فهرست مطالب

عنوان                                                                                                           صفحه

فصل اول:

1-1. مقدمه ....................................................................................................... ...........................3

1-2. بيان مسأله  ................................................................................................ ...........................5

1-3. اهميت و ضرورت تحقیق........................................................................... ...........................7

1-4. اهداف تحقیق............................................................................................. .........................10

1-5.سوالات تحقیق............................................................................................ .........................10

1-6.  فرضيه‏ هاي تحقیق ................................................................................... .........................11

1-7.متغیرهای تحقیق........................................................................................... .........................11

1-8.تعاريف مفهومی و عملیاتی متغیرها............................................................... .........................11

1-8-1-1. جهت گیری مذهبی ........................................................................... .........................11

1-8-1-2. سلامت روانی.................................................................................... .........................11

1-8-1-3.کیفیت زندگی..................................................................................... .........................12

1-8-1-4.عملکرد تحصیلی................................................................................. .........................12

فصل دوم: مباني نظري و پيشينه پژوهشی

1-2. مقدمه........................................................................................................ .........................14

2-2. بررسی نظریه های جهت گیری مذهبی......................................................... .........................14

2-2-1. اعتقادات مذهبی و سلامت روانی........................................................... .........................15

2-2-2.  مطالعات انجام شده در ایران ................................................................ .........................27

2-3. بررسی نظریه های سلامت روان.................................................................. .........................33

2-3-1. مفهوم بهنجاری و نابهنجاری .................................................................. .........................36

2-3-2. وضعیت سلامت روان............................................................................ .........................37

2-3-3.معیار سلامت روانی...............................................................................................................37

2-3-4.بهداشت روانی از دیدگاههای مختلف...................................................................................38

2-3-4-1.بهداشت روانی از دیدگاه روانکاوان..................................................................................38

2-3-4-2. بهداشت روانی از دیدگاه رفتارگرایان .............................................................................39

2-3-4-3.بهداشت روانی از دیدگاه شناخت گرایان..........................................................................40

2-3-4-4. بهداشت روانی از دیدگاه گشتالتیون.................................................................................41

2-3-4-5.بهداشت روانی از دیدگاه انسان گرایان..............................................................................41

2-3-5. اجزاء ارتقاء سلامت روان ...................................................................................................42

2-3-5-1.کنارآمدن............................................................................................ .........................43

2-3-5-2.مدیریت تنش و استرس....................................................................... .........................43

2-3-5-3.خودپنداره و هویت...........................................................................................................45

2-3-5-4.عزت نفس........................................................................................................................46

2-3-5-5.رشد خود..........................................................................................................................47

2-3-5-6.استقلال.............................................................................................................................49

2-3-6.راهبردهای بهداشت روان از دیدگاه اسلام.............................................................................50

2-4.کیفیت زندگی............................................................................................................................54

2-4-1.تاریخچه کیفیت زندگی.........................................................................................................54

2-4-2.تعریف کیفیت زندگی............................................................................................................56

2-4-3.اندازه گیری کیفیت زندگی....................................................................................................58

2-4-4.ابعاد کیفیت زندگی...............................................................................................................59

2-4-5.مبانی نظری کیفیت زندگی.....................................................................................................60

2-4-6.مولفه های کیفیت زندگی......................................................................................................62

2-4-7.سه اصل کیفیت زندگی.........................................................................................................63

2-4-7-1.چندبعدی بودن.................................................................................................................63

2-4-7-2.ذهنی بودن........................................................................................................................64

2-4-7-3.پویا بودن..........................................................................................................................64

2-4-8..عوامل موثر بر کیفیت زندگی...............................................................................................64

2-4-9.مدل های کیفیت زندگی........................................................................................................64

2-4-9-1.مدل فلس و پری...............................................................................................................64

2-4-9-2.مدل لی و همکاران...........................................................................................................65

2-5.عملکرد تحصیلی......................................................................................................................68

2-5-1.هدف....................................................................................................................................69

2-5-2.عزت نفس............................................................................................................................70

2-5-2-1.عزت نفس و عملکرد تحصیلی..........................................................................................70

2-5-3.انگیزه....................................................................................................................................74

2-5-4.الگوهای انگیزش...................................................................................................................76

فصل سوم: روش پژوهش

3-1.مقدمه .......................................................................................................................................86

3-2.روش تحقیق..............................................................................................................................86

3-3. جامعه و نمونه آماری................................................................................................................87

3-4.ابزار تحقیق...............................................................................................................................88.

