چکیده

طرحواره های ناسازگار به عنوان زیرساخت های شناختی منجر به تشكیل باورهای غیرمنطقی می شوند هنگامی كه طرحواره­های ناسازگار اولیه فعال می­شوند سطوحی از هیجان منتشر می­شود و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشكال مختلفی از آشفتگی­های روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن می­شود با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در نظر دارد به خاطر گستردگی و ارتباط نزدیكی كه بین طرحواره های ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر وجود دارد به طور جامع این دو متغیر را در رابطه با هم مورد بررسی قرار دهد.

نمونه تحقیق 415 دانش آموز مقاطع سوم متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان (204پسر، 211دختر)را دربر می گیرد که با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند.برای سنجش خطر پذیری از مقیاس خطرپذیری محقق ساخته(رجایی،شفیعی،1391) و برای سنجش طرحواره ناسازگار اولیه از پرسشنامه کوتاه طرحواره یانگ استفاده شد.

نتایج نشان می دهد رابطه مثبت و معناداری بین مؤلفه های طرحواره  ناسازگار اولیه با رفتارهای پرخطر وجود دارد.همچنین مؤلفه های آسیب پذیری از بیماری(26/0)،محرومیت هیجانی(33/0)،وابستگی عاطفی (36/0)،استحقاق/بزرگ منشی(39/0)،خویشتن­داری(4/0) و معیار سرسختانه(41/0) بیشترین واریانس رفتارهای پرخطر را در دانش آموزان تبیین می سازد.

کلیدواژه: طرحواره ناسازگار اولیه،رفتارهای پرخطر

فهرست

عنوان                                                                صفحه

چکیده............................................................................................................................................................................... 2

فصل اول: مقدمه پژوهش

1-1-مقدمه................................................................................................................................................................... 3

1-2-بیان مسأله.................................................................................................................................................. 4

1-3-اهمیت و ضرورت پژوهش.................................................................................................................... 7

1-4-اهداف پژوهش............................................................................................................................................... 8

1-5- فرضیه های  پژوهش........................................................................................................................... 8

1-6-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها................................................................................................. 9

فصل دوم : پیشنیه تحقیق

2-1- بخش اول:مبانی نظری پژوهش............................................................................................. 12

2-1-1- طرحواره های ناسازگار اولیه................................................................................. 12

2-1-2-  طرحواره :...................................................................................................................................... 13

2-1-3- ریشه های شکلگیری طرحواره....................................................................................... 15

2-1-4- طرحواره های ناسازگار اولیه................................................................................. 18

2-1-5- حوزه های طرحواره و طرحواره ناسازگار اولیه:........................... 19

2-1-5-1- حوزه اول؛ بریدگی/طرد............................................................................................... 19

2-1-5-2- حوزه دوم ؛ خودگردانی و عملکرد مختل................................................ 20

2-1-5-3- حوزه سوم: محدودیت های مختل........................................................................... 21

2-1-5-4- حوزه چهارم،دیگر جهت مندی................................................................................. 22

2-1-5-5- حوزه پنجم:گوش به زنگی بیش از حد و بازداری......................... 23

2-1-2- رفتارهای پرخطر......................................................................................................................... 24

2-1-2-1- موادمخدر و روان گردان........................................................................................... 26

2-1-2-1-1- تعریف اعتیاد و ملاکهای تشخیص آن.......................................................... 26

2-1-2-1-2- عوامل زمینه ساز مستعد کننده اعتیاد............................................ 28

1- عوامل مخاطره آمیز فردی............................................................................................................ 28

2- عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی.................................................................... 30

3-  عوامل مخاطره آمیز اجتماعی............................................................................................... 31

2-1-2-1-3- عوامل مؤثردرادامه مصرف :.............................................................................. 31

2-1-2-1-4- عوامل مؤثردرتداوم مصرف:............................................................................... 31

2-1-2-1-5- دیدگاههای مطرح روانشناختی در زمینه سوءمصرف مواد 32

1- دیدگاه روان تحلیلی....................................................................................................................... 32

2- دیدگاه زیستی........................................................................................................................................... 34

3- دیدگاه فرآیند متضاد.................................................................................................................... 34

4- دیدگاه الگوهای تقویت مثبت................................................................................................ 35

5- نظریه یادگیری اجتماعی بندورا...................................................................................... 35

6- دیدگاه الگوهای شرطی سازی و یادگیری.................................................................. 36

2-1-2-1-6- نقش تکامل شخصیت در اعتیاد:....................................................................... 36

2-1-2-1-7- نقش دوره نوجوانی در اعتیاد:................................................................... 37

