این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

چکیده :

عقرب ها از جمله جانوران سمی هستند وکشور ایران با توجه به نوع اقلیم و آب و هوا از نظر گونه بندپایان مخصوصا عقرب ها غنی است و با توجه به پراکندگی گسترده عقرب ها در مناطق گوناگون کشور و اهمیت این جانوران در علوم زیستی و پزشکی و اینکه استان تهران با توجه به اقلیم آن از این نظر مستثنا نیست لذا این تحقیق به منظور شناسایی گونه های عقرب در استان تهران انجام گرفت. استان تهران براساس موقعیت آب و هوایی و محدوده پراکنش عقرب ها به 22 ایستگاه نمونه برداری تقسیم شد. نمونه برداری به صورت صید شبانه و با استفاده از چراغ هاي مجهز به لامپ UV انجام گرفت. نمونه ها در ظروف حاوی اتانول 70% قرار داده شد و به آزمايشگاه رفرانس تحقیقات عقرب در موسسه واكسن و سرم سازي رازي منتقل شدند. تعیین هویت آنها با استفاده از استریومیکروسکوپ و براساس کلید تشخیصی عقرب های ایران انجام گرفت. از 316 نمونه عقرب جمع آوری شده182 نمونه نر (57.59%) 134 نمونه ماده (42.41%) که شامل 5 گونه که همگی متعلق به خانواده بوتیده می باشند از استان تهران شناسایی شد که فون عقرب های استان شامل گونه های Mesobuthus eupeus، Odontobuthus doriae، Compsobuthus kaftani، Orthochirus zagrosensis، Iranobuthus krali بوده که M. eupeus با فراوانی 191 نمونه (60.44%) گونه ی غالب استان نام گرفت که دارای پراکندگی خوبی بوده به طوری که از هر سه اقلیم استان تهران قابل صید است. هم چنین گونه های C. kaftani و I. krali برای اولین بار از استان تهران صید و گزارش شده است. از آنجا که درمان عقرب زدگی براساس نوع گونه و اثراتی که بر جای می گذارد مشخص می شود لذا پیشنهاد می شود آموزش های لازم به کادر درمانی مراکز بهداشتی- درمانی هر منطقه براساس نوع گونه ها داده شود.

1-1-مقدمه:

واژه Arthropoda بندپایان از دو کلمه ی یونانی poda به معنی پاها و arthros به معنی  بند بند ساخته شده است. عقرب متعلق به زیر شاخه ی گیره داران[1]، رده ی آراکنیدا[2]، که این واژه از دو واژه ی Arachna به معنی عنکبوت و oid به معنی شبیه تشکیل شده است (پاشایی راد، 1388).

عقرب ها ( کژدم ها ) جانورانی هستند که از زمان های قدیم پا به عرصه وجود نهاده و به مرور ایام تمایز و تکامل یافته اند، اولین سنگواره عقرب ها در صخره ها ی مربوط به دوره سیلورین[3] (420 میلیون سال پیش) یافت شده است. به این ترتیب عقرب ها 200 میلیون سال قبل از آن که دایناسورها در کره زمین پدیدار شوند و در مقایسه با انسان که حدود 2.5 میلیون سال پیش در کره زمین ظاهر شده از قدمت بسیار زیادی برخوردار هستند (دهقانی، 1385). عقرب ها داراي نيش واقعي هستند و نيش آنها مجهز به كيسه زهري كه زهر آن از يك جفت غده در نزديكي دم آنها حاصل مي گردد و از اين رو از خطرناك ترين بندپايان براي انسان محسوب مي شوند (صداقت و همکاران، 1390).

