این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.
مقدمه: فعالیت جسمانی یکی از مهمترین مولفه های سبک زندگی سالم می باشد و شناسایی متغیرهای مختلف روانی اجتماعی تاثیرگذار بر روی فعالیت جسمانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
هدف: این مطالعه با هدف تعیین میزان فعالیت جسمانی و عوامل مرتبط با آن براساس مدل مراحل تغییر در سالمندان عضو کانون بازنشستگان شهر رشت در سال 91 انجام شد.
مواد و روش ها: این مطالعه مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی بر روی 262 نفر از سالمندان عضو کانونهای فعال بازنشستگان کشوری شهر رشت در سال 91 صورت گرفت. برای جمع آوری اطلاعات، از پرسشنامه استاندارد مدل مراحل تغییر در حوزه فعالیت جسمانی (مراحل تغییر، فرآیند های تغییر، توازن در تصمیم گیری، خودکارآمدی) و پرسشنامه ی فعاليت جسماني سالمندان طی مصاحبه استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری 16 SPSS و آزمون های آماری توصیفی و آزمون همبستگی اسپیرمن و پیرسون، آنوا، رگرسیون خطی و رتبه ای با در نظر گرفتن سطح معنی داری 05/0 P < استفاده شد.
نتایج: میانگین و انحراف معیار فعالیت جسمانی سالمندان 50/51±35/119 بود. اکثریت واحدهای مورد مطالعه در مرحله حفظ و نگهداری قرار داشتند. بین فعالیت جسمانی ، مراحل تغییر و سازه های مراحل تغییر بجز موانع درک شده ارتباط آماری مستقیم و معنی داری وجود داشت(0001/0 P <)، آنالیز رگرسیون نشان داد که مراحل تغییر و سن بازنشستگی و مدت زمان بازنشستگی بعنوان پیش بینی کننده رفتار فعالیت جسمانی هستند و همچنین سازه های فرآبندهای تغییر، خودکارآمدی و توازن در تصمیم گیری به عنوان پیش بینی کننده ی مهم مراحل تغییر رفتار فعالیت جسمانی می باشند.
نتیجه گیری: میزان فعالیت جسمانی سالمندان در مطالعه حاضر در سطح ورزشهای سبک مانند پیاده روی بود و از نظر مراحل تغییر مدل ترانس تئورتیکال نیز سالمندان در مرحله حفظ رفتار فعالیت جسمانی بودند. بنظر می رسد که با استفاده از فرآیندهای رفتاری تغییر رفتار فعالیت جسمانی نظیر شایسته سازی متقابل و ... می توان از برگشت رفتار به مراحل قبل و شکست فعالیت جسمانی جلوگیری کرد.
سالمندی، یک پدیده حیاتی است که همگان را شامل می شود و در واقع یک سیر طبیعی است که در آن تغییرات فیزیولوژیکی و روانی در بدن رخ می دهد(1). سالمندي دوره حساسي از زندگي بشر است و توجه به مسائل و نيازهاي اين مرحله از ضرورتهاي اجتماعي است. كنترل جمعيت از طريق كنترل مواليد و از طرف ديگر پيشرفتهاي تكنولوژي در جهت افزايش طول عمر باعث تغيير ساختار جمعيت به سوي سالمندي شده است(2).
اجرای موفقیت آمیز برنامه تنظیم خانواده، گسترش مراقبتهای بهداشتی اولیه، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی و بالاخره پیدایش تکنولوژی جدید جهت پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری ها موجب افزایش جمعیت افراد بالای 60 سال شده است که این افراد طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت سالمند نامیده می شوند(3).
سالخوردگی جمیعت، مقیاسی است که بوسیله آن می توان به درجه رشد و توسعه یافتگی جامعه پی برد. اگر چه براي سالخوردگی جمعیت، برخلاف جوانی آن ملاك و معیار دقیقی (مانند تست ورتهایم) تعیین نشده است، اما آمارهاي جمعیتی حاکی از آن است که نسبت افراد بالاتر از 65 سال در کل جمعیت براي کشورهاي در حال توسعه بین 1 تا 5 درصد است در حالی که براي کشورهاي پیشرفته صنعتی 10 تا 16 درصد می باشد(4). نامگذاري سال 1999 به نام سال جهاني سالمند از طرف سازمان ملل متحد و اختصاص شعار سازمان بهداشت جهاني تحت عنوان "پير شدن سالم" بدين معنا كه سالم پير شدن حق همه افراد بشر است و عدم توجه به آن جامعه انساني را در آينده اي نزديك در مقابل مسائل و مشكلاتي بسيار پيچيده و چه بسا لاينحل قرار مي دهد اهميت پديده سالمندي و پيشگيري از مشكلات آن را بارز مي سازد (2). همچنین شعار سال 2012 سازمان بهداشت جهانی زندگی سالم، طول عمر بیشتر با موضوع سالمندی و سلامت می باشد. یکی از اثرات مهم مرحله انتقال جمعیت (کاهش میزان موالید و مرگ و میر و در نهایت کاهش رشد جمعیت) اثرگذاري آن بر ساختار سنی و افزایش میانگین سنی جمعیت جامعه است. کاهش میزان مرگ و میر و به دنبال آن کاهش میزان موالید باعث افزایش امید به زندگی و افزایش جمعیت سالمندان میشود(4).
