این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ................................................................................................................................................................. 1
کلیات تحقیق :فصل اول
1-1 مقدمه ......................................................................................................................................................... 2
1-2 بیان مسأله .................................................................................................................................................. 3
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق ...................................................................................................................... 5
1-4 سؤالات تحقیق ........................................................................................................................................ 6
1-4-1 سؤالات اصلی .............................................................................................................................. 6
1-4-2 سؤالات فرعی ............................................................................................................................... 6
1-5 فرضیات تحقیق ...................................................................................................................................... 6
1-6 اهداف تحقیق ......................................................................................................................................... 7
فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده
2-1 بیع .......................................................................................................................................................... 9
2-1-1: مفهوم و تعریف بیع ................................................................................................................. 9
2-1-2: انواع بیع ................................................................................................................................... 15
2-2 شرایط مبیع (مسلمُفیه) و ثمن .............................................................................................................. 22
2-2-1 شرایط ثمن ................................................................................................................................ 23
2-3: تجارت الکترونیک ............................................................................................................................... 26
2-3-1: تعریف ............................................................................................................................. 26
2-3-2: انواع تجارت الکترونیک ............................................................................................................. 29
2-3-4: اینترنت و بیع الکترونیک ........................................................................................................... 31
2-4: قرارداد الکترونیک ................................................................................................................................... 32
2-4-1:تعریف ........................................................................................................................................ 33
2-4-3: ماهيت قراردادهاي الكترونيك ..................................................................................................... 34
2-5: امضای الکترونیکی .................................................................................................................................. 36
2-5-1: تعریف ....................................................................................................................................... 36
2-5-2: امضای الکترونیک مطمئن ........................................................................................................... 37
2-6: پول الکترونیکی و ماهیت آن ................................................................................................................. 40
2-6-1: تعریف ........................................................................................................................................ 40
2-6-2: انواع پول ..................................................................................................................................... 41
2-6-3: پرداخت بها به صورت الکترونیکی ............................................................................................... 42
2-7 شرایط اساسی صحت معاملات ................................................................................................................... 44
2-7-1در بیع الکترونیکی .......................................................................................................................... 44
2-7-2: توافق دو اراده در بیع الکترونیکی ................................................................................................. 46
2-8: اعتبار داده پيام‌ها در ايجاد ماهيت حقوقي .............................................................................................. 49
2-8-1: ايجاب و قبول از طريق داده پيام‌هاي الكترونيك .......................................................................... 52
2-8-2: تفكيك بين ايجاب و دعوت به معامله .......................................................................................... 54
2-8-3: مقررات ايجاب و قبول از طريق داده پيام‌ها .................................................................................. 55
2-8-4: بیان اراده از طریق داده پیام در انواع عقود .................................................................................. 60
2-8-5: عقود رضایی ............................................................................................................................... 60
2-8-6: عقود تشریفاتی .............................................................................................................................. 61
2-8-7: تأمین تشریفات در قراردادهای الکترونیکی ................................................................................. 63
2-8-8: فقدان قصد و رضا ...................................................................................................................... 63
2-8-9: اهلیت طرفین ............................................................................................................................... 64
2-9: موضوع معین مورد معامله ........................................................................................................................ 65
2-10: مشروعیت جهت معامله ........................................................................................................................... 71
2-11: زمان و مکان بیع الکترونیکی .................................................................................................................... 72
2-11-1: زمان بیع الکترونیکی ................................................................................................................. 74
2-11-1-1: زمان ارسال داده پيام‌ها ................................................................................................... 74