3-4-1. پرسشنامه جهت گیری مذهبی...............................................................................................88

3-4-2.پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هلر................................................. .........................89

3-4-3.مقیاس کوتاه ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی..................... .........................92

3-5.روش اجرا.................................................................................................................................94

3-6.روش های تجزیه و تحلیل داده ها................................................................ .........................95

فصل چهارم :یافته های پژوهش

4-1. مقدمه ......................................................................................................................................97

4-2. یافته هاي توصیفی....................................................................................................................97

4-3. بررسی داده های جمعیت شناختی............................................................................................98

4-4.یافته هاي استنباطی..................................................................................................................100

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1.مقدمه......................................................................................................... .......................104

5-2. نتیجه گیری................................................................................................ .......................104

5-3. محدودیت هاي پژوهش.............................................................................. .......................106

5-4. پیشنهادهاي پژوهش ..............................................................................................................107

منابع ................................................................................................................. .......................108

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                            صفحه

جدول 1-4- فراوانی و درصد دانشجویان به تفکیک جنسیت .............................................................98

جدول 2-4 فراوانی و درصد دانشجویان به تفکیک تاهل.....................................................................98

جدول 3-4 - فراوانی و درصد دانشجویان به تفکیک مذهب.............................................................99

جدول4-4- میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پیش بین و ملاک .............................................. 99

جدول 5-4.ماتریس همبستگی متغیرهای پیش بین و ملاک..............................................................100

جدول  6-4. مقدار R، 2R ، B، بتا و آزمون معنی داری در مدل اول مورد مطالعه..........................101

جدول 7-4- مقدار R، 2R ، B، بتا و آزمون معنی داری در مدل دوم مورد مطالعه..........................102

چکیده

این مطالعه به منظور بررسی بررسی رابطه بین جهت گیری مذهبی و سلامت روان با کیفیت زندگی وعملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی انجام شده است. اين مطالعه از نوع توصیفی است. جهت گردآوری داده ها از پرسشنامه جهت گیری مذهبی آلپورت وراس(،1950)، پرسشنامه  سلامت عمومی گلدبرگ و هلر(GHQ)-فرم 28 سوالی و فرم کوتاه پرسشنامه کیفیت زندگی- 25سوالی سازمان بهداشت جهانی(WHOQOL-BREF)استفاده شد. جامعه ي آماري پژوهش حاضر، دربردارنده295 نفر از دانشجویان رشته های پزشکی و دندانپزشکی مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس ، در سال تحصیلی93-92، که درمهرماه سال تحصیلی 92-1391و قبل از آن به تحصیل اشتغال داشته اند؛ می باشد. برای تحلیل داده ها در بخش استنباطی از روش آماری تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شد.در مدل رگرسیون از آزمون F برای تعیین معنی داری مدل و از آزمون آماریT جهت تعیین معنی داری ضرایب بتا استفاده شد. تحلیلها حاکی از آن است که در این نمونه به طور متوسط میزان جهت گیری مذهبی در میان دانشجویان مورد مطالعه، برابر با 56/35بار در طول یک ماه گذشته بوده است. متغيرهای سلامت روان و جهت گیری مذهبی کسب شده ،بيشترين مقدار ضریب همبستگي را به صورت مثبت با کیفیت زندگی و متغير جهت گیری مذهبی،كمترين مقدار ضریب همبستگي به صورت مثبت با متغير عملکرد تحصیلی(متغير ملاك) دارند.دیگر متغیرها دارای میزان همبستگی بین این دو مقدار، با متغیر ملاک هستند. مدل کلی مورد مطالعه، حدود22 درصد از واریانس متغیر ملاک را تبیین می کند. نتایج این تحلیل نشان می دهد که جهت گیری مذهبی با مقدار بتای 316/0به طور مثبت و معنی دار و سلامت روان، با بتای287/0- به طور منفی و معنی دار کیفیت زندگی دانشجویان را تبیین می کنند. و از طرف دیگر با بررسی رابطه جهت گیری مذهبی و سلامت روان به عنوان متغیرهای پیش بین با عملکرد تحصیلی به عنوان متغیرملاک ، مشاهده شد که مدل مورد مطالعه، حدود 4 درصد از واریانس متغیر ملاک را تبیین می کند. جهت گیری مذهبی با مقدار بتای014/0 به طور معنی داری عملکرد تحصیلی را تبیین نمی کند در حالی که سلامت روان با مقدار بتای 190/0- به طورمنفی و معنی دار عملکرد تحصیلی را تبیین می کنند.