در بررسی انجام شده در جمعیت ایران در سال 2007 ، اميد به زندگي براي مردان و زنان ايراني به ترتیب 2/72 و 9/73 برآورد گرديده است (5).
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، به ازای هر کودکی که در کشورهای توسعه نیافته به دنیا می آید 10 سالمند 65 ساله و بالاتر وجود دارد و تخمین زده می شود که این رقم در سال 2020 به 15 نفر برسد. سازمان ملل در سال 2006 تعداد کل سالمندان جهان را 687 میلیون و 923 هزار نفر برآورد کرد که این تعداد در سال 2050 به رقم یک میلیارد و 968 میلیون و 153 هزار نفر خواهد رسید(6). در ايران بررسي ها و شاخص هاي آماري حاكي از رشد پر شتاب سالخوردگي جمعيت است ؛ بطوري كه پيش بيني مي شود در سال 1410 در كشور ما انفجاري در جمعيت سالمندان رخ خواهد داد. پديده افزايش جمعيت سالمندان يكي از مهم ترين چالش هاي اقتصادي، اجتماعي و بهداشتي قرن 21 به شمار مي رود(7).
طبق سرشماری سال 1385 ایران با داشتن بیش از 2/7 درصد سالمند بالای 60 سال به کشوری سالمند تبدیل شده است (3). در سال 1390 جمعیت سالمندان ایرانی 8/8 درصد رسیده است که بطور متوسط 9/3 درصد رشد سالانه داشته است(4). نتایج آمارگیری سال 1385 بیانگر آن است که در حال حاضر 77/8 درصد جمعیت استان گیلان را سالمندان تشکیل می دهند، از این رو استان گیلان پیرترین و استان سیستان و بلوچستان با 89/4 درصد کل جمعیت جوانترین استان کشور می باشد(8).
در دوره سالمندی، سالمندان در معرض تهدیدات بالقوه ای نظیر افزایش ابتلا به بیماری های مزمن، تنهایی و انزوا، عدم برخورداری از حمایت اجتماعی بوده و بدلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی استقلال فردیشان مورد تهدید قرار می گیرد (3). حدود دو سوم افراد سالمند علاوه بر دگرگونيهاي حاصل از سالمندي در ساختمان و عمل اعضاء بدن، مبتلا به بيماريهاي مزمن و كاهش توانايي و عملكرد نيز مي شوند. در اين دوران بيماريهاي جسمي چون بيماريهاي قلب و عروق، مغز و سرطان شيوع بالايي دارند(3). سيام نيز در مطالعه اي گزارش كرد شايعترين بيماري در آسايشگاه سالمندان شهر گيلان، بيماري قلبي عروقي 8/25 درصد در زنان و 8/18 درصد در مردان بود(9).
از عوامل تعيين كننده مهم در سلامت و بيماري فرد سبك زندگي محسوب مي شود. سبك زندگي نامناسب يكي از عوامل تأثير گذار در بروز بيماري هاي مزمن از جمله سرطان كولون، فشار خون بالا، بيماري هاي مزمن انسدادي ريه، سيروز كبدي، زخم معده، ايدز و بيماري هاي قلب و عروق مي باشد. فرد با انتخاب سبك زندگي براي حفظ و ارتقای سلامتي خود و پيشگيري از بيماري ها اقدامات و فعاليت هايي را انجام مي دهد از قبيل رعايت رژيم غذايي مناسب، خواب و فعاليت، ورزش، كنترل وزن بدن، عدم مصرف سيگار و الكل و ايمن سازي در مقابل بيماري ها كه اين مجموعه سبك زندگي را تشكيل مي دهد. سلامتي مستلزم ارتقاي سبك زندگي بهداشتي است.