2-11-1-2: زمان دريافت داده پيام‌ها .............................................................................................. 74
2-11-1-3: مشخص کردن سيستم اطلاعاتي معين توسط مخاطب .................................................. 75
2-11-1-4 عدم مشخص کردن سيستم اطلاعاتي معين توسط مخاطب ........................................... 75
2-11-2: مکان بیع الکترونیکی ................................................................................................................... 77
2-11-2-1: مكان ارسال و دريافت داده پيام‌ها ................................................................................. 77
2-11-2-2: مكان ارسال داده پيام‌ها 78
2-11-2-3: مكان دريافت داده پيام‌ها .............................................................................................. 78
2-12: نتايج تعيين زمان و مكان تشكيل قرارداد ............................................................................................. 79
2-12-1: نتايج تعيين زمان تشكيل قرارداد ............................................................................................... 79
2-12-2: نتايج تعيين مكان تشكيل قرارداد ............................................................................................ 80
2-13: تعيين زمان و مكان تشكيل عقود غائبين ............................................................................................... 80
2-14: احکام خیارات در بیع الکترونیکی ....................................................................................................... 82
2-14-1: خیار مجلس ........................................................................................................................... 83
2-14-2: خیار حیوان ................................................................................................................................. 84
2-14-3: خیار شرط ................................................................................................................................ 84
2-14-4: خیار تأخیر ثمن ...................................................................................................................... 86
2-14-5: خیار رؤیت و تخلف وصف .................................................................................................. 86
2-14-6: خیار غبن ................................................................................................................................. 88
2-14-7: خیار عیب .............................................................................................................................. 89
2-14-8: خیار تدلیس .............................................................................................................................. 89
2-14-9: خیار تبعض صفقه ................................................................................................................... 91
2-14-10: خیارتخلف شرط .................................................................................................................. 91
2-15: سوابق و پیشینه تحقیق ....................................................................................................................... 93
فصل سوم: فصل سوم
3-1 روش‌شناسی تحقیق ............................................................................................................................... 97
3-1-1 روش تحقیق .............................................................................................................................. 97
3-1-2: تحقیق توصیفی- تحلیلی .......................................................................................................... 98
3-1-3 تحقیق کاربردی ......................................................................................................................... 99
3-2 ابزار گردآوری اطلاعات ........................................................................................................................ 99
3-3 روشهای تجزیه و تحلیل اطلاعات ....................................................................................................... 100
3-3-1: روش تکیه بر موضوعات نظری .................................................................................................. 100
3-4 روش ارائه یک قضیه توصیفی ................................................................................................................. 100
3-5 ساماندهی تحقیق .................................................................................................................................... 101
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل
4-1 استنباطی ................................................................................................................................................... 102
فصل پنجم: نتیجه گیری
5-1: نتیجه‌گیری، جمع‌بندی و پیشنهادات ...................................................................................................... 107
5-1-1: نتیجه‌گیری و جمع‌بندی ........................................................................................................... 107
5-1-2: پیشنهادات ..................................................................................................................................... 108
منابع ................................................................................................................................................................. 111
چکیده انگلیسی .................................................................................................................................................. 118
چکیده:
با توسعه فناوری و گسترش ارتباطات از طریق فضای مجازی و اینترنت، نوع و نحوه انعقاد قراردادها نیز با تغییراتی همراه بوده است. از جمله عقودی که به صورت الکترونیکی در فضای مجازی و بدون حضور طرفین در مجلس عقد صورت می‌گیرد، بیع الکترونیکی میباشد.
مسأله‌ای که در رابطه با این موضوع با رویکردی حقوقی قابل طرح میباشد اینکه؛ بیع الکترونیکی در حقوق ایران چه ماهیتی دارد؟ شرایط انعقاد و مواردی که در قانون مدنی پیش‌بینی شده از جمله زمان و مکان بیع، خیارات بیع و ...، در این عقود چگونه قابل ارزیابی است؟
در این تحقیق که به روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته، در پاسخ به مسائل مطرح شده اینگونه پاسخ داده شده که؛ قراردادهای الکترونیکی اگرچه در نحوه انعقاد، شکل توافق و ابراز اراده(ایجاب و قبول) با قراردادهای سنتی(غیر الکترونیکی) متفاوت است ولی در بسیاری موارد از جمله رعایت شرایط اساسی معاملات که شامل قصد و رضای طرفین، موضوع معین مورد معامله، اهلیت طرفین و جهت مشروع معامله میباشد، دارای ماهیت یکسانی با بیع و قراردادهای سنتی می‌باشند.
زمان و مکان این نوع قراردادها را میتوان با در نظر گرفتن زمان و مکان ارسال و دریافت داده پیام و نیز نظریات مختلف در رابطه با زمان و مکان عقود غائبین(عدم حضور در مجلس عقد)، زمان ارسال قبولی توسط خریدار دانست.در مورد مکان هم محل اعلام قبولی از سوی خریدار را میتوان مکان وقوع معامله دانست.خیاراتی که در قانون مدنی در رابطه با بیع پیش‌بینی شده، به جز برخی از آنها که با نوع معاملات الکترونیکی سنخیت ندارند، تحت شرایط خاصی در مورد بیع الکترونیکی نیز قابل استناد و اعمال میباشد و همچنین برخی از آنها در قانون تجارت الکترونیک ایران پیش‌بینی شده است از جمله؛ خیار تدلیس، خیار تخلف از شرط و خیار شرط.
