چکیده

در سال های اخیر، اراضی بسیاری ازشهرهای ایران مخصوصا اراضی حاشیه شهرها تحت تاثیر روندشهر نشینی ونیاز شهروندان به مسکن جدید،تغییر کاربری داده وبه اراضی ساخته شده تبدیل شده است. با توجه به این که شهر اردبیل نیز که یکی ازمراکزشهرهای اذربایجان شرقی بوده در سال1372 به یکی از استانهای مستقل تبدیل شده و شهر اردبیل به عنوان مرکز استان انتخاب گردیده  مانند سایرشهر ها در سال های اخیر با افزایش جمعیت مواجه بوده،وتوسعه فیزیکی وکالبدی وهمچنین تغییر وتحولات قابل توجهی را در کاربری اراضی شهری حاشیه این شهر شاهد هستیم. تحقیق حاضر در پی مقایسه تطبیقی بافت مرکزی با بافت حاشیه ای شهر از سال1365 تا 1390 می باشد. واز این روبرای پی بردن به نوع ومیزان تغییرات رخ داده در منطقه فوق تصاویر سنجیده لندست TM سال های 1365،1375،1385و1390و همچنین تحولات جمعیتی و مساحتی این شهر بین سال های 1365تا1390مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.و در ضمن به بررسی میزان سرویس دهی وافزایش امکانات خدمات اجتماعی با توجه به افزایش جمعیت وگسترش حاشیه نشینی درشهر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.نتایج بدست امده از این تحقیق نشان می دهد که در طی 25 سال مورد بررسی جمعیت این منطقه درحدود یک ونیم برابر افزایش یافته ودرحدود34 درصد تغییر کاربری صورت گرفته که عمدتا ناشی از فعالیت انسانی بوده که از ان جمله می توان به گسترش سکونتگاه‌ها واراضی ساخته شده برروی اراضی کشاورزی در حاشیه شهر اشاره کرد. 

واژگان کلیدی:تحلیل تطبیقی، توسعه فیزیکی و کالبدی شهر ،کاربری اراضی شهری ،خدمات اجتماعی

فهرست مطالب

چکیده................................................ 1

مقدمه................................................ 2

فصل اول:طرح تحقیق

1-1- بیان مسئله و سوال اصلی تحقیق.................... 5

1-2-اهداف تحقیق...................................... 9

1-3-فرضیه های تحقیق.................................. 9

1-4-روش گردآوری تحقیق،ابزار و تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 10

1-5-ضرورت انجام تحقیق............................... 10

1-6-پیشینه تحقیق.................................... 11

1-7- موانع ومشکلات تحقیق............................. 13

فصل دوم:چهار چوب نظری تحقیق

2-1- چگونگی شکل گیری شهر ها درجهان................. 16

2-1-1- بررسی روند و مراحل شهر نشینی دوره ی جدید در  ایران    17

2-1-2-شهرنشینی بطئی، ازسال 1299-1340 ................ 18

2-1-2-1-شهر نشینی از سال 1299-1320................... 18

2-1-2-2-شهرنشینی از سال 1320-1340.................... 21

2-1-3-شهرنشینی سریع، از سال 1340 به بعد.............. 22

2-1-3-1-شهرنشینی از سال 1340-1357.................... 22

2-1-3-2-شهرنشینی از سال 1357 تا به امروز............. 24

2-2- مفاهیم وواژه ها................................................................................................................................. 25 2-2-1- تعریف شهر............ 25  

2-2-2- تعریف بافت قدیم یا مرکزی.................... 25      

2-2-3- تعریف بافت پیرامونی یا حاشیه ای............. 25

2-2-4- بخش مركزي..................................... 26

2-2-5- ويژگي هاي بخش مركزي شهرها 27

2-2-6- شناخت مرزهاي بخش مركزي شهرها................. 29

2-3-1- مفهوم حاشیه‏نشینی 30

2-3-2 - حاشیه‏نشینی و عناوین جایگزین 34

2-3-3- شرایط زندگی در مناطق حاشیه‏نشین 34

2-3-4- روند شکل گیری حاشیه نشینی 36

2-3-5- مشخصات فیزیکی و ویژگیهای اجتماعی‏ مناطق حاشیه‏نشین 37

2-3-6- مبانی نظری در مورد شکل گیری حاشیه‏نشینی....... 38  

2-3-6-1- دیدگاه های لیبرالیستی...................... 38    

2-3-6-2- دیدگاه های ساختارگرایان..................... 39

2-4- چگونگی گسترش و توسعه کلان شهرها 41

2-4-1- توسعه گسترده یا پراکنده 42

2-4-2- توسعه کهکشانی 42

2-4-3- توسعه متراکم 43

2-4-4- توسعه ستاره ای 43

2-4-5- مدل متمرکز و تک مرکزی 44

2-4-6- مدل پراکنده با رشد تدریجی خود به خود 44

2-4-7- مدل خطی و دالان شهری 45

2-4-8- مدل شعاعی و پنجه مانند 45

2-4-9- مدل چند گره گاهی یا مدل منظومه ای 45

2-5- چارچوب نظری تحقیق 46

فصل سوم:روش اجرای تحقیق

3-1- روش تحقیق...................................... 51

3-2-مراحل تحقیق..................................... 51

3-3- روش گردآوری تحقیق.............................. 51                                                                                                                     

3-4- بررسی جغرافیای طبیعی شهر اردبیل................ 52

3-4-1- موقعیت ریاضی و نسبی  شهر اردبیل.............. 52

3-4-2- زمین شناسی شهر............................... 52

3-4-3- توپوگرافی شهر ............................... 52   

3-4-4- شاخص های اقلیمی 55

3-4-5- روزهای یخبندان 57

3-5- عوامل محدود کننده طبیعی رشد شهر اردبیل 57

3-6- مشخصات جمعیتی (میزان ونحوه توزیع جمعیت ،تفکیک جمعیت شهری وروستایی،میزان رشد ووضع کلی مهاجرت)................. 58