کلمات کلیدی: عملکرد تحصیلی، جهت گیری مذهبی، کیفیت زندگی ، سلامت عمومی

-1-مقدمه:

اهميت معنويت و رشد معنوي انسان در چند دهه گذشته به صورتي روزافزون توجه روان‌شناسان و متخصصان بهداشت رواني را به خود جلب كرده است. پيشرفت علم روان‌شناسي از يك سو و ماهيت پويا و پيچيده جوامع نوين از سوي ديگر، باعث شده است كه نيازهاي معنوي بشر در برابر خواسته‌ها و نيازهاي مادي قد علم كنند و اهميت بيشتري بيابند. مردم جهان، امروزه بيش از پيش به معنويت و مسائل معنوي گرايش دارند و روان‌شناسان و روان‌پزشكان هم به طور روزافزون درمي‌يابند كه در همه موارد براي درمان اختلالات رواني، استفاده از روش‌هاي متعارف كافي نيست. (شهيدي و شيرافكن، 1382) نياز انسان به دين قدمتي به عمر تاريخ دارد؛ زيرا بشر از همان آغاز زندگي خود به حامي مقتدر و تكيه‌گاهي نيرومند احساس نياز مي‌كرده است. موضوع دين مورد بحث روان‌شناسان و محققان پيشگامي همچون جيمز (1929)، فرويد(1907)، يونگ (1961 ـ 1875) و ديگران بوده است. همچنين مطالعات و نظريه‌پردازي در زمينه‌هاي مختلف مذهبي به گذشته‌هاي دور برمي‌گردد؛ ولي مطالعه مذهب از ديدگاه روان‌شناختي از حدود 100 سال پيش آغاز گرديده است.(بهرامي احسان، 1383) اعتقاد بر اين است كه در ايمان به خدا، نيروي خارق‌العاده‌اي وجود دارد كه نوعي قدرت معنوي به انسان متدين مي‌بخشد و در تحمل سختي‌هاي زندگي او را كمك كرده و از نگراني و اضطرابي كه بسياري از مردم در معرض ابتلاي به آن هستند دور مي‌سازد. ويليام جيمز، يكي از پيشگامان طرح اين واقعيت در روان‌شناسي، معتقد است: «ايمان بدون شك مؤثرترين درمان اضطراب است؛ ايمان نيرويي است كه بايد براي كمك به انسان در زندگي وجود داشته باشد. فقدان ايمان، زنگ خطري است كه ناتواني انسان را در برابر سختي‌هاي زندگي اعلام مي‌دارد».

ايمان، انجام دستورات مذهبي، و حضور در مراسم‌هاي مذهبي از عواملي هستند كه مي‌توانند در درمان و پيش‌گيري از ابتلا به بيماري‌هاي رواني اعم از نوروزهاي خفيف يا سايكوزهاي شديد به كار رود (داويديان، 1376). به نظر بنيامين راش «مذهب آن‌قدر براي پرورش سلامت روح اهميت دارد كه هوا براي تنفس» (به نقل از: جيمز، 1376). مذهب به انسان كمك مي‌كند تا معناي حوادث زندگي، بخصوص حوادث دردناك و اضطراب‌انگيز را بفهمد. در دنیای کنونی که تبلیغ برخی از جوامع غربی و نیز دشمنان داخلی و خارجی در اثبات دین گریزی و جدایی دین از عرصه زندگی اجتماعی و سیاسی (پلورالیسم) مطرح شده است ،بیان تاثیر نگرش و جهت گیری مذهبی در پیشرفتهای اجتماعی که یکی از جنبه های آن تحصیل می باشد ،در استحکام گرایش مردم به دین و پیروی از فرامین الهی به خصوص با استعانت از فرامین دین مبین اسلام ،یاری کننده خواهد بودو اگر جامعه آماری دانشجویان که فرهیختگان جامعه می باشند ،به این سمت گرایش یابند خود می توانند پیامبرانی باشند برای تبلیغ و گرایش به سمت مذهب و پیروی از دستورات آن.دين به مؤمنان و معتقدان خود مي‌آموزد كه چگونه با مجموعه عظيم جهان كه پيش از فرد شكل گرفته و قوانين خود را بر او تحميل مي‌كند سازگاري يابد. اين سازگاري، دل‌گرمي و خرسندي مطبوعي را در روان فرد ايجاد مي‌كند. برخلاف عقايد گذشته كه دين را مانع پيشرفت عقل مي‌شناختند و آن را مانع استواري اخلاق راستين مي‌دانستند، اگر دستورات دين كامل اجرا شوند، هم اخلاق راستين ايجاد مي‌شود و هم نظم اجتماعي و سياسي شكل مي‌گيرد (كاسيرز2، ترجمه موفق،1370).