واژگان کلیدی: بیع، قرارداد الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، ایجاب و قبول، زمان و مکان عقد، خیار فسخ
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
شاید بتوان گفت نیازهای انسان تا حدودی ثابت است ولی ابزار و وسایل برآورده نمودن این نیازها با توجه به پیشرفت و توسعه علم تغییر می‌یابد.
در روزگاران قدیم مردم برای برطرف ساختن نیازهای خود از مبادله کالا با کالا استفاده می‌کردند. شیوه معمول این گونه معاملات به این ترتیب بود که فرد کالای مازاد بر نیاز خود را با کالای مورد نیازش مبادله می‌کرد. مشکلات اینگونه معاملات انسان را بر آن داشت تا کالایی بیافریند که در مقابل آن هم نیازهای خود را برآورده سازد و هم بازیگر نقش یکی از عوضین معامله باشد. این احساس بالقوه پس از چندی بروز بیرونی یافت و سبب پیدایش کالایی به نام پول شد. این امر به نوبه خود به وجود آمدن تحولی شگرف را در تجارت نوید می‌داد. هم‌زمانی این تحول با رواج اندیشه اصالت فرد و آزادی حاکمیت اراده سبب پیدایش قراردادهای تجاری به شکل امروزی شد؛ اما منش فزون‌طلب و منفعت‌محور انسان با قراردادهای کتبی ارضا نشد و دیری نپایید که ارمغان دنیای مدرن؛ یعنی تجارت الکترونیکی بعد از اختراع وسایلی همچون تلفن، دورنگار و رایانه از درون دنیای پرآشوب تجارت سر برآورد. هم‌زمانی گسترش این تجارت نوین و طرح جهانی‌سازی اقتصاد و پیوستن جوامع مختلف به این طرح و نیز افزایش روزافزون کاربران شبکه جهانی اینترنت، این تجارت نوین را به تجارتی فراسیستمی مبدل ساخت؛ به طوری که خود را به عنوان امری اجتناب‌ناپذیر در متن زندگی انسان امروز جا داده است. قرار گرفتن در دهکده جهانی ما را ناگزیر از مهیا نمودن زیرساخت‌های لازم برای تجارت الکترونیکی می‌سازد و عدم توجه به این قانون‌مندی‌های نوین در آینده‌ای نه چندان دور فاجعه‌آمیز خواهد بود. یکی از مفاهیم تجارت الکترونیکی حذف مرزها، گمرک‌ها و واسطه‌ها و تبدیل شدن به یک دهکده جهانی است. در تجارت الکترونیکی مرزی وجود ندارد و تفاوتی نمی‌کند که افراد اجناس خود را از یک مغازه در نزدیکی محل سکونت خود یا از یک فروشگاه در قاره‌ای دیگر خریداری کنند. تجارت الکترونیکی باعث افزایش سرعت و حجم مبادلات بازرگانی شده و به شکل محسوسی کاهش هزینه خریدار و تولیدکننده، صرفه‌جویی زمان، جذب بیشتر و حذف واسطه‌ها و در نهایت سود بیشتر را به دنبال دارد. در این تجارت، فضای طبیعی به فضایی مجازی تبدیل شده و انسان‌ها بدون قرار گرفتن در محدودیت‌های زمان و مکان می‌توانند با امکانات پیشرفته امروز معاملات خود را به صورت الکترونیکی انجام دهند.