3-7- خصوصیات اقتصادی 59

فصل چهارم:یافته های تحقیق

4-1- توسعه فیریکی وکالبدی........................... 61

4-1-1- توسعه فیزیکی وکالبدی شهر اردبیل 61

4-1-2- مفاهیم ودیدگاه های توسعه فیزیکی 62

4-1-3- شاخص رشد فیزیکی  و گسترش  مساحت شهراردبیل.... 65

4-1-4- الگوی توسعه شهر اردبیل و روند رشد آن 66

4-1-5- رشد شهر در فاصله زمانی 1370-1360 67

4-1-6- رشد شهر در فاصله زمانی1390-1370 67

4-1-7- تحلیل مکانی و فضایی روند رشد فیزیکی شهر اردبیل(قبل وبعد ازتبدیل شدن به مرکز استان)............................ 71

2-4- کاربری اراضی 77

2-4-1- کاربری اراضی شهر اردبیل 77

4-2-2- ارزیابی تغییرات کاربری با استفاده از تصاویر طبقه بندی شده 81

4-2-3- تبدیل و تغییر کاربری ها به اراضی ساخته شده 82

4-2-4- تحلیل پایداری وعدم پایداری(تغییرات)کاربری ها 86

4-3- خدمات اجتماعی شهر اردبیل 87

4-3-1- بررسی فضای سبزعمومی شهر اردبیل 87

4-3-2- آتش‌نشانی شهراردبیل 94

4-3-3-جمع اوری زباله یا پسماند شهری................. 95

                                                                                                                                  فصل پنجم:نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

5-1- آزمون فرضیه ها 100

5-1-1- آزمون فرضیه اول 100

5-1-2- آزمون فرضیه دوم 100

5-1-3- آزمون فرضیه سوم 102

5-2- نتیجه گیری 103

5-3- پیشنهادات وراهکار ها.......................... 105

منابع و مآخذ 107

فهرست جداول

جدول2-1- چهارچوب نظری تحقیق 49 

جدول 3-1- میانگین ماهیانه دما در شهر اردبیل (1390-1385) 56

جدول 4-1- تغییرات مساحت و جمعیت شهر اردبیل در طول سالهای 1365-1390 65

جدول4-2- تغییرات نوع كاربري ها درسال1365 و مقايسه آن با نوع کاربري ها در سال1390 76

جدول 4-3- نتایج حاصل از مقایسه کاربری اراضی سال های 1365 -1390 (هکتار)............................................. 82

جدول4-4- سرانه جمعیت وفضای سبز  شهر اردبیل سال (1365-1390)    92

جدول4-5- اطلاعات مربوط به امکانات و پرسنلی آتش‌نشانی شهر اردبیل 94

جدول4-6- اطلاعات مربوط به جمع اوری زباله در سطح شهراردبیل 96

جدول 5-1- انواع اسیب های اجتماعی در مرکز وحاشیه شهر قبل وبعد از استان شدن اردبیل 101

فهرست نقشه ها

3-1- موقعیت جغرافیایی شهر اردبیل ................... 54

 4-1- تفکیک بافت مرکزی از بافت حاشیه ای............. 69

4-2- رشد فیزیکی شهر از سال 1360 تا 1390 70

4-3- تصوير ماهواره اي Land Sat TM شهراردبيل را در سال1986 72

4-4- تصوير ماهواره اي Land Sat TM شهراردبيل را درسال2011 72

 4-5- طبقه بندي تصوير ماهواره اییLandsat TM سال1986 74

 4-6- طبقه بندي تصوير ماهواره ایي LandSat ETM سال2011 75

 4-7- تصاویر ماهواره ای لندست TMمنطقه مورد مطالعه سال های 1365 ،1375،1385و1390 ازسمت چپ به راست نشان داده شده است... 80

  4-8- رشد اراضی ساخته شده از سال 1365 تا1390در منطقه مورد مطالعه 83

  4-9- نقشه اراضی تغییر یافته از سایر کاربری ها به اراضی ساخته شده در سال1365 84

  4-10- نقشه اراضی تغییر یافته از سایر کاربری ها به اراضی ساخته شده در سال1375 84

  4-11- نقشه اراضی تغییر یافته از سایر کاربری ها به اراضی ساخته شده در سال1385....................................... 85

  4-12- نقشه اراضی تغییر یافته از سایر کاربری ها به اراضی ساخته شده در سال1390 85

  4-13- نقشه پایداری و عدم پایداری کاربری ها از سال1365تا1390 86

فهرست نمودارها

نمودار 3-1- میانگین دمای ماهیانه آب وهوای شهر اردبیل (1385-1390).................................................... 56

نمودار 4-1- سرانه فضای سبز شهر اردبیل سال(1365-139).. 93

نمودار 4-2- سرانه تولید زباله هر نفر برحسب (گرم ) در شهر اردبیل 97

نمودار 4-3- میزان تولید سالانه زباله برحسب (تن) در شهر اردبیل 97

نمودار 5-1- مقایسه درصد وقوع انواع اسیب های اجتماعی در مرکز وحاشیه شهر اردبیل 102