی شیعی بحرین است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تحت تأثیر آن در بحرین تشکیل شد. در ژانویه ۱۹۸۱

حرکة انصار الشهداء الاسلامیه

این حرکت مخفی و سری بوده، در اوایل دهه ۱۹۷۰ و

ويژگي جنبش شيعي بحرين

7-4-1- رهبري مذهبي

رهبري در اينجا به معناي گروه و طبقه مذهبي تحت امر يک مرجعيت عالي‌قدر شيعي مي‌باشد که بر اساس آن فرايند انقلاب را مديريت و راهبري مي‌نمايد.

در ميان شخصيت‌هاي موجود در کشور بحرين کسي که بيشترين تأثيرگذاري را بر انقلاب بحرين دارد، آيت الله «عيسي احمد قاسم الدرازي البحراني» است .

حمايت ايشان از حرکت‌هاي اجتماعي در بحرين نقش تعيين کننده اي در حضور مردم و شکل گيري تحولات انقلابي دارد (نجفي و صادق بلنديان ،١٣٩٢).

مردم و بسيج مردمي

نام گذاري ١٤ فوريه به عنوان نقطه آغاز قيام مردم بحرين به اين معني نيست که پيش از آن مردم بحرين اعتراضي نداشته اند.

واقعيت اين است که مردم بحرين از ١٨٢٠ م . سرگرم مبارزه بوده اند تا ١٩٧١ م . با انگليسي ها مبارزه مي‌کردند و از آن زمان تا ٢٠١١ م .، به صورت

استبداد و استبداد ستيزي

يکي از ويژگي‌هاي جنبش‌هاي اسلامي در عصر معاصر مبارزه با استبداد و مستبدين بوده است. . طي دو دهه اخير مسئله مشروعيت سياسي مهم ترين دغدغه آل خليفه در بحرين بوده است . حضور گروه‌هاي تحصيل کرده و عدالت خواه و تضاد آن با نظام سلطنت استبدادي

روابط جنبش های اسلامی و شیعی با انقلاب اسلامی ایران

رابطه جنبش‌هاي اسلامي و شيعي در بحرين با انقلاب اسلامي در ايران را مي‌توان با دو رويكرد بررسي كرد:

الف. تأثيرپذيري و الهام‌گیری؛

ب. مداخله ایران در این حوادث و وابستگی این جنبش‌ها به ایران.

حقيقت آن است كه پيدايش انقلاب اسلامي در ايران تأثير شگرفي

نتيجه‌گيري

جنبش بحرين به عنوان يک جنبش فعال ، پويا و داري اثرگذاري سياسي در دنياي اسلام بدنبال ارائه مدلي مطلوب با ويژگي‌هاي بومي- فرهنگي مردم بحرين مي‌باشد. مدلي که براساس ان حاکميت مردمسالاري ديني و اسلام گرايي سياسي به دنبال پاسخگويي به نياز‌هاي واقعي و راستين مردم بحرين مي‌باشد. نقش علماي شيعه و انسجام سياسي و فرهنگي گروههاي انقلاب با تاکيد بر فرهنگ ضد استبدادي منجر به شکل گيري يک حرکت بزرگ مردمي و خود انگيختگي سياسي در ميان همه معترضان بحريني شده است .سرکوب شديد حکومت ال خليفه و دخالت خارجي کشورهاي

منابع:

آجيلي،هادي،گودرزي،کيهان ،شربتي،وحيد. (١٣٩٢). آسيب شناسي قيام مردم بحرين ؛ در قالب جنبش‌هاي اجتماعي نوين ،دوفصلنامه مطالعات بيداري اسلامي،سال دوم ،شماره ٤.

ابراهيمي، نبي الله (١٣٩٢). تاثير شبکه‌هاي اجتماعي و کانال‌هاي ماهواره اي در وقوع و تکوين انقلابهاي عربي، پژوهشکده مطالعات راهبردي،تهران .

اوتامانيل، حد (١٣٨٢). انتقاضه بحرين و روند اصلاح سياسي در بحرين ،ترجمه امير جواهري، فصلنامه مطالعات خاورميانه ،شماره پاييز.صص ١٣-٣١.

[1] . http://iuvmpress.com/fa/300528

قیمت: 35,000 تومان پرداخت و دانلود

#نسخه_الکترونیکی_کمک_در_کاهش_تولید_کاغذ_است. #اگر_مالک_یا_ناشر_فایل_هستید، با ثبت نام در سایت محصول را به سبدکاربری خود منتقل و درآمدفروش آن را دریافت نمایید.

برچسب ها: مقاله بررسي جنبش شيعي بحرين

فارس فایل | مرکز کسب درآمد از فروش فایل و ساخت فروشگاه

فایل بررسي جنبش شيعي بحرين

فروشنده محصول

جستجو و فیلتر پیشرفته

محصولات دیگر این دسته

نماد اعتماد الکترونیکی

درباره ما

تماس با ما

نشان و آمار سایت