1-2 بیان مسأله
سال‌هاست که وضع و شرح قواعد حاکم بر قراردادها در محافل حقوقی مورد توجه میباشد. صدها کتاب و مقاله در این زمینه به رشته تحریر در آمده تا چارچوبی شایسته برای تنظیم روابط قرادادی اشخاص فراهم آورد. اما شاید گستردگی موضوعات راجع به قرارداد و لزوم پرداختن به قواعد عمومی در پیمان‌های غیر حضوری کمتر به چشم آید. در این میان تنها موضوع زمان و مکان وقوع عقد در قرادادهای منعقده از طریق پست و تلگراف و تلفن و اینترنت و مسأله امکان برابری نوشته و امضاء دستی با سند دریافتی از طریق پست و تلگراف و تلفن و اینترنت و مانند آن بوده که به عنوان چالش عمده قواعد عمومی در قرادادهای غیر حضوری توجه حقوقدانان را به خود جلب کرده است. این روند برای سالها قابل تحمل و موجه می‌نمود. حجم اندک قرادادهایی که به طریق غیرحضوری منعقد می‌شد، دلیلی بر اختصاص قواعد ویژه به آن قرادادها باقی نمی گذاشت. قانونگذار به انعطاف قواعد عمومی دلخوش بود و مردم نیز با توسل به شیو‌های سنتی راه احتیاط را در پیش می‌گرفتند و یا خطرات انعقاد قراردادهای غیر حضوری را در قبال سرعت و تسهیلات آن پذیرا می‌شدند؛ اما این وضعیت با پیدایش اینترنت که نسل نوینی از سیستمهای الکترونیکی بود برهم خورد. حجم مبادلات الکترونیکی در مدت کوتاهی افزایشی شگرف داشت؛ سیستمهای جدید به شدت جانشین سیستمهای قدیمی شدند تا با خود سرعت و صرفه اقتصادی به ارمغان بیاورند و مزایای فناوری جدید، تنها در قلمرو روابط خصوصی اشخاص متجلی نمی شد. قراردادهای الکترونیکی بیش از آن که مورد توجه اشخاص باشد، اشتیاق دولتها را بر می‌انگیخت و آنها را به سوی الکترونیکی نمودن عملیات خود در ساختاری که «دولت الکترونیکی» خوانده می‌شد، سوق می‌داد. در شرایط جدید به نظر می‌رسید که قواعد موجود در سیستمهای حقوقی دیگر کاملاً نمی تواند پاسخگوی نیازهای جدید باشد؛ مجامع بین المللی و منطقه ای و کشورها، یکی پس از دیگری به تصویب قوانین راجع به تجارت و بیع الکترونیکی پرداختند. قوانینی که هر چند انگیزه تدوین آنها پیدایش اینترنت بود اما عمدتاً جامع نگر بوده و بر کلیه تبادلات الکترونیکی صرفنظر از سیستم تولید و پردازش آن حکومت می‌کردند. کشور ما نیز از این ماجرا به دور نبود ؛ ضرورت راه اندازی و بهره گیری از فناوری جدید به ویژه در تجارت بین المللی و خدمات عمومی دولت احساس می‌شد. در نخستین گام، قانون برنامه پنج ساله دوم دولت را موظف به طراحی و اجرای شبکه متمرکز اطلاع رسانی تجاری داخلی و بین المللی نمود. قانون برنامه سوم توسعه بر لزوم انجام داد و ستد الکترونیکی اوراق بهادار در سطح ملی تأکید داشت و قانون برنامه چهارم توسعه، دولت را ملزم می‌کرد تا دستگاهها و واحدهای مربوطه را به منظور به روز کردن پایگاه‌ها و مراکز اطلاع رسانی، انجام مناقصه‌ها و مزایده‌ها و عملیات مالی و اعتباری در محیط رایانه ای، ایجاد ابزارهای مجازی، انجام فعالیت‌های تدارکاتی و معاملاتی در قالب تجارت الکترونیکی تجهیز نمایند. سرعت حیرت‌آور، هزینه پایین و وجود توجیه قابل قبول اقتصادی استفاده از سیستمهای اینترنتی و الکترونیکی در قراردادهای تجاری و حتی غیر تجاری، موجب گردید که قراردادهای الکترونیکی جایگزین قراردادهای سنتی شده و با شتاب غیر قابل باوری فراگیر شده و به دنبال آن چالش جدی را در حوزه مسائل مختلف حقوقی برای قضات و حقوقدانان برجای گذارد. این امر سبب وضع مقررات ویژه تجارت الکترونیک در سطح ملی و بین المللی گردیده است. یکی از اساسیترین بحث‌ها در این زمینه، صحت انعقاد، لازم الاجرا بودن و اعتبار این قرادادهاست. این که آیا ارکان و شرایط اساسی عقد در قراردادهای مذکور موجود است و این که زمان و مکان قرارداد چه زمانی و کجا است؟ قراردادهای منعقد شده در این فضای مجازی با توجه به روشهای متنوع انعقاد قرارداد به ویژه عقود انعقاد یافته توسط سامانه هوشمند و بدون مداخله اراده انسانی، به چه میزان از اعتبار حقوقی برخوردار است؟ در تحقیق حاضر سعی بر آن است تا بدین پرسش‌ها پاسخ داده شود و موضع حقوق ایران در خصوص قراردادهای الکترونیکی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
از جمله مؤلفه‌هایی که تحت تأثیر پیشرفت و توسعه فناوری قرار گرفت، تجارت و مبادلات بود. اینکه مردم بتوانند بدون خروج از منزلشان، به کلیه اطلاعات دست یابند و در فضایی نامرئی و مجازی به داد و ستد بپردازند، امری غیر قابل تصور بود. با تجمع برخی ابداعات از جمله تلفن، رایانه و دیجیتالی شدن تکنولوژی، این تصورات به واقعیت پیوست. به تبع این فناوری و پیشرفت در زمینه داد و ستد، برخی روابط تجاری و قراردادی از جمله خرید و فروش نیز به سمت نوآوری تغییر یافت.