2-1-2-1-8- نقش صفات شخصیتی در اعتیاد:....................................................................... 38

2-1-2-1-9- دیدگاه اسلام در مورد اعتیاد..................................................................... 40

2-1-2-2- دخانیات.......................................................................................................................................... 40

2-1-2-2-1- علل گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف سیگار................... 41

2-1-2-3- مشروبات الکلی...................................................................................................................... 41

2-1-2-3-1- اثرات مشروبات الکل بر بدن:..................................................................... 42

2-1-2-4- ایدز.................................................................................................................................................... 43

2-1-2-4-1- آمار ایدز در ایران............................................................................................... 47

2-1-2-5- خشونت................................................................................................................................................. 49

2-1-2-5-1 نظریه های خشونت:......................................................................................................... 51

1- نظریه رفتار غریزی............................................................................................................................... 51

2-  نظریه زیست محیطی............................................................................................................................... 52

3-  نظریه پالایش روانی............................................................................................................................ 52

4-  نظریه ناکامی- پرخاشگری............................................................................................................. 53

5- نظریه مبادله........................................................................................................................................... 53

6- نظریه نظارت اجتماعی.................................................................................................................... 54

7- نظریه های کارکرد گرایی................................................................................................................. 54

8- نظریه منابع................................................................................................................................................. 55

9- نظریه سیستمی........................................................................................................................................... 55

10- نظریه یادگیری اجتماعی............................................................................................................... 55

2-2- بخش دوم:مطالعات انجام شده داخلی وخارجی............................................... 56

2-2-1- سوابق مربوط به طرحواره های ناسازگار اولیه:........................... 56

2-2-2- سوابق مربوط به رفتارهای پرخطر....................................................................... 58

فصل سوم:روش پژوهش

3-1- روش پژوهش............................................................................................................................................... 65

3-2- جامعه آماری......................................................................................................................................... 65

3-3- نمونه آماری......................................................................................................................................... 65

3-4- ابزار پژوهش......................................................................................................................................... 66

3-4-1- فرم كوتاه پرسشنامه طرح‎واره ها‎ی یانگ (YSQ-SF).......................... 66

3-4-2- پرسشنامه محقق ساخته رفتارهای پرخطر...................................................... 67

3-5- روش اجرای تحقیق........................................................................................................................... 68

3-6- روش آماری............................................................................................................................................... 68

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- مقدمه............................................................................................................................................................. 71

4-2- توصیف داده ها.................................................................................................................................. 71

4-3- تحلیل داده ای پژوهش.............................................................................................................. 75

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1-مقدمه................................................................................................................................................................ 90

5-2- پیشنهادات پژوهش........................................................................................................................... 95

5-3-محددیت های پژوهش........................................................................................................................... 95

فهرست منابع:.................................................................................................................................................. 103

ضمائم......................................................................................................................................................................... 111

فهرست جداول

عنوان                                                                                                          صفحه

جدول 2-1: موارد مبتلا به ایدز در ایران تا تیرماه 91......................... 49

جدول 2-2: آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391 48

جدول 2-3 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391 48

جدول 2-4 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391 49

جدول 4-1 : فراوانی و درصد نمونه دانشآموزان دختر و پسر بر اساس پایه تحصیلی............................................................................................................................................................................... 71

جدول 4-2 : فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان دختر و پسر بر اساس رشته تحصیلی............................................................................................................................................................................... 72

جدول 4-5: فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان بر اساس همزیستی با والدین................................................................................................................................................................................................... 73

جدول 4-3: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به طرحواره ناسازگار اولیه در دانش آموزان دختر و پسر.............................................................. 74

جدول 4-4: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به رفتارهای پرخطر در دانش آموزان دختر و پسر............................................................................................ 75

جدول 4-5: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................................. 75

جدول 4-6: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی رهاشدگی/بی ثباتی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................. 76

جدول 4-7: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی بی اعتمادی/بدرفتاری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان...................... 77

جدول 4-8: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی محرومیت هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان....................................... 77

جدول 4-9: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی نقص/شرم و رفتارهای پرخطر دانش آموزان.............................................................. 78

جدول 4-10: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی انزوای اجتماعی/بیگانگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............ 79

جدول 4-11: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی وابستگی/بی کفایتی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................. 79

جدول 4-12: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی آسیب پذیری نسبت به زیان وبیماری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان           80

جدول 4-13: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی گرفتار/ خود تحول نیافته و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............... 81

جدول 4-14: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی شکست  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان........................................................................... 81

