این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
مقدمه 2
سوال های تحقیق: 3
الف) سؤال اصلی تحقیق: 3
ب) سوال های فرعی: 4
فرضیه تحقیق 4
اهداف تحقیق 4
روش تحقیق 5
سابقه تحقیق 5
مشکلات و محدودیت‌های تحقیق 6
ساماندهی تحقیق 6
فصل اوّل: کلیات 7
مبحث اوّل: تعریف شرط و رابطه ی آن با عقد 8
گفتار اوّل: معنای لغوی و اصطلاحی شرط 8
بند اوّل: معنای لغوی شرط 8
بند دوم: معنای اصطلاحی شرط 9
الف: شرط در اصطلاح ادبی 9
فهرست مطالب
عنوان صفحه
ب: شرط در اصطلاح منطق و فلسفه 9
ج: شرط در اصطلاح فقهی 10
د: شرط در اصطلاح حقوق مدنی 10
گفتار دوم: مفهوم و ماهیت حقوقی شرط ضمن عقد 11
بند اوّل: ارتباط عقد و شرط با یکدیگر 12
الف: وابستگی و ارتباط شرط به عقد 13
ب: وابستگی شرط به عقد از حیث لزوم 13
ج: وابستگی شرط به عقد از حیث صحت و نفوذ 14
بند دوم: مقام تعهد ناشی از شرط در عقد 15
الف: نظریه شرط جزئی از دو عوض 15
ب: نظریه استقلال نسبی تعهدات ناشی از شرط 16
بند سوم: شرط تبانی یا بنايي 17
بند چهارم: شرط الحاقی و ابتدایی 18
بند پنجم: شرط ضمنی 19
مبحث دوم: صحت و بطلان شرط و اقسام شروط باطل 20
گفتار اوّل: اصل صحت شرط 20
بند اوّل: شرایط صحت شرط (ضرورت بحث) 21
الف: نظریه عدم لزوم رعایت شرایط عمومی صحت معامله در مورد شرط 22
فهرست مطالب
عنوان صفحه
ب: نظریه لزوم رعایت شرایط عمومی صحت معامله در مورد شرط 22
بند دوم: شرایط اختصاصی صحت شرط 24
گفتار دوم: اقسام شروط باطل 25
بند اوّل: شروط باطلی که موجب بطلان عقد نیستند 26
الف: شرط غیر مقدور 26
ب: شرط بی‌فایده 27
ج: شرط نامشروع 27
1- مخالفت با شرع 27
2- مخالفت با قانون 28
3- مخالفت با نظم عمومی و اخلاق حسنه 28
بند دوم: شروط باطلی که موجب بطلان عقد هستند 28
الف: شرط خلاف مقتضای عقد 29
ب: شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین می‌شود 30
مبحث سوم: مفهوم، ماهیت و اقسام عقد نکاح و شرایط ضمن آن 30
گفتار اوّل: مفهوم نکاح 30
بند اوّل: معنای لغوی نكاح 30
بند دوم: معناي اصطلاحي نكاح 31
گفتار دوم: ماهیت و اقسام نکاح 32
فهرست مطالب
عنوان صفحه
بند اوّل: عقد نكاح موقت 32
بند دوم: عقد نكاح دائم 32
بند سوم: فرق بین عقد نکاح دائم و موقت 33
گفتار سوم: شروط ضمن عقد نکاح 33
اقسام شروط ضمن عقد نکاح 34
الف: شروط ناظر بر یکی از احکام قانونی یا عرفی عقد نکاح 35
1- شروط مربوط به انعقاد عقد نکاح 35
2- شروط مربوط به آثار عقد نکاح 36
3- شروط مربوط به انحلال عقد نکاح 36
ب: شروط ناظر بر امور خارجی عقد نکاح 37
گفتار چهارم: شرایط صحت شروط ضمن عقد نکاح 37
فصل دوم: بررسی مفهوم شرط خلاف مقتضای عقد 41
مبحث اوّل: مفهوم مقتضای عقد 42
گفتار اوّل: مقتضیات ذات عقد و مقتضیات اطلاق عقد 43
بند اوّل: مقتضیات ذات عقد 43
بند دوم: مقتضیات اطلاق عقد 44
بند سوم: تفاوت میان مقتضیات ذات عقد و مقتضیات اطلاق عقد 45
فهرست مطالب
عنوان صفحه