نکته‌ای که در این رابطه حائز اهمیت میباشد اینکه قراردادهای الکترونیکی که در فضایی مجازی منعقد می‌شوند و بین گروه‌های مختلف مردم مورد استعمال قرار می‌گیرد، در برابر قراردادهای سنتی که حضور طرفین را می‌طلبد، چه جایگاهی دارد؟ برای شناسایی جایگاه این قراردادها و در پی نظام‌مند نمودن روابط شهروندان توسط رشته حقوق، در درجه اول؛ بررسی ماهیت حقوقی خرید و فروشی که به واسطه اینترنت و فضای مجازی انجام می‌شود یعنی بیع الکترونیک، از جمله رسالت‌های حقوق است و به تبع آن تعیین شرایط انعقاد قرارداد، آثار بیع الکترونیکی و مواردی که در بیع باید رعایت شود، مورد لحاظ قرار می‌گیرد. این موارد به نوعی اهمیت و ضرورت انجام تحقیق را توجیه می‌کند.
1-4 سؤالات تحقیق
1-4-1 سؤالات اصلی:
1- اصول و قواعد موجود در نظام حقوقی ما تا چه اندازه می‌تواند بر قراردادهای بیع الکترونیکی حکومت کند و اگر در مورد یا مواردی نیاز به وضع قواعد جدید باشد، آن قواعد چه باید باشند؟
2- آیا اطلاعات مندرج در یک وب سایت جهت فروش محصولات، ایجاب تلقی می‌شود؟
3- چگونه میتوان، اشتباه یک طرف عقد را در قراردادهای بیع الکترونیکی برطرف نمود؟
1-4-2 سؤالات فرعی:
1- زمان و مکان وقوع عقد، در قرارداد بیع الکترونیکی چه زمانی و کجاست؟
2- آیا در قراردادهای الکترونیکی، خیار راه دارد؟
1-5 فرضیات تحقیق
در پاسخ به سؤالات مطرح شده در رابطه با موضوع مورد تحقیق فرضیات زیر را میتوان مطرح نمود:
1- قراردادهای الکترونیکی، قراردادهایی هستند که با استفاده از سیستم های الکترونیکی (مخابراتی) منعقد می‌شوند. قراردادهای مذکور از حیث انعقاد، تابع قواعد عمومی قراردادها می‌باشند، زیرا تنها وجه فارق این گونه عقود از سایر پیمانها، ابزار بیان قصد است و از دیگر جهات فرقی با آنها ندارند.
2- اطلاعات مندرج در یک وب سایت جهت فروش محصولات که قابلیت دوباره چاپ کردن و خواندن را داشته باشد، به عنوان یک نوشته تلقی می‌شود و ایجاب نیست.
3- اشتباه به هنگام وارد ساختن داده ها، به آسانی در قراردادهای بیع الکترونیکی امکانپذیر است، اما این وضعیت را میتوان با تعامل طرفین کاهش داد. پیشرفتهای نوین در تجارت الکترونیک به طرفین عقد این امکان را می‌دهد که فوراً با یکدیگر توافق کرده، آن را تصدیق نموده و و رضایت خویش را با فشار دادن چند کلید به طرف مقابل ابلاغ نمایند.