اهميت سبك زندگي بيشتر از آن جهت است كه روي كيفيت زندگي و پيشگيري از بيماري ها مؤثر مي باشد . براي حفظ و ارتقاي سلامتي، تصحيح و بهبود سبك زندگي ضروري است(10). از مهمترین مولفه های سبک زندگی بخصوص در دوران سالمندی می توان فعالیت جسمانی منظم را نام برد(11). بطوری که در ايالات متحده 60 درصد از بزرگسالان در برنامة ورزشي منظم شركت نمي كنند و 31 درصد از اين افراد اصلاً ورزش نمي كنند. اين موضوع در مورد سالمندان به گونة ديگري است به نحوي كه 66 درصد از سالمندان بالاي 75 سال در هيچ فعاليت فيزيكي منظمي شركت نمي كنند(12). مطالعه ی صالحی (2010)، در تهران نشان داد که 25/30 درصد از سالمندان در هیچ فعالیت جسمانی منظمی شرکت نمی کنند(13).
اهمیت فعالیت جسمانی به عنوان ابزاری برای تداوم استقلال در افراد سالمند از طریق بسیاری از مطالعات در طول بیش از 20 سال گذشته مطرح شده است (6). نتایج حاصل از بررسی ملی در ایران نشان می دهد که شیوع بی تحرکی در مناطق شهری و روستایی با تاکید بر انجام فعالیت جسمانی اوقات فراغت، بین زنان و مردان گروه سنی 15-64 سال به ترتیب 3/76 درصد و 8/58 درصد بوده است(14).
براساس آمار ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی بار بیماری ناشی از بی تحرکی در منطقه مدیترانه شرقی در سال 2000 میلادی، 1240000 مرگ و 1243000 سال از دست رفته عمر برآورد شده است(15). کم تحرکی یکی از مهمترین مشکلات بهداشت عمومی در قرن 21 می باشد که منجر به بیماری های مزمن شده است(13).
مطالعات نشان داده اند كم تحركي در سالمندان موجب پوكي استخوان، چاقي، افسردگي و مرگ ناگهاني ناشي از بيماري قلبی و عروقی، ديابت نوع دو و سرطان كولون مي شود(12). در كل تخمين زده مي شود كه عدم فعاليت فيزيكي باعث 9/1 ميليون مرگ و ۱۹ ميليون سالهای عمر از دست رفته بر حسب ناتوانی [1] در جهان مي شود(16).
عوامل زیادی در انجام دادن فعالیت جسمانی و رفتار ورزشی دخالت دارند. مطالعات صورت گرفته در این ارتباط نشانگر این هستند که عواملی که در انجام دادن فعالیت جسمانی دخالت دارند شامل : حفظ استقلال و عدم وابستگي، احساس كارآمد بودن، جلوگيري از خستگي، خريد مايحتاج زندگي، احساس توانايي، نياز به ورزش در سنین بالا، تجويز پزشك و دستيابي راحت به تسهيلات ورزشي(12) و دیدار مردمان جدید، داشتن سرگرمی، ارتباط با دوستان می باشد (13). عواملی که در انجام ندادن فعالیت جسمانی دخالت دارند عبارتند از : کمبود زمان، تنبلی، نداشتن همراه و دوست هنگام ورزش کردن ، آلودگی هوا (13) ، فقدان انگيزه، درد جسمي و بيماري و ناتواني، فقدان دانش، بيماري هاي مزمن (12)، فقدان نیروی اراده و حمایت و کمبود وقت(17) ، وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین، سیگاری بودن و وضعیت تاهل(18). ترغيب سالمندان به فعاليت جسمي تكليفي بسيار دشوار است. در حالي كه اهميت يك زندگي فعال به خوبي شناخته شده است، سالمندان اغلب بر اين عقيده اند كه براي فعاليت فيزيكي بسيار پير و شكننده هستند. فقدان انگيزه براي ورزش يكي از موانع فعاليت جسمي سالمندان است و فهم اولويت ها و تمايلات افراد مي تواند نقش مهمي در ترغيب سالمندان براي ورزش ايفا نمايد. فقدان دانش سالمندان در مورد فعاليت فيزيكي مناسب، يكي از عوامل بازدارندة فعاليت فيزيكي است. بسياري از سالمندان بر اين باورند كه فعاليت هاي روزانه به عنوان فعاليت فيزيكي پايه براي آنان محسوب مي شود(12).