گفتار دوم: ملاک تمیز مقتضیات عقد 47
بند اوّل: نظریه‌ی تشخیص مقتضیات عقد بر اساس معیار قانون 47
بند دوم: نظریه‌ی تشخیص مقتضیات عقد بر اساس معیار عرف 50
بند سوم: نظریه‌ی تشخیص مقتضیات عقد بر اساس معیار عرفی و قانونی 51
بند چهارم: نظریه‌ی تشخیص مقتضیات عقد بر اساس معیار قصد مشترک 52
بند پنجم: نظـریه‌ی تشخیص مقتضیات عقد بر اساس مجموع اعـلام‌های طرفین و لـوازم قانونـی و
عرفی قصد مشترک: 54
گفتار سوم: اقسام مخالفت شرط با مقتضای عقد 56
بند اوّل: مخالفت شرط با مضمون عقد 56
بند دوم: مخالفت شرط با کلیه آثار عقد 57
بند سوم: مخالفت شرط با اثر ظاهر عقد 60
مبحث دوم: اثر شرط خلاف مقتضای ذات عقد و مبنای بطلان آن 61
گفتار اوّل: اثر شرط خلاف مقتضای ذات عقد 62
بند اوّل: نقش علم و جهل طرفین به مبطل بودن شرط خلاف مقتضای عقد 63
بند دوم: عدم تأثیر اسقاط شرط خلاف مقتضای ذات عقد در ماهیت عقد 65
گفتار دوم: نظریات مختلف در خصوص مبنای بطلان شرط خلاف مقتضای عقد 65
بند اوّل: نظریه بطلان شرط خلاف مقتضای عقد به دلیل مخالفت با کتاب و سنت 66
بند دوم: نظریه بطلان شرط خلاف مقتضای عقد به دلیل تناقض موجود در مجموعه عقد و شرط 67
فهرست مطالب
عنوان صفحه
بند سوم: نظریه تفکیک مقتضیات مطلق عقد به آثار عرفی و شرعی و مبنای بطلان هر یک 67
بند چهارم: نظریه مبنای بطلان شرط خلاف مقتضای عقد به دو جـهت حصول تعارض بین مفـاد عقد
و شرط و به لحاظ مخالفت با کتاب و سنت 68
فصل سوم: مفهوم و مصادیق اقتضای عقد نکاح 71
مبحث اوّل: اقتضای اطلاق و ذات عقد نکاح 71
گفتار اوّل: اقتضای اطلاق عقد نکاح 74
بند اوّل: اقسام و مصادیق شرط خلاف مقتضای اطلاق عقد نکاح 75
الف: شرط صفت 75
ب: شرط فعل 75
ج: شرط نتیجه 76
گفتار دوم: اقتضای ذات عقد نکاح 76
مبحث دوم: بررسي مهم‌ترین مصادیق مشتبه شرط خلاف مقتضای ذات عقد نکاح 79
گفتار اوّل: شرط عدم نزدیکی در عقد نکاح 79
بند اوّل: شرط عدم نزدیکی در عقد نکاح، باطل است 83
مهم‌ترين ادله مخالفان صحت شرط عدم نزديكي 83
1- مغایرت با سنت 83
2- مغایرت با واژه نکاح 84
3- مغایرت با اهداف و مقاصد نکاح 84
فهرست مطالب
عنوان صفحه
4- تحریم شدن امر مباح 85
5- تمکین محدود در عقد نكاح موقت 85
6- عدم تحقق رابطه‌ی زوجیت و وظایف زناشویی 86
7- بطلان قیاس شرط عدم نزدیکی با نکاح ناتوان جنسی 87
8- استناد به روایت نبوی 87
بند دوم: صحت اشتراط شرط عدم نزدیکی در عقد نکاح 87
مهم‌ترين ادله موافقان صحت شرط عدم نزديكي در عقد نكاح 88
1- استناد به روایت عمار بن مروان از امام صادق (ع) 89
2- عدم مغایرت با واژه نکاح 89
3- عدم تحریم امر مباح و وفای به شرط 90
4- پذیرش شرط عدم نزدیکی در عقد نکاح موقت 90
5- تحقق رابطه زوجیت بدون رابطه‌ی جنسی 91
6- صحت نکاح ناتوان جنسی، شخص عقیم و مجنون 92
7- غایات و اهداف متعدد در نکاح 94
8- عدم استمتاع بدون اشتراط شرط ضمن عقد 95
9- رد قیاس با مورد ایلاء 95
