مقاله بررسي تاثير يك برنامه پيشگيري از اعتياد بر عزت نفس ، نگرش ، گرايش و آگاهي نوجوانان در سوء مصرف مواد

چكيده

اين پژوهش تأثيريك برنامه پيشگيري از اعتياد را برروي عزت نفس ، نگرش ، گرايش و آگاهي نوجوانان در سوء مصرف مواد مورد بررسي قرار داد . اين برنامه آموزشي شامل راههاي مقابله با استرس و افزايش ابراز وجود ، همچنين شيوه هاي مقاومت در برابر فشار همسالان ، وارائه اطلاعات صحيح در مورد مواد و سوء مصرف مواد مي گرديد . به همين منظور نمونه  با حجم 140 نفر از دانش آموزان پسر دورة دبيرستان شهرستان تربت جام انتخاب و به دو گروه آزمايش و كنترل تقسيم شدند . ابتدا از هردو گروه پيش آزمون و سپس متغييرمستقل (دورة آموزشي ) اجرا و از آنها پس آزمون به عمل آمد . داده هاي بدست آمده به دو شيوه مورد تجربه و تحليل قرارگرفت .اول با استفاده از آزمون t  همبسته ميانگين هاي پيش آزمون و پس آزمون در هردو گروه به طور مجزا مورد مقايسه قرار گرفت . نتايج نشان داد كه دورة آموزشي باعث افزايش عزت نفس و آگاهي و كاهش گرايش در پس آزمون گروه آزمايش نسبت به پيش آزمون همان گروه گرديد . اما در مورد گروه كنترل چنين اثري ديده نشد. در روش دوم  با استفاده از آزمون t  مستقل ميانگين نمرات اختلاف پيش آزمون و پس آزمون دو گروه  با هم مقايسه شدند. نتايج نشان داد كه اين دورة آموزشي فقط باعث كاهش ميزان گرايش  گروه آزمايش به سوء مصرف مواد نسبت به گروه كنترل شد ، اما تفاوت معناداري در مورد  عزت نفس ، نگرش و آگاهي دو گروه بدست نيآمد.

واژه هاي كليدي : پيشگيري از اعتياد ، عزت نفس ، نگرش ، گرايش ، آگاهي ، نوجوانان

مقدمه

اعتياد يكي از مشكلات اساسي جوامع امروزي است . كشور ما بدليل شرايط خاص جغرافيايي ، سياسي ، اجتماعي ، فرهنگي ، شرايط مستعدي را براي روي آوردن نوجوانان و جوانان به اعتياد داراست . بر همين اساس يكي از تلاشهاي مسئولين بعد از پيروزي انقلاب اسلامي مبارزه جدي با مواد مخدر بوده است.هر چند با اين مشكل ابتدا به صورت قانوني برخورد شده است ، اما بدليل پيچيده بودن پديده اعتياد و همچنين ناكار آمده بودن روشهاي قانوني در سالهاي اخير توجه به سوي درمان و پيشگيري از اعتياد از طريق شناخت عوامل به وجود آورنده و استفاده از روشهاي علمي معطوف شده است . در جديدترين تقسيم بندي اختلالات رواني (IV– DSM) از اختلالات مرتبط با مواد1 نام برده شده است . منظور از اختلالات مرتبط با مواد دامنه اي از مشكلات مرتبط با استفاده و سوء استفاده از داروهاي مانند كوكائين ، هروئين ، الكل و ديگر موادي است كه منجربه تغيير در نحوه تفكر،احساس و رفتارافراد مي گردد.اين مشكلات هزينه هاي فوق العاده انساني،اجتماعي واقتصادي دارند(هاوكينز2 ، كاتالانو3 ، ميلر4 ، 1992).

پژوهش حاضر بر روي مطالعه راهبردهاي تربيتي – آموزشي و برنامه هاي مربوط به مدارس استوار است و هدف آن بررسي ميزان اثربخشي يك برنامه آموزش پيشگيري از اعتياد در نوجوانان بر روي عزت نفس ، نگرش ، گرايش و آگاهي نوجوانان نسبت به سوء مصرف مواد بود. براساس اين هدف فرضيه هاي پژوهش عبارت بودند از :

بين نوجواناني كه برنامه پيشگيري از اعتياد را دريافت كرده اند و نوجواناني كه چنين برنامه اي را دريافت نكرده اند از نظر ميزان عزت نفس تفاوت معنا داري وجود دارد .

بين نوجواناني كه برنامه پيشگيري از اعتياد را دريافت كرده اند و نوجواناني كه چنين برنامه اي را دريافت نكرده اند از نظر نوع نگرش به سوء مصرف مواد تفاوت معنا داري وجود دارد.

بين نوجواناني كه برنامه پيشگيري از اعتياد را دريافت كرده اند و نوجواناني كه چنين برنامه اي را دريافت نكرده اند از نظر ميزان گرايش به سوء مصرف مواد تفاوت معنا داري وجود دارد.

بين نوجواناني كه برنامه پيشگيري از اعتياد را دريافت كرده اند و نوجواناني كه چنين برنامه اي را دريافت نكرده اند از نظر ميزان آگاهي از مواد تفاوت معنا داري وجود دارد.

