چکیده

شناخت رفتار هزینه در واکنش به تغییرات سطح تولید و فروش برای مدیریت شرکت­ها از اهمیت زیادی برخوردار است. در مدل رایج و سنتی رفتار هزینه­ها، هزینه­های متغیر به نسبت تغییرات در سطح فعالیت تغییر می­کنند، به این معنا که اندازه تغییر در هزینه­ها تنها به میزان تغییر در سطح فعالیت بستگی دارد و نه به جهت تغییر. اما نظریه­ی جدید در مورد رفتار هزینه­ها حاکی از آن است که میزان درصد افزایش هزینه­ها با افزایش حجم فعالیت، بیشتر از میزان درصد کاهش هزینه­ها در نتیجه­ی کاهش همان حجم فعالیت است. این نوع رفتار هزینه به «چسبندگی هزینه­ها» معروف شده ­است. عوامل متعددی بر چسبندگی هزینه­ها مؤثر است.

هدف این پژوهش بررسی تأثیر انگیزه­های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه­ها در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به این منظور دو فرضیه ارائه شده است که به آزمون و بررسی تحلیلی ارتباط بین انگیزه­های مدیریت سود و میزان چسبندگی هزینه­ها می­پردازد. جامعه آماری شامل کلیه­ی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره­ی 5 ساله از 1387 تا 1391 است. از بین کل جامعه، با استفاده از روش نمونه­گیری حذف سیستماتیک، 138 شرکت انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته است. جهت بررسی فرضیه­ها از تحلیل رگرسیون به روش داده­های پنلی استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که در سال­های مورد بررسی بین انگیزه­های مدیریت سود و چسبندگی هزینه­ها رابطه معنی­داری وجود دارد. به عبارت دیگر، انگیزه­های مدیریت سود باعث کاهش چسبندگی هزینه در شرکت­ها می­شود. از این رو، فعالیت­هایی که در جهت شناخت عوامل تعیین­کننده­ی ساختار هزینه­ی شرکت­ها انجام می­شود، باید با توجه به انگیزه­های مدیران در اتخاذ تصمیمات مرتبط با هزینه­ها و منابع این شرکت­ها، خصوصاً انگیزه­های ناشی از نمایندگی، باشد.

واژگان کلیدی: چسبندگی هزینه، انگیزه­های مدیریت سود، تصمیمات سنجیده، بورس اوراق بهادار تهران

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                 صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق.. 12

