این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

زمینه و هدف: آکنه یکی از شایعترین بیماری های پوستی مناطق توسعه یافته جهان است که تعداد زیادی از جمعیت جهان در طول زندگی خود به آن مبتلا می­ شوند. علل بروز آن هنوز بطور کامل شناخته نشده  است  و  گاه درمان ­های معمول با عوارضی همراه است.  از دیدگاه  طبّ سنّتی هر فرد با یک مزاج ذاتی یا ژنتیکی به ­دنیا می ­آید و در طول عمر  به دلایل مختلف از جمله نحوه تغذیه دچار غلبه سوءمزاج­  و بروز بیماری می شود. بنابراین باتوجه به شیوع بالای آکنه و نیز وجود منابع فراوان طب سنتی در زمینه درمان ­های ساده و کم ­هزینه بیماری ­ها و تأکید سازمان بهداشت جهانی و نیز سیاست ­های کلی سلامت کشور مبنی بر ترویج و بازشناسی طب سنتی ایران، این مطالعه به منظور تعیین ارتباط بین شیوع آکنه و مزاج جبلّی و سوءمزاج­ های عارضی در افراد مبتلا به آکنه انجام شد. 

روش­: این مطالعه مورد شاهدی  در سال 1392 با شرکت  425 نفر از افراد 15 تا 35 ساله مراجعه کننده به کلینیک تخصّصی پوست دانشگاه علوم پزشکی قزوین انجام شد. سنجش آکنه با استفاده از معیارهای بالینی توسط متخصّص پوست و سنجش مزاج با استفاده از  پرسشنامه محقق ساخت روا و پایا  انجام شد. برای آنالیز داده ­ها از نرم­ افزار SPSS ویرایش 16 و آزمون­ های آماری t-test، chi-square و Exact Fisher,s test استفاده شد و سطح معنی­ داری برای همه آزمون­ ها، 0.05 درنظر گرفته شد. 

یافته ­ها: درصد گرمی و تری مزاج ذاتی در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از گروه شاهد بود.(Pv=0.001) همچنین میانگین علائم سوءمزاج گرم کبد ، خشک کبد و گرم رحم به تر تیب با Pv<0.001)) ،  (Pv<0.001) و  (Pv=0.002) در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از شاهد بود.  ولی میانگین علائم سوءمزاج تر رحم در گروه  شاهد بطور معنی داری بیشتر از  گروه مورد بود. (Pv<0.001)

میانگین علائم غلبه اخلاط چهارگانه (صفرا، دم، بلغم و سودا) در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از  گروه شاهد بود.  (Pv<0.05) در مورد عادات غذایی نیز میانگین مصرف غذای آماده در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از  گروه شاهد بود.  Pv=0.008)) و میانگین مصرف لبنیات در گروه شاهد بطور معنی داری بیشتر از  گروه مورد بود.  (Pv<0.001)

نتیجه­ گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در مزاج ­های مختلف، استعداد بروز آکنه متفاوت است. اما درمزاج ذاتی گرم و تر و سوءمزاج گرم و خشک کبد و سوءمزاج گرم رحم استعداد بروز آکنه بیشتر  است. از آنجائیکه در دیدگاه طب سنتی، شیوه زندگی بر مزاج اثر گذاشته و از طرفی مصرف غذاهای آماده  با سوءمزاج  همراه است و در این مطالعه مبتلایان به آکنه، غذاهای آماده  بیشتری نسبت به گروه شاهد مصرف می نمودند و میزان سوء مزاج کبدی نیز در آنها بیشتر بود؛ بنظر می رسد با تعیین مزاج افراد و انجام توصیه های لازم بتوان به درمان آکنه کمک کرد.

-1 مقدّمه

1. آکنه
   1. تعریف و شیوع آکنه

آکنه یکی از شایعترین بیماریهای پوستی مناطق توسعه یافته جهان است که تعداد زیادی از جمعیت جهان در طول زندگی خود به آن مبتلا می­ شوند. (Kornelia Szabo, 2011) آکنه ولگاریس عارضه ­ای چندعاملی است و معمولا اثرات آزاردهنده روانی- اجتماعی دارد و حدود 40 میلیون نفر در آمریکا به آن مبتلا هستند. و بیشتر این افراد، نوجوانان و جوانان هستند. (Yetunde Olutunmbi, 2008) بیش از 85% نوجوانان دچار این عارضه می ­شوند و از نظر جنس، دختران بیش از پسران به آن مبتلا می ­گردند. و قریب 100% افراد در مقاطعی از زندگی خود، آن را تجربه کرده­ اند. ازطرفی هرچه شدت آکنه بیشتر می شود اثرات منفی آن بر روی کیفیت زندگی بیشتر است. (Megha Kataria Arora, 2011)