جدول 4-15: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی استحقاق/بزرگ منشی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان................................... 82

جدول 4-16: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی خویشتن داری / خودانضباطی ناکافی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان              82

جدول 4-17: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی اطاعت و رفتارهای پرخطر دانش آموزان........................................................................... 83

جدول 4-18: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی ازخودگذشتگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان....................................................... 84

جدول 4-19: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی بازداری هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................................. 84

جدول 4-20: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی سرسختانه/عیب جویی افراطی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............ 85

جدول 4-21:نتایج حاصل از رگرسیون ساده  و گام به گام.......................... 86

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                     صفحه

نمودار4-1: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس پایه تحصیلی   74

نمودار4-2: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس رشته تحصیلی   72

نمودار4-3: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس همزیستی با والدین   73

فهرست

عنوان                                                                صفحه

چکیده............................................................................................................................................................................... 2

فصل اول: مقدمه پژوهش

1-1-مقدمه................................................................................................................................................................... 3

1-2-بیان مسأله.................................................................................................................................................. 4

1-3-اهمیت و ضرورت پژوهش.................................................................................................................... 7

1-4-اهداف پژوهش............................................................................................................................................... 8

1-5- فرضیه های  پژوهش........................................................................................................................... 8

1-6-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها................................................................................................. 9

فصل دوم : پیشنیه تحقیق

2-1- بخش اول:مبانی نظری پژوهش............................................................................................. 12

2-1-1- طرحواره های ناسازگار اولیه................................................................................. 12

2-1-2-  طرحواره :...................................................................................................................................... 13

2-1-3- ریشه های شکلگیری طرحواره....................................................................................... 15

2-1-4- طرحواره های ناسازگار اولیه................................................................................. 18

2-1-5- حوزه های طرحواره و طرحواره ناسازگار اولیه:........................... 19

2-1-5-1- حوزه اول؛ بریدگی/طرد............................................................................................... 19

2-1-5-2- حوزه دوم ؛ خودگردانی و عملکرد مختل................................................ 20

2-1-5-3- حوزه سوم: محدودیت های مختل........................................................................... 21

2-1-5-4- حوزه چهارم،دیگر جهت مندی................................................................................. 22

2-1-5-5- حوزه پنجم:گوش به زنگی بیش از حد و بازداری......................... 23

2-1-2- رفتارهای پرخطر......................................................................................................................... 24

2-1-2-1- موادمخدر و روان گردان........................................................................................... 26

2-1-2-1-1- تعریف اعتیاد و ملاکهای تشخیص آن.......................................................... 26

2-1-2-1-2- عوامل زمینه ساز مستعد کننده اعتیاد............................................ 28

1- عوامل مخاطره آمیز فردی............................................................................................................ 28

2- عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی.................................................................... 30

3-  عوامل مخاطره آمیز اجتماعی............................................................................................... 31

2-1-2-1-3- عوامل مؤثردرادامه مصرف :.............................................................................. 31

2-1-2-1-4- عوامل مؤثردرتداوم مصرف:............................................................................... 31

2-1-2-1-5- دیدگاههای مطرح روانشناختی در زمینه سوءمصرف مواد 32

1- دیدگاه روان تحلیلی....................................................................................................................... 32

2- دیدگاه زیستی........................................................................................................................................... 34

3- دیدگاه فرآیند متضاد.................................................................................................................... 34

4- دیدگاه الگوهای تقویت مثبت................................................................................................ 35

5- نظریه یادگیری اجتماعی بندورا...................................................................................... 35

6- دیدگاه الگوهای شرطی سازی و یادگیری.................................................................. 36

2-1-2-1-6- نقش تکامل شخصیت در اعتیاد:....................................................................... 36

2-1-2-1-7- نقش دوره نوجوانی در اعتیاد:................................................................... 37

2-1-2-1-8- نقش صفات شخصیتی در اعتیاد:....................................................................... 38

2-1-2-1-9- دیدگاه اسلام در مورد اعتیاد..................................................................... 40

2-1-2-2- دخانیات.......................................................................................................................................... 40

2-1-2-2-1- علل گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف سیگار................... 41

2-1-2-3- مشروبات الکلی...................................................................................................................... 41

2-1-2-3-1- اثرات مشروبات الکل بر بدن:..................................................................... 42

2-1-2-4- ایدز.................................................................................................................................................... 43

2-1-2-4-1- آمار ایدز در ایران............................................................................................... 47

2-1-2-5- خشونت................................................................................................................................................. 49

2-1-2-5-1 نظریه های خشونت:......................................................................................................... 51