مقدمه.. 2

1-1. تعریف موضوع و بیان مسئله پژوهش.. 2

1-2. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-3. اهداف تحقیق.. 4

1-4. سؤالات پژوهش.. 4

1-5. فرضیههای تحقیق.. 5

1-6. روش تحقیق.. 5

1-6-1. متغیرهای تحقیق.. 5

1-7. قلمرو تحقیق.. 7

1-8. جامعه و نمونه آماری.. 7

1-9. روش گردآوری دادهها و اطلاعات.. 8

1-10. روشهای آماری و آزمون فرضیهها.. 8

1-11. تعریف واژهها واصطلاحات.. 9

1-12. ساختار کلی تحقیق.. 10

فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری تحقیق.. 11

مقدمه.. 12

2-1. مبانی نظری.. 13

2-1-1. تحلیل رفتار هزینهها.. 13

2-1-2. چسبندگی هزینهها.. 15

2-1-2-1. مفهوم چسبندگی هزینهها.. 16

2-1-2-2. تئوریهای چسبندگی هزینهها.. 17

2-1-3. مدیریت سود.. 18

2-1-3-1. تئوری نمایندگی.. 18

2-1-3-2. مفهوم مدیریت سود.. 22

2-1-3-3. روشهای مدیریت سود.. 26

2-1-3-3-1. مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی اختیاری.. 26

2-1-3-3-2. مدیریت سود از طریق فعالیتهای واقعی.. 26

2-1-3-3-3. فعالیتها و عوامل مؤثر بر دستکاری سود از طریق فعالیتهای واقعی:.. 27

2-1-3-4.انگیزههای مدیریت سود.. 29

2-1-4. چسبندگی هزینه و انگیزههای مدیریت سود.. 32

2-2. پیشینه پژوهش.. 34

2-2-1. مروری بر تحقیقات خارجی.. 34

2-2-2. مروری بر تحقیقات داخلی.. 39

2-2-3. خلاصهای از پژوهشهای انجام شده.. 41

فصل سوم: روش تحقیق.. 47

مقدمه.. 48

3-1. روش تحقیق.. 48

3-2. روش و ابزار گردآوری دادهها.. 48

3-3. قلمرو پژوهش.. 48

3-4. جامعه و نمونهی آماری.. 49

3-5. طرح مسأله تحقیق.. 49

3-6. فرضیههای پژوهش.. 50

3-7. مدل آماری پژوهش.. 51

3-8. نحوهی محاسبه متغیرهای تحقیق.. 52

3-8-1. متغیر وابسته.. 52

3-8-2. متغیرهای مستقل.. 52

3-8-3. متغیرهای کنترلی.. 52

3-9. روش تخمین مدل.. 54

3-9-1. دادههای تابلویی.. 54

3-9-2. روشهای تخمین مدل دادههای تابلویی.. 55

3-9-2-1. روش حداقل مربعات تلفیقی (pls):.. 55

3-9-2-2. مدل اثرات ثابت (مدل حداقل مربعات با متغیر موهومی)(LSDV):   55

3-9-2-3. مدل اثر تصادفی.. 56

3-9-2-4. مدل پارامترهای تصادفی.. 56

3-9-3. آزمونهای الگوی دادههای تابلویی:.. 57

3-9-3-1. آزمون چاو.. 57

3-9-3-2. آزمون هاسمن.. 57

3-9-4. آزمون مانایی در دادههای تابلویی.. 58

3-9-5. آزمون همجمعی  در دادههای تابلویی.. 58

3-9-6. آزمون استقلال خطاها.. 59

3-9-7. آزمون معناداری کلی رگرسیون و ضرایب.. 59

3-10. خلاصه فصل سوم.. 59

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ها.. 60

مقدمه.. 61

4-1. آمار توصیفی.. 61

4-2. آزمونهای تشخیص بر روی دادهها.. 62

4-2-1. آزمون مانایی.. 62

4-2-2. آزمون همجمعی.. 63

4-2-3. آزمون چاو.. 64

4-3. تخمین مدل و تجزیه و تحلیل نتایج.. 65

4-3-1. آزمون مدل پژوهش برای انگیزهی اجتناب از زیان و نتایج آن.. 65

4-3-2. آزمون مدل پژوهش برای انگیزهی اجتناب از کاهش سود و نتایج آن   66

4-3-3. آزمون مدل انگیزهی اجتناب از زیان و یا کاهش سود و نتایج آن   67

4-4. خلاصه فصل.. 69

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات.. 70

مقدمه.. 71

5-1. بحث و نتیجهگیری.. 71

5-2. محدودیتهای تحقیق.. 72

5-3. پیشنهادات حاصل از نتایج پژوهش.. 73

5-4. پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 73

فهرست منابع و مأخذ.. 74

پیوست.. 81

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                 صفحه

جدول (1-1): متغیرهای تحقیق.. 6

جدول (2-1): خلاصهای از پژوهشهای انجام شدهی خارجی.. 41

جدول (2-2): خلاصهای از پژوهشهای انجام شدهی داخلی.. 44

جدول (3-1): جمعبندی متغیرهای تحقیق.. 53

جدول (4-1): آمار توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش.. 61

جدول (4-2): نتایج آزمون مانایی مربوط به متغیرهای پژوهش.. 62

جدول (4-3): بررسی وجود همجمعی میان متغیرهای تحقیق در مدل.. 63

جدول (4- 4): نتایج آزمون چاو.. 64

جدول (4-5): نتایج آزمون مدل پژوهش برای انگیزهی اجتناب از زیان.. 65

جدول (4-6): نتایج آزمون مدل پژوهش برای انگیزهی اجتناب از کاهش سود   66

جدول (4-7): نتایج آزمون مدل پژوهش برای انگیزهی اجتناب از زیان و یا کاهش سود.. 68

جدول (5-1): جمعبندی نتایج حاصل از آزمون فرضیهها.. 72

شکل (2-1): رابطهی بین نماینده (مدیر) و مالک (سهامدار) در چارچوب تئوری نمایندگی.. 19

فهرست پیوست­ها

عنوان                                                                                                                                                                 صفحه