برخلاف چندين دهه قبل كه انسان را موجودي سه بعدي متشكل از زيست، روان و اجتماع مي‌دانستند، بعد چهارمي هم بدان اضافه نموده‌اند و آن بعد روحي و يا معنوي است (طهماسبي و كمانگيري، 1375). در حقيقت، تركيب انسان، رفتار انسان، سلامت انسان، بيماري انسان و ساير افعال و حالاتي كه بر انسان حادث مي‌گردد ناشي از يك بعد خاص نيست، بلكه تمام ابعاد چهارگانه با تركيب و تأثير متقابل بر هم، حالاتي را بر انسان حكمفرما مي‌نمايد.

امروزه مفهوم کیفیت زندگی یک شاخص اساسی سلامت محسوب می شود. کیفیت زندگی و به تبع آن سلامت روانی جزء جدایی ناپذیردر افراد پویا است. بستر های فیزیکی و اجتماعی که افراد بویژه نوجوانان در آن زندگی می کنند بر تجربیات اجتماعی سلامت روانی رشد و سازگاری آنها تاثیر می گذارد.

کیفیت زندگی یکی از بنیادی ترین مفاهیم مطرح در روان شناسی مثبت نگر است.تغییر عقیده از اینکه فقط پیشرفت های علمی ،پزشکی و تکنولوژی می تواند زندگی را بهبود بخشد،به این باور که بهزیستی فردی ،خانوادگی ،اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفت ها به همراه ارزش ها و ادراکات فرد از بهزیستی و شرایط محیطی به وجود می آید،از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی است(اسکالاک و همکاران،2002).

از طرف دیگر ،کیفیت زندگی نیروی قدرتمندی در راستای هدایت،حفظ و پیش برد سلامت و تندرستی در جوامع و فرهنگ های مختلف می باشد (تستا و سیمسون،1996).سازمان بهداشت جهانی چهار بعد سلامت جسمی،روانی،روابط اجتماعی و محیط زندگی را برای کیفیت زندگی در نظر گرفته است(رحیمی و خیر،2007).

سلامت روان شامل توانائی زندگی کردن همراه  با شادی ، بهره وری و بدون وجود درد سراست .سلامت روان نیازی اساسی،برای بهبود کیفیت زندگی انسان،امری حیاتی است(سازمان جهانی بهداشت ، 2001).سلامت روان با ویژگی های توانمند ساز درونی یا منافع درونی فرد،ارتباط دارد.

 سلامت یا بهداشت روانی عنوانی است که دیدگاه ها و موضوعات مختلف مانند عدم وجود علائم ناتوان کننده ، یکپارچگی کارکردی روانشناختی ،سلوک مؤثر در زندگی شخصی و اجتماعی ، احساسات مرتبط با بهزیستی اخلاقی و معنوی و مانند آن را در بر می گیرد. سلامت روان یعنی هماهنگی بین ارزش ها ، علاقه

ها و نگرش ها در حوزه عمل افراد و درنتیجه برنامه ریزی واقع بینانه برای زندگی و تحقق هدفمند مفاهیم زندگی است . سلامت روان در قیاس با سلامت جسم نیست بلکه به دیدگاه و سطح روانشناختی ارتباطات فرد و محیط اشاره دارد . بخش مرکزی سلامت ، سلامت روان است ، زیرا تمام تعاملات مربوط به سلامتی به وسیله روان انجام می شود (نیومن ،1989).