بند سوم: نظریه‌ی مختار 96
مهم‌ترين ادله نظريه مختار 96
فهرست مطالب
عنوان صفحه
گفتار دوم: آثار عملی پذیرش صحت شرط در باب نسب و تکالیف مالی 101
بند اوّل: وضعیت حقوقی نسب در صورت صحت شرط عدم نزدیکی 101
بند دوم: وضعیت حقوقی نفقه در صورت صحت شرط عدم نزدیکی 102
بند سوم: وضعیت حقوقی مهریه در صورت صحت شرط عدم نزدیکی 103
الف: استحقاق زن بر نصف مهریه 103
ب: امکان استناد زوج به حقّ حبس 105
گفتار سوم: شرط عدم تمتعات در عقد نکاح 105
مهم‌ترين ادله مخالفان صحت شرط عدم تمتعات در عقد نكاح 106
الف: اشتراط عدم مطلق تمتع شرط خلاف تمامی آثار عقد است 106
ب: اشتراط عدم مطلق تمتع با اثر ظاهر عقد منافات دارد 106
ج: نفی مطلق استمتاعات ضمن عقد نکاح از مصادیق سلب حق است 107
گفتار چهارم: بررسی برخی از مصادیق مشتبه دیگرشرط خلاف مقتضای ذات عقد: 107
بنداوّل: شرط بچه‌دار نشدن از طرف هر یک از زوج و یا زوجه: 107
بند دوم: شرط عدم پرداخت نفقه در عقد نکاح 108
بند سوم: شرط خیار فسخ در عقد نکاح 111
نتیجه‌گیری 115
فهرست منابع 118
چکیده انگلیسی 120
چکیده
بر اساس ادله و روایاتی وفاداری و التزام به شروط لازم می‌آید، اما در برخی موارد دلالت این ادله بر چنین پای‌بندی منتفی می گردد، از جمله ی این موارد، جایی است که شرطی خلاف مقتضای ذات عقد باشد. شناسایی مقتضای ذات عقود به جهت آثار مهمّی که بر آن مترتب است، از حساسیت ویژه‌ای برخوردار میباشد. شناخت جوهر و ذات عقد نکاح نیز، هم به لحاظ پایه‌گذاری نهاد اصیل خانواده و متعاقب آن اجتماع، هم بدین‌جهت که این عقد، بیشتر یک پیمان اخلاقی و مذهبی است تا سازمان حقوقی، دارای ظرافت بیشتری بوده و مستلزم دقت افزون‌تری میباشد، بنابراین دستیابی به مقتضای عقود، وجود معیار و ضابطه‌ای دقیق، ضروری می‌نماید که در این خصوص معیارهای متفاوتی ارائه گردیده که برگزیدن هر یک به تنهایی می‌تواند نتیجه‌ای مستقل به دنبال داشته باشد. دستیابی به مقتضای ذات عقد نکاح نیز به مانند سایر عقود، واجد آثار بسیار مهمّی می باشد، از جمله می‌توان وضعیت حقوقی مصادیق عملی شروط ضمن عقد نکاح را مورد بررسی قرار داده و به تبع آن حکم به صحت یا بطلان چنین شروطی به جهت عدم مخالفت با مقتضای ذات عقد یا مخالفت با آن صادر نمود. ما در این رساله پس از بیان نظریات مختلف در خصوص مفهوم مقتضای ذات عقد نکاح و شروط خلاف آن قائل به دیدگاهی هستیم که، جوهر و پایه ی اصلی این عقد را «ایجاد رابطه ی زوجیت بین زن و مرد و تشکیل خانواده» دانسته و بنابراین هر شرطی که خلاف این اثر اصلی و اساسی باشد، باطل و مبطل عقد نکاح می دانیم.
واژگان کلیدی: شرط خلاف مقتضا، نکاح.
مقدمه:
خرد با عشق چون گردید دمساز به نام او چو شد هر جمله آغاز
فـراوان نکتــه‌ی ناگفتــه دانـی هزاران گنـج پیــدا می‌توانــی
موضوع تحقیق و پژوهش حاضر «بررسی مفهوم و مصادیق شرط خلاف مقتضای ذات عقد نکاح» است.