پیوست 1: اسامی شرکتهای موجود در نمونه.. 82

پیوست2: آمارهای توصیفی.. 83

پیوست3: آزمونهای مانایی.. 84

پیوست 4: آزمون همجمعی مدل 1 (اجتناب از زیان).. 87

پیوست 5: آزمون F لیمر مدل 1 (اجتناب از زیان).. 88

پیوست 6: نتیجه رگرسیون ترکیبی (پنلی) مدل 1 (اجتناب از زیان).. 89

پیوست 7: آزمون همجمعی مدل 2 (اجتناب از کاهش سود).. 90

پیوست8: آزمون F لیمر مدل 2 (اجتناب از کاهش سود).. 91

پیوست 9: نتیجه رگرسیون ترکیبی (پنلی) مدل 2 (اجتناب از کاهش سود).. 92

پیوست 10: آزمون همجمعی مدل 3 (اجتناب از زیان و یا کاهش سود).. 93

پیوست11: آزمون F لیمر مدل 3 (اجتناب از زیان و یا کاهش سود).. 94

پیوست 12: نتیجه رگرسیون ترکیبی (پنلی) مدل 3 (اجتناب از زیان و یا کاهش سود).. 95

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

پیشرفت سریع و شگرف فناوری همراه با افزایش روزافزون رقابت در بازارهای جهانی، مدیران واحدهای اقتصادی را به تولید محصولات با کیفیت با حداقل بهای تمام شده و استفاده بهینه از منابع ترغیب کرده است. از این رو، مطالعه رفتار هزینه­ها برای مدیران و همچنین برای تمام کسانی که فعالیت­های حرفه­ایشان با فعالیت­های شرکت در ارتباط است، دارای اهمیت است. در مدل­های سنتی رفتار هزینه­ها در حسابداری مدیریت، هزینه­های متغیر نسبت به تغییرات حجم فعالیت به طور متناسب افزایش یا کاهش می­یابد. اما در تحقیقات اخیر، رفتاری نامتقارن از هزینه­ها نشان داده شده است که "چسبندگی هزینه" نامیده می­شود. چسبندگی هزینه­ها یکی از ویژگی­های رفتار هزینه­ها نسبت به تغییرات سطح فعالیت است (نمازی و دوانی­پور 1389). عوامل متعددی بر چسبندگی هزینه­ها مؤثر است؛ یکی از این عوامل تصمیمات سنجیده­ی مدیران است، به این معنی که چسبندگی هزینه در نتیجه تصمیمات سنجیده مدیران در مورد منابع تخصیص­یافته به فعالیت­ها، ایجاد می­شود. در پژوهش حاضر، تأثیر انگیزه­های مدیریت سود بر تصمیم­گیری مدیران و نتیجتاً بر چسبندگی هزینه­ها مورد بررسی قرار گرفته است.

در این فصل کلیاتی درباره­ی موضوع پژوهش مطرح می­شود. در ابتدا به تشریح و بیان مسأله­ی پژوهش که «بررسی تأثیر انگیزه­های مدیریت سود بر چسبندگی هزینه در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران» است، پرداخته می­شود. سپس اهمیت و اهداف پژوهش، فرظیه­های پژوهش و روش جمع­آوری اطلاعات بیان می­شود. در ادامه جامعه و نمونه آماری و تعاریف عملیاتی برخی از واژه­ها و اصطلاحات تخصصی تشریح و در پایان خلاصه­ای از ساختار پژوهش ارائه می­شود.

1-1. تعریف موضوع و بیان مسئله پژوهش

مطالعه­ی رفتار هزینه­ها، نه تنها برای پژوهشگران دانشگاهی، بلکه برای آن­هایی که فعالیت­های حرفه­ای­شان به طور مستقیم با فعالیت­های شرکت در ارتباط است، دارای اهمیت است. آگاهی از چگونگی رفتار هزینه­ها نسبت به تغییرات سطح فعالیت و یا سطح فروش از اطلاعات مهم برای تصمیم­گیری مدیران در خصوص برنامه­ریزی و بودجه­بندی، قیمت­گذاری محصولات، تعیین نقطه سربه­سر و سایر موارد مدیریتی است. در مدل­های سنتی رفتار هزینه­ها در حسابداری مدیریت، هزینه­های متغیر نسبت به تغییرات حجم فعالیت به طور متناسب افزایش یا کاهش می­یابد. به این معنا که بزرگی تغییرات در هزینه­ها تنها به بزرگی تغییرات در حجم فعالیت وابسته است و جهت تغییرات (افزایش یا کاهش) در حجم فعالیت، تأثیری روی بزرگی تغییرات در هزینه­ها ندارد. اما نتایج پژوهش­های برخی از پژوهشگران در سال­های اخیر بیانگر آن است که میزان افزایش در هزینه­ها هنگام افزایش در سطح فعالیت، بیشتر از میزان کاهش در هزینه­ها هنگام کاهش در حجم فعالیت، به همان میزان، است. این رفتار هزینه­ها را "چسبندگی هزینه­ها" می­نامیم. چسبندگی هزینه­ها یکی از ویژگی­های رفتار هزینه­ها نسبت به تغییرات سطح فعالیت است (نمازی و دوانی­پور 1385).