1- نظریه رفتار غریزی............................................................................................................................... 51

2-  نظریه زیست محیطی............................................................................................................................... 52

3-  نظریه پالایش روانی............................................................................................................................ 52

4-  نظریه ناکامی- پرخاشگری............................................................................................................. 53

5- نظریه مبادله........................................................................................................................................... 53

6- نظریه نظارت اجتماعی.................................................................................................................... 54

7- نظریه های کارکرد گرایی................................................................................................................. 54

8- نظریه منابع................................................................................................................................................. 55

9- نظریه سیستمی........................................................................................................................................... 55

10- نظریه یادگیری اجتماعی............................................................................................................... 55

2-2- بخش دوم:مطالعات انجام شده داخلی وخارجی............................................... 56

2-2-1- سوابق مربوط به طرحواره های ناسازگار اولیه:........................... 56

2-2-2- سوابق مربوط به رفتارهای پرخطر....................................................................... 58

فصل سوم:روش پژوهش

3-1- روش پژوهش............................................................................................................................................... 65

3-2- جامعه آماری......................................................................................................................................... 65

3-3- نمونه آماری......................................................................................................................................... 65

3-4- ابزار پژوهش......................................................................................................................................... 66

3-4-1- فرم كوتاه پرسشنامه طرح‎واره ها‎ی یانگ (YSQ-SF).......................... 66

3-4-2- پرسشنامه محقق ساخته رفتارهای پرخطر...................................................... 67

3-5- روش اجرای تحقیق........................................................................................................................... 68

3-6- روش آماری............................................................................................................................................... 68

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- مقدمه............................................................................................................................................................. 71

4-2- توصیف داده ها.................................................................................................................................. 71

4-3- تحلیل داده ای پژوهش.............................................................................................................. 75

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1-مقدمه................................................................................................................................................................ 90

5-2- پیشنهادات پژوهش........................................................................................................................... 95

5-3-محددیت های پژوهش........................................................................................................................... 95

فهرست منابع:.................................................................................................................................................. 103

ضمائم......................................................................................................................................................................... 111

فهرست جداول

عنوان                                                                                                          صفحه

جدول 2-1: موارد مبتلا به ایدز در ایران تا تیرماه 91......................... 49

جدول 2-2: آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391 48

جدول 2-3 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391 48

جدول 2-4 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391 49

جدول 4-1 : فراوانی و درصد نمونه دانشآموزان دختر و پسر بر اساس پایه تحصیلی............................................................................................................................................................................... 71

جدول 4-2 : فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان دختر و پسر بر اساس رشته تحصیلی............................................................................................................................................................................... 72

جدول 4-5: فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان بر اساس همزیستی با والدین................................................................................................................................................................................................... 73

جدول 4-3: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به طرحواره ناسازگار اولیه در دانش آموزان دختر و پسر.............................................................. 74

جدول 4-4: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به رفتارهای پرخطر در دانش آموزان دختر و پسر............................................................................................ 75

جدول 4-5: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................................. 75

جدول 4-6: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی رهاشدگی/بی ثباتی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................. 76

جدول 4-7: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی بی اعتمادی/بدرفتاری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان...................... 77

جدول 4-8: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی محرومیت هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان....................................... 77

جدول 4-9: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی نقص/شرم و رفتارهای پرخطر دانش آموزان.............................................................. 78

جدول 4-10: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی انزوای اجتماعی/بیگانگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............ 79

جدول 4-11: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی وابستگی/بی کفایتی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................. 79

جدول 4-12: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی آسیب پذیری نسبت به زیان وبیماری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان           80

جدول 4-13: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی گرفتار/ خود تحول نیافته و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............... 81

جدول 4-14: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی شکست  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان........................................................................... 81

جدول 4-15: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی استحقاق/بزرگ منشی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان................................... 82

جدول 4-16: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی خویشتن داری / خودانضباطی ناکافی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان              82

جدول 4-17: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی اطاعت و رفتارهای پرخطر دانش آموزان........................................................................... 83

جدول 4-18: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی ازخودگذشتگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان....................................................... 84

جدول 4-19: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی بازداری هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............................................. 84

جدول 4-20: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی سرسختانه/عیب جویی افراطی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان............ 85

جدول 4-21:نتایج حاصل از رگرسیون ساده  و گام به گام.......................... 86

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                     صفحه

نمودار4-1: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس پایه تحصیلی   74

نمودار4-2: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس رشته تحصیلی   72

نمودار4-3: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس همزیستی با والدین   73