عقد نکاح به عنوان یکی از مهم‌ترین عقود معین و پایه‌گذار نهاد اصیل خانواده، همواره مورد توجه علوم مختلف و به خصوص علم حقوق بوده است. در خصوص شرایط انعقاد، دوام، آثار و انحلال آن، کتب و مقالات زیادی تدوین گردیده است. این عقد، جهت اجرایی شدن قواعد عمومی معاملات، به دلیل ویژگی‌های خاصّ خویش، مستلزم دقت و حساسیت بیشتر خواهد بود؛ چرا که این عقد بیشتر یک پیمان اخلاقی و مذهبی بوده تا یک معامله محض، از این‌رو تا جایی که ویژگی و احکام خاصّ آن اجازه دهد، می‌توان قواعد کلی قراردادها را بر آن جاری نمود و از اجرای مباحث صرفاً مالی سایر عقود که با مبنا و ماهیت این عقد در تعارضند به دلیل آثار نامطلوب و مخرب آن‌ها جلوگیری نمود.
از جمله‌ی قواعد عمومی قابل اجرا در سایر عقود که مشمول عقد نکاح نیز می‌گردد، این است که در نکاح ممکن است اراده به پاره‌ای از تعهدات فرعی که خارج از ارکان و عناصر اصلی قرارداد میباشد، (در اصطلاح اگر ضمن همان عقد بیایند، از آن‌ها به نام «شرط» یاد می‌گردد) تعلق گیرد. شرط، به متعاقدین این امکان را می‌دهد تا آثار مترتب بر عقود را تغییر داده، تحدید نموده و یا اثری بر آن بیفزایند.
با توجه به ماده 10 قانون مدنی و پذیرش اصل آزادی اراده در عقود و به تبع آن در شروط، هر شرط به قید عدم برخورد با موانعی، قاعدتاً پس از توافق طرفین، الزام‌آور گشته و جز در موارد مشخص امکان برهم‌زدن یا شانه خالی کردن از تعهد وجود نخواهد داشت.
یکی از موانع و محدودیت‌هایی که قانون‌گذار در زمینه‌ی شروط ضمن عقد به طور کلی و عقد نکاح به صورت خاص، بیان نموده، «عدم مخالفت شرط با مقتضای عقد» است، به این معنا که اشتراط شروطی که با ماهیت، جوهر و وجود عقد در تنافی است از مصادیق جمع نقیضین بوده و چنین شرطی باطل و مبطل عقد است.
پر واضح است که شناسایی دقیق و صحیح ماهیت و ذات عقد نکاح و به تبع آن یافتن مصادیق خلاف مقتضای عقد، تا چه اندازه اهمیت دارد.
شایان ذکر است، کلیه‌ی اختلاف‌نظرها در صحیح شناختن یا باطل دانستن برخی از شروط ضمن عقد، ناشی از اختلاف در تعیین جوهر عقد و قبل از آن معیار تشخیص مقتضیات عقد میباشد. از جمله شروط و مصادیق مشتبهی که در مورد صحت یا بطلان آن‌ها، اختلاف‌های جدی میان فقها و حقوق‌دانان وجود دارد: شرط عدم نزدیکی، شرط عدم استمتاعات، شرط بچه دار نشدن و شرط عدم پرداخت نفقه و شرط خیار فسخ میباشد که در این پژوهش تلاش خواهد شد، ضمن تبیین ماهیت عقد نکاح که چیزی جز «ایجاد رابطه زوجیت و تشکیل خانواده» نبوده، مصادیق فوق مورد بررسی قرار گرفته و ادلّه‌ی موافقان و مخالفان و درنهایت نظر نگارنده به همراه استدلال‌های هر کدام، بیان گردد.
سوالات تحقیق:
الف) سؤال اصلی تحقیق:
یکی از مسائل و مشکلاتی که در خصوص عقود و قراردادها و به‌طور کلی عقد نکاح به صورت خاص مطرح می‌گردد، شناخت مقتضی ذات عقد است، این موضوع از این جهت مهم است که مبین شروط خلاف مقتضی عقد خواهد بود.
به دنبال موضوع فوق سؤال اساسی و مهمّ زیر مطرح می‌گردد:
مفهوم و مصادیق شرط خلاف مقتضای ذات عقد نکاح چیست؟
ب) سؤال های فرعی:
1. آیا شرط عدم نزدیکی، عدم پرداخت نفقه و عدم تمتعات خلاف مقتضای عقد نکاح است؟
2. آثار مترتب بر عقد نکاح در باب نسب و تکالیف مالی در صورت پذیرش صحت شرط عدم نزدیکی چیست؟
فرضیه تحقیق:
به نظر اکثر فقهای امامیه و حقوق دانان جوهره، ماهیت و ذات عقد نکاح و آن چیزی که از این عقد غیر قابل انفکاک است، «ایجاد رابطه‌ی زوجیت و تشکیل خانواده» است.