روش

طرح پژوهشي حاضر از نوع طرحهاي شبه آزمايشي وشامل طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد. نمونه آماري شامل140 دانش آموز پسر دورة متوسطه دبيرستانهاي شهرستان تربت جام ( چهاركلاس ) كه دو كلاس به عنوان گروه آزمايش و دو كلاس به عنوان گروه كنترل انتخاب شدند .

ابزار پژوهش :

در پژوهش حاضر ابزارهاي اصلي گردآوري اطلاعات شامل پرسشنامة عزت نفس كوپراسميت و پرسشنامه محقق ساخته براي اندازه گيري ، نگرش ، گرايش ، وآگاهي نوجوانان نسبت به سوء مصرف مواد بود. پرسشنامه محقق ساخته شامل 27 سؤال است كه براساس مقياس 5 درجه اي ليكرت ساخته شده است .ميزان پايائي1 پرسشنامة بر روي 30 نفراز نوجوانان از روش بازآزمايي 68/0 بدست آمد.

روشهاي آماري: در اين پژوهش ضمن محاسبة شاخصهاي آمار توصيفي ونمودارها ، در خصوص تصميم گيري در مورد رد يا قبول فرضيه ها ازدو روش آماري استفاده شده است.دريك روش بين ميانگين هاي پيش آزمون و پس آزمون دو گروه بطور جداگانه با استفاده از آزمون  t  همبسته مورد تحليل قرارگرفت ، و در روش ديگر ميانگين نمرات اختلاف دو گروه بوسيله آزمون t  مستقل با يكديگر مقايسه شده اند.

متغيرهاي مورد بررسي : متغير مستقل در اين پژوهش آموزش برنامة پيشگيري از اعتياد و متغيرهاي وابسته عزت نفس ، آگاهي ، نگرش و گرايش نوجوانان به سوء مصرف مواد مي باشد.

شيوه اجرا‌: پس از مشخص شدن دو گروه آزمايش و كنترل ، ابتدا از هردوگروه پيش آزمون به عمل آمد.سپس برنامة آموزش پيشگيري از اعتياد ، يعني يك دورة آموزشي30 ساعته در طي يكماه اجرا شد . موارد آموزشي شامل فراهم كردن اطلاعات صحيح در مورد تنباكو ،الكل و داروها ، تكنيكهاي مقاومت در برابر فشار همسالان ، روشهاي مناسب براي مقابله با استرس ، تكنيكهاي افزايش عزت نفس ، آموزش احترام به قوانين مي گرديد. پس از اجراي اين دوره  از هردو گروه پس آزمون گرفته شد.

يافته ها :

براي روشن شدن نتايج تحقيق فرضيه ها به صورت جداگانه مطرح و يافته ها مورد تجزيه و تحليل قرارخواهندگرفت.

فرضيه (1) : بين نوجواناني كه برنامه پيشگيري از اعتياد را دريافت كرده اند و نوجواناني كه چنين برنامه اي را دريافت نكرده اند از نظر ميزان عزت نفس تفاوت معنا داري وجود دارد.

اما با توجه به جدول 8 و مقايسة ميانگين اختلاف بين نمرات پيش آزمون و پس آزمون دو گروه از طريق آزمون t  مستقل، با مقدارt  349/1 از نظرآماري معنا دار نيست . بنابراين در اين صورت نمي توان اطمينان داشت كه دورة آموزشي در افزايش ميزان آگاهي نوجوانان از مواد مؤثر بوده است .

بحث و نتيجه گيري

يكي از روشهاي مهم در پيشگيري از اعتياد ، راهبردهاي آموزشي – تربيتي است . در اين پژوهش نيز اثر يك برنامة آموزشي پيشگيري از اعتياد برروي عزت نفس ، نگرش ، گرايش و آگاهي نوجوانان در سوء مصرف مواد مورد بررسي قرار گرفت. در مورد فرضية اول باتوجه به داده هاي جدول شماره 1 مشخص مي گردد كه ميزان عزت نفس در پس آزمون هر دو گروه آزمايش و كنترل افزايش يافته است ، اما اين افزايش در گروه آزمايش از نظرآماري در سطح 001/›P  معنا دار است ، اما در گروه كنترل اين ميزان افزايش از نظرآماري معنا دار نيست .

مراجع 

ابراهيمي قوام ، صغري . ( 1369 ). بررسي ميزان اضطراب و حرمت نفس در دانش آموزان سوء استفاده جنسي   نواحي سه گانه اهواز . پايان نامه كارشناسي ارشد ، تهران، دانشكدة روان شناسي دانشگاه علامه طباطبايي

منشئي ، غلامرضا ؛ سموعي ، راحله و والياني ، محبوبه ( 1382) . نقش آموزش مهارتهاي زندگي بر پيشگيري از  اعتياد جوانان شهر مشهد . بزه ديدگان مجموعه مقالات اولين همايش تبيين علمي بزه ديدگان و راهكارهاي پيشگيرانه ، دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان ، صص490- 481

يارمحمديان ، محمد حسين ، قادري دهكردي ، صغري . ( 1380 ) . بررسي تأثير يك برنامه آموزشي پيشگيري از اعتياد برروي عزت نفس ، نگرش و آگاهي نوجوانان در مورد سوء مصرف مواد مخدر . دانش و پژوهش ، شماره 10 ، ص 76- 63.

Botvin’,G. , Griffin , K. ( 2005 ) . school - Based  Programs . In  J.H. Lowinson - P. Ruiz.