عقرب­ها در تمام قاره­ها به استثناء قطب جنوب وجود دارند و در دامنه­ی وسیعی از محیط­ها و اقلیم­ها از کوه­های بسیار مرتفع گرفته تا بیابان­های خشک، جنگل­های بارانی نواحی حاره­ای، نوار­های جزر و مدی و غارها زندگی می­کنند. اکثر عقرب­ ها دمای 20 تا 37 درجه سانتی­گراد رو ترجیح می­دهند، با ­این وجود برخی از آنها می­توانند در گستره­ای از دماها از 31- درجه سانتی­گراد تا 50 درجه سانتی گراد را زنده بمانند (Hembree, 2012).

بدن عقرب از یک بخش قدامی به نام پروزوما[4] (سفالوتراکس[5] یا سرسینه)، یک بخش میانی به نام مزوزوما[6] (آبدومن یا شکم) و یک بخش خلفی به نام متازوما[7] (پست آبدومن یا دم) تشکیل شده است. مجموع مزوزوما و متازوما را اپیستوزوما[8] یا تنه هم می گویند (فرزان پی، 1366).

عقرب جانوری است شب فعال، گوشتخوار با اندازه ای در حدود 20-15 سانتی متر، به رنگ قهوه ای، زرد، سیاه و یا غیره که در نواحی گرم و خشک به سر می برد (پاشایی راد، 1388). هرچند تعدادی از گونه های عقرب دارای فعالیت سطحی (خارج از پناهگاه) در طی روز هستند، ولی بسیاری از گونه ها فعالیت های زیستی خود را در خلال شب انجام می دهند. به نظر می رسد که عقرب های بیابان (دشت) بیشتر فعالیت شبانه و گونه های گرمسیری بیشتر فعالیت روزانه دارند (زرگان و همکاران، 1382).

انسان بزرگترین دشمن عقرب است. هم چنین آخوندک، عنکبوت های بزرگ، هزارپایان بزرگ، بعضی از رتیلان و اغلب سوسماران، انواع پرندگان مانند لک لک سرکاس، لک لک سفید، بوقلمون و مرغ خانگی عقرب را شکار می کنند (حبیبی، 1384). عقرب ها از حشرات ، عنکبوتیان، حلزون ها، کرم پروانه ها، دم موئی نقره ای، پشه های پادراز، موریانه، عنکبوت های زمین زی، سیرسیرک ها، ملخ ها، سوسری ها، سن ها، لارو سوسک ها، هزارپایان تغذیه می کنند. عقرب ها رفتار همنوع خواری (کانی بالیسم) به دلیل گرسنگی و نبود شکار نیز دارند (دهقانی، 1385).

عقرب ها موجوداتی هستند که تعداد نوزادانشان در هر تولد بسته به نوع گونه شان متفاوت است. اندازه نوزادان در حدود چند میلی متر است. نوزادان بلافاصله به پشت مادر خود رفته و حدود یک هفته به وسیله مادر تغذیه می شوند و از جایی به جایی دیگر حمل می شوند (پاشایی راد، 1388). عقرب ها در هر زایمان از 6 تا 105 نوزاد به دنیا می آورند (دهقانی، 1385).

لانه یک عقرب ممکن است به سادگی یک حفره در زیر صخره ها، کنده درخت ها و یا در سطوح پوشیده دیگر به طور استادانه و عمیق حفر شده باشد تعدادی از عقرب ها سوراخ های موقتی حفر می کنند، در صورتی که عقرب های دیگر لانه های دائمی می سازند که گاهگاهی تا عمق 42 سانتی متر می رسد (دهقانی، 1385).

راسته عقرب­ها به رده عنکبوتیان تعلق دارد. که شامل 2100 گونه متعلق به 190 جنس و 16(تا19) خانواده که تاکنون مشخص شده­اند (Stockmann, 2013). از این بین سم 50 گونه برای انسان خطرناک است. بیشتر آنها به جنس Hemiscorpius از خانواده Hemiscorpidae و جنس­های Buthus ، Parabuthus ، Mesobuthus ، Tityus ، Leiurus ، Androctonus از خانواده Buthidae تعلق دارند (Kassiri et al., 2015).