1. علل بروز آکنه

مکانیزم بیماری­ زایی آکنه هنوز کامل مشخص نیست؛ اما اعتقاد بر این است که مرتبط با ترشّح زیاد از غدد سباسه، کراتینه شدن فولیکولی بیش ازحد، کلونی شدن باکتری p acne و التهاب می باشد.(Yetunde Olutunmbi, 2008) همچنین بررسی بیش از 1000 مطالعه نشان داد که سطوح تستوسترون، پروژسترون، فاکتور رشد شبه انسولینی و گلوکوکورتیکوئید سرم در افراد مبتلا به آکنه بالاتر از سطوح این هورمونها در افراد سالم است و سطوح استروژن پایین­ تر است. (Megha, 2011Kataria Arora) یک مطالعه آینده نگر بر روی 60 بیمار مبتلا به آکنه شدید نشان داد که سطوح کلسترول تام، LDL کلسترول، تستوسترون و پرژسترون در بیماران مبتلا به آکنه بالاتر از افراد سالم و سطوح استروژن و HDL کلسترول پایین­ تر است. (Megha Kataria Arora, 2010)

1. درمان آکنه

درمان آکنه شامل موارد گسترده هورمونی و غیرهورمونی است. انتخاب روش مناسب، بستگی به شرایط فرد مبتلا ازجمله شدّت و نوع آکنه، وضعیت پزشکی فرد، نوع ترجیحی درمان (خوراکی یا موضعی) و سابقه هورمونی و غدد درون­ریز فرد دارد. اگر فرد مبتلا اظهار می ­کند که بروز زائده ­ها با چرخه قاعدگی ارتباط نشان می­ دهد؛ باید علاوه بر درمان ­های معمول غیرهورمونی، از هورمون ­ها برای درمان موفقیت آمیز استفاده کرد. همچنین برای اثربخشی بیشتر داروهای غیرهورمونی، آن­ ها را با مواد هورمونی ترکیب می­ کنند. (Yetunde Olutunmbi, 2008)

گزارش ­ها نشان داده است که مصرف داروهای هورمونی می­ تواند عوارض مختلفی ایجاد نماید که برخی از آن ­ها عبارتند از: تهوّع، استفراغ، خونریزی، افزایش وزن و حساسیت زیاد سینه ­ها به لمس. در برخی موارد نیز عوارض شدیدتری ازجمله افزایش فشار خون و تشکیل لخته ­های خونی داخل عروق گزارش شده است. (Yetunde Olutunmbi, 2008)

1. پزشکی ایرانی و مزاج
   1. طبّ مکمّل و سازمان جهانی بهداشت

سازمان بهداشت جهانی با توجّه به گرایش مردم جهان به طبّ سنّتی و مکمّل و وجود ضرورت احیا و ترویج آن، ارتقا و بازشناسی این علوم را مورد توجّه قرار داده است. و در سال 1987، طی بیانیه ­ای اعلام می­ نماید: " طبّ سنّتی مجموعه علوم نظری و عملی است که در تشخیص طبّی، پیشگیری و درمان بیماری ­های جسمی، ذهنی و یا ناهنجاری ­های اجتماعی به­کار می ­رود. و به ­صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است." (WHO, 1987) و در سال 2000، تعریف دیگری ارائه داده است؛ بدین مضمون که: "طبّ سنّتی واژه ­ای کلّی است که علاوه بر سیستم ­های طبّ سنّتی مانند طبّ سنّتی چین، آیورودای هند، طبّ یونانی- عربی، به انواع مختلف طبّ بومی نیز اطلاق می­ شود. و بیان می نماید که درمان ­های طبّ سنّتی شامل دارو درمانی و روش­ های غیردارویی می ­باشد." (WHO, 2000)

همچنین این سازمان موارد زیر را از علل پیشرفت و ترویج طبّ سنّتی می ­داند:

1. طبّ سنّتی جزئی از فرهنگ مردم کشورهای مختلف محسوب می ­شود که نسبت به تمام سیستم های وارداتی، مزایای خاصّی داشته و در حلّ برخی مسائل فرهنگی سلامت، نقش قابل توجّهی دارد. همچنین به­راحتی توسّط مردم مورد پذیرش قرار می­ گیرد. 
2. طبّ سنّتی با دید کلّی به بدن می ­نگرد و تأکید دارد که بیماری نتیجه عدم تعادل و توازن انسان در کلّ سیستمی است که او را احاطه می­ کند. در این نگاه، عامل مهاجم و تغییرات پاتوژنیک نقش جانبی دارند.
3. طبّ سنّتی یکی از مطمئن ­ترین راه­ ها برای رسیدن به پوشش بهداشتی برای همه جهانیان است و ازجمله روش ­های قابل قبول، امن و دارای توجیه اقتصادی می ­باشد. (WHO, 1987) (علیزاده فاطمه،1389)
   1. مکتب طبّ سنّتی ایران

یکی از غنی­ ترین مکاتب طبّ مکمّل و جایگزین در دنیا، طبّ سنّتی ایران است. این طب در برخی دیگر از کشورهای جهان ازجمله کشورهای عربی، یونان و هندوستان نیز استفاده می­ شود. (علیزاده مهدی،1383) مکتب طبّ سنّتی ایران، جهان هستی را یک نظام احسن دانسته و به آن، به عنوان آفریده خالق حکیم می­ نگرد. این طب بر پیشگیری از بیماری ­ها با آموزش روش صحیح زندگی تأکید دارد و اعتقاد دارد که با این تدبیر، تعداد بیماران و میزان مصرف دارو، کاهش خواهد یافت. (ناصری،1384)

1-1-2-2-1 اصول و مبانی طبّ سنّتی ایران

مکتب طبّ سنّتی ایران نیز مانند سایر مکاتب طبّی، دارای دیدگاه فلسفی خاص خود است و برای بیان آن­ ها از مجموعه­ ای از لغات و اصطلاحات تخصّصی استفاده می­ کند. بنابراین برای فهم کامل گزاره­ های آن لازم است این لغات عینا آموخته، فهم شده و به کار برده شوند. ازسوی دیگر باید توجّه داشت که برخی از این کلمات، به لغات متداول و معمول امروزی شباهت دارند؛ امّا در زمان خود، اصطلاحاتی تخصّصی بوده ­اند و مفهوم امروزیشان از آن مفاهیم اصطلاحی بسیار دور می ­باشد. (ناصری،1390)

در گذشته مجموع دانش ­های زمان را حکمت می­ نامیدند و کسی را که به همه آن علوم احاطه داشت، حکیم می­ گفتند. حکمت شامل دو بخش نظری و عملی است. حکمت نظری خود دارای قسمت ­های الهیات، ریاضیات و طبیعیات می­ باشد. علم طب نیز، بخشی از فروعیات فلسفه طبیعیات است. (ناصری،1390)

تعریفی که حکما از طب کرده­ اند، عبارت است از: "طب علمی است که بواسطه آن، احوال بدن انسان شناخته می ­شود؛ از جهت آنچه که موجب سلامتی و بیماری است. تا اوّلا سلامتی موجود را حفظ کند و اگر ازدست رفته بود، آن را برگرداند." (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389)

تقسیم­ بندی علم طب:

دانش پزشکی به دو بخش طبّ نظری و طبّ عملی تقسیم می ­شود.

الف) طبّ نظری

دانشی که چگونگی عملکرد طبیعی و تغییرات بدن انسان و عوامل مؤثر بر آن را – که منجر به سلامتی یا بیماری می ­شوند – بررسی کرده، نهایتا پزشک را به تشخیص درست می­ رساند. خود آن شامل سه بخش است:

1. امور طبیعیه: اموری که هستی، قوام و حفظ کمالات جسمی بدن انسان، بر آن­ها مبتنی است. (فیزیولوژی)
2. اسباب و علل: علّت ایجاد تغییرات در بدن انسان و عوامل مؤثر بر آن و چگونگی بروز بیماری را بررسی می­ کند. (اتیولوژی و فیزیوپاتولوژی)
3. دلائل و علائم: به بررسی علائم و نشانه ­ها می ­پردازد و پزشک را برای تشخیص حال سلامت یا بیماری راهنمایی می­ کند. مانند نشانه ­های مزاجی و غلبه اخلاط، نبض­شناسی و ادرارشناسی. (نشانه شناسی یا سمیولوژی) (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (ناصری،1390) (جرجانی،1391) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385)

ب) طبّ عملی

شامل علم به روش ­هایی است که برای حفظ سلامتی (علم حفظ الصحه) یا بازگرداندن سلامتی (علم معالجات) به­کار می ­روند. طبّ عملی خود شامل سه بخش است:

1. تدابیر
2. دارودرمانی
3. اعمال دستی

 (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (ناصری،1390) (جرجانی،1391) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385)

ارکان:

ارکان اوّلین قسمت از امور طبیعیه ­اند که در اصطلاح حکما، اجسام بسیطی می ­باشند که به غیر از خود، به چیزی قابل قسمت نیستند و اجزای اولیه تشکیل­ دهنده همه موجودات اعم از انسان، حیوان، گیاه و جمادات هستند. تقسیم ­بندی ارکان براساس کیفیات فاعله (گرمی و سردی) و منفعله (تری و خشکی) آن­ها صورت می­ گیرد. (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (ناصری،1390) (جرجانی،1391) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385)(میراب­زاده اردکانی،1389)

مزاج ها:

مزاج در لغت به معنی درهم آمیختن است و در طبّ سنّتی ایران، به مفهوم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آن­ ها در یک جسم مرکّب به ­وجود می­ آید. (ناصری،1390) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385) (میراب­زاده اردکانی،1389)

براساس دیدگاه پزشکی ایرانی، هر انسان با یک مزاج متولّد می ­شود که به آن مزاج ذاتی یا جبلّی می گویند. و در مراحل مختلف زندگی بر اساس روش و شیوه زندگی و عوامل مختلفی از جمله تغییر سن، فصول، موقعیت جغرافیایی محل زیست و.....در معرض مزاج ­های عارضی قرار می­ گیرد. مزاج جبلّی از نه حالت خارج نیست: گرم، سرد، تر، خشک، گرم وتر، گرم وخشک، سرد وتر، سرد وخشک و معتدل.(عقیلی خراسانی-ناظم،1385) (چغمینی-ناظم،1391) (عبادیانی،1390)  ولی در یک تقسیم بندی کلی تر می ­توان افراد را در چهار گروه دموی، صفراوی، بلغمی و سوداوی جای داد. دو تای این ­ها گرم و دوتای دیگر سرد هستند. بنابراین از آن­جایی که مزاج جبلّی افراد متفاوت است، ترکیبات بدنی ایشان با هم فرق می ­کند و باعث می ­شود که استعداد ابتلا به بیماری ­ها و نحوه حفظ سلامتی افراد نیز با یکدیگر فرق کند.

اخلاط:

خلط، جسم روان و مرطوبی است که در نتیجه تغییرات انجام­ شده بر روی غذا در دستگاه گوارش یا به عبارتی بر اثر هضم و جذب غذا  به ­وجود می ­آید. غذا در اثر جویده ­شدن و آمیختن با بزاق و ترشحات معده و حرکات دستگاه گوارش به ترکیبی شبیه به لعاب سوپ جو به ­نام کیلوس معدی تبدیل می ­شود. سپس این کیلوس به کبد رفته و در اثر حرارت کبد، به کیموس تبدیل می­ گردد. کیموس کبدی حاوی چهار خلط به نام صفرا، دم، بلغم و سوداست. تعادل این اخلاط چهارگانه، نقش مهمی در حفظ سلامتی و ایجاد بیماری­ ها دارد. اگر اخلاط ایجاد شده در کبد، مقدار معتدل و کیفیت صالح داشته باشند، موجب سلامتی بدن می­ شوند و اگر دارای مقدار بیش از حد یا کیفیت ناصالح باشند؛ زمینه بروز بیماری فراهم می­ گردد. (رمضانی،1389) (ناصری،1390) (میراب­زاده اردکانی،1389) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385). همچنین فضولات یا مواد زائد غذای هضم شده از مسیرهای مشخصی از بدن دفع می­ شوند.(امتیازی،1390)

1. جوش و آکنه در طبّ سنّتی ایران

جوش نوعی برآمدگی غیرطبیعی در سطح پوست است. درواقع نوعی ورم دراندازه بسیار کوچک می­ باشد. شاید وجه تسمیه این ورم­ های کوچک به "جوش" آن باشد که بیشتر جوش­ ها از گرم شدن و جوشش صفرا و خون به ­وجود می ­آیند. (عبادیانی،1392)