اهداف تحقیق:
نهاد خانواده به عنوان قدیمی‌ترین و مهم‌ترین گروه اجتماعی، هسته‌ی مرکزی اجتماع بوده و ارزش و اهمیت آن بر کسی پنهان نمی‌باشد، بر همین اساس عقد نکاح نیز به عنوان موجد و بنیان‌گذار این نهاد مقدس، از اهمیتی بسیار فراتر از سایر عقود برخوردار است.
اگرچه تلاش فراوانی جهت شناسایی شرایط صحت این عقد، حقوق و تکالیف زوجین، موارد فسخ و انحلال آن انجام گردیده، اما از آن‌جایی که در قانون مدنی به تبعیت از فقه، تعریفی دقیق از عقد نکاح و ماهیت آن وجود نداشته، اختلاف‌های جدّی در جوهره‌ی این عقد و مصادیق آن بروز نموده، از این‌رو در یک نگاه و به صورت هدف کلی در این تحقیق تلاش گردیده با تبیین مفهوم و مصادیق مقتضای عقد نکاح و آشکار نمودن علت اصلی اختلاف‌ها، معیار و مبنایی که در تشخیص مقتضیات این عقد با ماهیت آن و اقتضای زمانی مناسب‌تر است، ارائه گردد.
این که آیا شرط عدم نزدیکی، عدم تمتعات جنسی و عدم پرداخت نفقه، از مصادیق شرط خلاف مقتضای عقد نکاح است یا خیر، همواره از دغدغه‌های ذهن نگارنده در دوران کارشناسی بوده و این پژوهش، قدمی جهت یافتن پاسخ به سؤال‌های مذکور میباشد.
امید است که این تحقیق، بتواند در حلّ معضلات ناشی از اختلافات و برداشت‌های متفاوت از اقتضای عقد نکاح و مصادیق شروط خلاف ذات عقد، راه‌گشا بوده و درنهایت قدمی در جهت تحکیم و استواری نهاد خانواده باشد.
روش تحقیق:
روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی است و برای جمع‌آوری مطالب، از منابع کتابخانه‌ای (کتب، مقالات و تحقیقات) و نیز برخی از سایت‌ها، بهره برده، ابتدا از منابع مختلف فیش‌برداری گردیده و سپس به جمع‌بندی و تحليل آن پرداخته شده است.
سابقه تحقیق:
سابقه بحث از شروط به طور کلی و شرط خلاف مقتضای عقد نکاح به سالیان قبل باز می‌گردد. فقهای متقدّم و متأخر پیرامون شروط باطل و مبطل، سخن به میان آورده و حقوق‌دانان نیز به تبعیت از فقها ذیل بحث شروط مبطل عقد از شرط خلاف مقتضای عقد و برخی از مصادیق آن، سخن گفته‌اند. اگر چه در خصوص شروط به طور کلی و شروط ضمن عقد نکاح تحقیقاتی صورت پذیرفته است و حقوق‌دانان در لابه‌لای کتب و آثار خود هر چند مختصر به آن پرداخته‌اند، اما از آن‌جا که تاکنون رساله‌ای جامع و مدوّن در خصوص «بررسی مفهوم و مصادیق شرط خلاف مقتضای ذات عقد نکاح» به این شکل و با این عنوان صورت نگرفته و یا حداقل به نظر نگارنده نرسیده است و مسائل اختلافی و ناشناخته هم‌چنان درخصوص موضوع مذکور کماکان پابرجاست، ضرورت تحقیق در این خصوص لازم آمده است.
مشکلات و محدودیت‌های تحقیق:
شناخت دقیق‌تر شرط مخالف مقتضای ذات عقد نکاح به شکلی گسترده و شفاف مستلزم بررسی دقیق پرونده‌هایی است که در این مقوله قرار دارند که البته دسترسی به پرونده‌هایی در ارتباط با این موضوع به دلایلی چون پراکندگی پرونده‌ها و همچنین سختگیری¬هایی که برای دسترسی به این پرونده‌ها در دادگاه‌ها وجود دارد، امکان تطبیق موضوع با واقعیت ملموس موجود را سلب نمود و بنابراین گستره تحقیق به روش کتابخانه¬ای محدود گردیده است.