1-2-بیان مسئله :

عقرب ها راسته ای از کلاس یا رده عنکبوتیان و زیر شاخه کلیسرداران، در شاخه بندپایان می باشند. عقربها در زمره اولين جانوراني مي باشند كه از زمانهاي قديم پا به عرصه حيات نهاده اند و تاكنون در حدود 1500 گونه از آنها شناسايي شده اند(دهقانی، 1385).

اولین سنگواره عقرب ها در صخره های مربوط به دوره سیلورین (420 میلیون سال پیش) یافت شده است(دهقانی، 1385). امروزه عقربها از پراكندگي وسيعي برخوردار بوده و بيشترين تنوع گونه اي آنها در مناطق نيمه گرمسيري يعني عرض هاي جغرافيايي 23-38 درجه اتفاق مي افتد. بنابراين با توجه به موقعيت جغرافيايي ايران در 25-40 درجه شمالي، تنوع گونه اي و پراكندگي عقرب ها در آن نسبتا قابل توجه است (خاقانی و همکاران، 1384). يکی از اطلاعات مورد نياز در علم جانورشناسی تشخيص خانواده و جنس و گونه و بيواکولوژی آنان است. اين مهم نيز در مورد عقرب ها از اهميت زيادی برخوردار است، زيرا در مطالعه جنبه های مختلف زيستی و چگونگی بروز رفتاری آنان در طبيعت کاربرد ويژه ای دارد. اين جانوران نسبت به بقيه بندپايان در بيرون از پناهگاه فعاليت کمتری دارند. از طرفی شناخت ترکيب گونه ای و بيواکولوژی عقرب ها می تواند منجر به شناخت زيستگاه ها و همچنين ساير جنبه های زيستی و بررسی نقش آنان در ميزان گزش و همچنين چگونگی پيشگيری ازگزش گردد (دهقانی و ولائی، 1383).

در حال حاضر فون عقرب های ایران شامل 4 خانواده (Buthidae, Scorpionidae,Hemsicorpidae,Diplocentridae) از 51 گونه (30 گونه بومی ایران) در 18 جنس می باشند (Mirshamsi et al., 2011). ايران در زمره کشورهايی است که گونه های زيادی از عقرب ها به ويژه انواع خطرناک از آن گزارش شده است (حسینی نسب و همکاران، 1388). سرتاسر جغرافیای ایران با اقلیم مناسب زیستگاه مناسبی برای زیستن عقرب ها است و بررسی ها نشان می دهد که عقرب و عقرب زدگی و اهمیت آن در تاریخ ، ادبیات و متون پزشکی و علمی ایران باستان و بعد از آن جایگاه ویژه ای دارد و نشان از قدمت دیرینه این مسئله در کشور می دهد(دهقانی و همکاران، 1387).

بنابر گزارش اداره كل مبارزه با بيماري هاي وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در كشور بيش از 40000 هزار مورد گزش ناشي از  اين بندپايان به ثبت رسیده است، اگر چه بيشترين موارد گزش و مرگ و ميرها در استان خوزستان رخ مي دهد، اما موارد آن در ساير نقاط كشور نيز ثبت شده است، دامنه اين مشكل به بيمارستان های تهران رسیده به نحوی که 7/2% از مرگ و ميرهاي ناشي از مسموميت در بيمارستان لقمان حكيم به واسطه عقرب گزیدگي بوده است (صداقت و همکاران، 1390).

استان تهران با ۱۸۹۰۹ کیلومتر مربع مساحت، فضایی معادل ۲/۱ درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است .این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از غرب به استان قزوین و از شرق به استان سمنان محدود می‌شود. استان تهران از نظر موقعیت جغرافیایی بین ۳۴ درجه و ۵۲ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۲۱ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱۰ دقیقه تا ۵۳ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی قرار دارد. فصل سرما در تهران معمولاً از آذرماه شروع می‌شود و بیش‌ترین دمای سال را در اواسط تابستان (مردادماه) دارا می‌باشد. هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است.