تازمانی که اخلاط چهارگانه تولیدی در کبد، به مقدار طبیعی و کیفیت مناسب هستند؛ برای بدن مفید بوده و به بدن یاری می ­رسانند. امّا زمانی که متغیر و از حال طبیعی خارج می­شوند، مانند دشمن بدن تلقی شده و طبیعت مدبّره برای دفع آن ­ها چاره ­اندیشی می ­کند. یکی از راه ­های بیرون راندن این مواد مزاحم، پوست می ­باشد. اگر این مواد بسیار رقیق و لطیف باشند، از طریق ترشح عرق به بیرون رانده می ­شوند. اما اگر به آن حد از رقّت و لطافت نباشند، بین پوست و گوشت حبس شده و به ­تدریج با انباشته شدن این مواد در زیر پوست، ورم ­های کوچکی به نام جوش پدیدار می­ شود. در دوران بلوغ به سبب تغییراتی که در غدد جنسی رخ می ­دهد، در بدن نوعی افزایش حرارت ایجاد می ­شود. این افزایش حرارت، هضم و نضج مواد را در بدن افزایش می ­دهد. در اثر این تغییر، بسیاری از مواد زائد که از سال ­ها قبل در بدن و در نزدیکی پوست انباشته شده بودند؛ رقیق می­ شوند. طبیعت مدبّره بدن برای پاکسازی بدن از این مواد زائد، آن­ها را به سطح بدن می­ فرستد که به علّت غلظت، نمی­ توانند از پوست خارج شوند؛ درنتیجه در منافذ پوست باقی مانده و به ­صورت ورم ­های کوچکی به نام «جوش» یا آکنه ظاهر می­ شوند. (عبادیانی،1392) (ناظم­جهان،1387) (ارزانی،1387) (کرمانی،1387)

موارد پیشنهادی طبّ سنّتی ایران برای درمان آکنه:

اصلاح سبک زندگی، جزء مشترک درمان بیماری­ ها در طبّ سنّتی است که مطالعات جدید نیز به این مطلب اذعان دارند. بعضی از عوامل ضروری برای حفظ سلامتی عبارتند از:

الف) تغذیه: یکی از اصول مشترک درمان است. البته باتوجه به مزاج ­های مختلف افراد، برنامه غذایی یکسانی برای همه توصیه نمی ­شود. درواقع فرد مبتلا به آکنه باید به اثرات غذاهایی که می ­خورد، توجّه کرده و غذاهای مناسب مزاج خود را بشناسد.

ب) ورزش: مواد زائدی که طی فرآیند سوخت و ساز از مجاری طبیعی بدن مانند عرق، ادرار و.... خارج نمی ­شوند؛ در اثر ورزش، رقیق و قابل سوختن و قابل دفع از مجاری طبیعی بدن می ­شوند. اگر ورزش بطور روزانه و مرتّب انجام شود، بیشتر مواد زائد تحلیل رفته و مادّه ایجادکننده آکنه ازبین خواهد رفت.

ج) خواب: در زمان خواب، در اثر فعال شدن نیروی هاضمه، فرآیند هضم بخش زیادی از مواد خام که در طول روز در اثر مصرف مواد خوراکی مختلف در اندام ­های بدن جمع می­ شود، کامل می ­شود. چنانچه میزان خواب فردی کمتر یا بیشتر از حد مورد نیاز باشد، اسباب بدی هضم خود را فراهم کرده است. دراثر بدی هضم، مواد هضم­ نشده در بدن افزایش می ­یابد. هرگاه بخش لطیف مواد هضم نشده به سطح پوست برسد و در آنجا انباشته شود، زمینه بروز جوش فراهم می ­شود.

از ساعت 9 شب تا 2 ساعت بعد از نیمه شب، بهترین زمان برای خوابیدن است. اگر فرد عادت کند که در این ساعات خواب باشد، خواب باکیفیتی خواهد داشت و از شرّ بسیاری از بیماری­ های التهابی از جمله جوش درامان می ­ماند. (عبادیانی،1392) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385) (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (احمدی،1392)

1. بیان مسأله و اهمّیّت پژوهش

با توجّه به این­که روش ­های متفاوتی در درمان آکنه به­کار می ­رود و برخی از آن­ها با بروز عوارض متعدد همراه است و یا این که آکنه کاملا درمان نمی­ شود و همچنین شیوع و بروز فراوان آن و ازطرفی وجود منابع مکتوب فراوان طبّ سنّتی ایرانی مبنی بر تدابیر تغذیه­ای، ورزش و خواب  با فرضیه ­های عمیق و کاربردی برای پیشگیری و درمان بیماری ­ها و با توجه به این نکته که در زمینه ارتباط مزاج با آکنه و بطور کلی بیماریها مطالعات محدودی صورت گرفته است؛ این مطالعه طراحی شد. درواقع، این مطالعه جزء اولین مطالعات در سطح کشور و حتی دنیاست که به منظور تلفیق نظریات طبّ سنّتی ایران با یافته ­های پزشکی جدید صورت گرفته است تا بهترین روش­ ها برای حفظ سلامتی و درمان بیماری ­ها بصورت کاربردی قابل ارائه شوند.