چکیده

     موضوع دسترسي به خدمات شهري از جمله مسائل مهمي است كه ابعاد گوناگون امور شهري را تحت تأثير قرار مي دهد. خدمات بهداشتي- درماني نمونه اي از اين دسته است كه الزام در دسترسي مناسب به آن ها براي تمامي افراد ضروري مي باشد. تصميم گيري براي مكانيابي مراكز خدمات بهداشتي - درماني از جمله بیمارستان  نه تنها از نظر نحوه ارائه خدمات و تحميل هزينه ها به استفاده كنندگان حائز اهميت است بلكه خود در توسعه شهر و تعيين الگوي توزيع مكاني تقاضا براي سكونت تأثير قابل ملاحظه اي دارد. در اين مطالعه، هدف عمده سنجش ميزان كمبود بیمارستان ها در سطح شهر اردبیل، چگونگي توزيع جغرافيايي و مكانيابي بهينه اين مراكز با توجه به استانداردها و ضوابط علمي بوده است. سپس با بهره گيري از امكانات سامانه اطلاعات جغرافيايي و تجزيه و تحليل داده­ها و در نهايت با بهره گيري از شاخص همپوشاني براي مكانيابي بهينه فضاهاي شهري به منظور احداث بیمارستان در اين شهر اقدام شد. در اين پژوهش داده هاي مكاني از روي نقشه هاي رقومي تهيه و داده هاي توصيفي نيز با استفاده از آمار و پژوهش هاي کتابخانه ای جمع آوري گرديد. سپس براي هر يك از عوامل تأثيرگذار در مكانيابي بیمارستان، لايه هاي مرتبطه (مراکز مسکونی، فضای سبز، شبکه ارتباطی، کاربری اراضی، فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از مراکز بیمارستانی موجود، فاصله از رودخانه) تهيه  شد و در هر لايه حريم كاربري ها مشخص گرديد؛ سپس با توجه به ميزان تأثير هر يك از معيارها و مقايسات زوجي به روش  AHP و به کمک نرم افزار Expert choice وزن لايه ها محاسبه شد، نهايتاً با بهره گيري از نتايج حاصل از تلفيق لايه هاي اطلاعاتي، زمين هاي شهر اردبیل  براي انتخاب مكان مناسب احداث بیمارستان  در 4 دسته از عالی تا  ضعيف تقسيم بندي گرديد. نتايج حاصله نشان مي دهند كه توزيع فعلي بیمارستان در منطقه مورد مطالعه متناسب با توزيع جمعيت نيست وبيشتر بیمارستان ها  در قسمتهاي مركزي شهر متمركز هستند. ضمناً مكان هاي تعيين شده براي بیمارستان، از نظرزمان دسترسي براي شهروندان مناسب می باشد.

     کلمات کلیدی: بیمارستان، مکان یابی، اردبیل،AHP، GIS

فهرست مطالب

عنوان                                                 صفحه

چکیده ...........................................  1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 مقدمه........................................ 3

1-2 بیان مسئله................................... 3

1-3 اهداف تحقیق.................................. 5

1-4 اهمیت تحقیق.................................. 5

1-5 سوالات تحقیق.................................. 5

1-6 پیشینه تحقیق................................. 5

1-7 روش تحقیق.................................... 6

1-8 روش تجزیه و تحلیل داده ها.................... 6

1-9 تعریف واژه ها................................ 7

فصل دوم: ادبیات و مستندات، چاچوب ها و مبانی، سابقه و پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه........................................ 9

2-2 مکان یابی.................................... 10

2-3 ویژگی های موثر بر مکان یابی.................. 11

2-4 انواع مدل های مکان یابی به روش کیفی و کمی.... 11

2-4-1 مدل کیفی................................... 11

2-4-1-1 نمره دهی................................. 11

2-4-1-2 روش فازی................................. 12

2-4-2 مدل کمی.................................... 12

2-4-2-1 مدل های مکان یابی روی سطح................ 13

2-4-2-2 مدل های مکان یابی روی شبکه............... 13

2-5 انواع مراکز خدمات درمانی..................... 13

2-5-1 اراضی خدمات درمانی......................... 13

2-5-2 سرانه کاربری درمانی........................ 14

2-6 بیمارستان.................................... 15

2-6-1 مکان یابی بیمارستان........................ 15

2-6-2 ویژگی های موثر در انتخاب مکان بیمارستان.... 15

2-7 معیارهای مکان یابی بیمارستان................. 17

2-7-1 نزدیکی به مراکز مسکونی..................... 17

2-7-2 فاصله از مراکز صنعتی....................... 18

2-7-3 فضاهای سبز................................. 18

2-8 روش های تعیین اولویت گزینه ها................ 18

2-8-1 روش ترکیب خطی وزنی (WLC)................... 18

2-8-2 فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)............ 19

2-8-2-1 چارچوب مفهومی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی.. 19

2-8-2-2 ساختن سلسله مراتبی....................... 19

2-9 روش AHP...................................... 20

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه........................................ 23

3-2 موقعیت جغرافیایی اردبیل...................... 23

3-3 ویژگی های جغرافیایی.......................... 24

3-4 تاریخچه شهر اردبیل........................... 25

3-5 ساختار جمعیتی و اجتماعی اردبیل............... 26

3-5-1 جمعیت شهری اردبیل.......................... 26

3-5-2 تعداد خانوار در شهر اردبیل................. 26

3-5-3 بعد خانوار در شهر اردبیل................... 27

3-6 کاربری زمین شهری............................. 27

3-6-1 وضعیت نظام کاربری اراضی اردبیل............. 29

3-6-1-1 دسترسی به خدمات درمانی................... 30

3-6-1-2 کاربری تجاری............................. 31

3-6-1-3 کاربری آموزشی............................ 31

3-6-1-4 کاربری ورزشی............................. 32

3-7 وضعیت کالبدی زیر ساخت ها و خدمات موجود....... 32

3-7-1 برخورداری از شبکه آب و فاضلاب............... 32

3-7-2 برخورداری از شبکه تلفن و مخابرات........... 33

3-7-3 برخورداری از شبکه برق...................... 33

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل و بیان نتایج حاصله از تحقیق

4-1 مقدمه........................................ 35

4-2 تعریف معیارها و تهیه لایه های مورد نظر........ 35

4-3 طبقه بندی مجدد داده ها....................... 36

4-3-1 نزدیکی به مراکز مسکونی..................... 37

4-3-2  دسترسی به شبکه های ارتباطی اصلی........... 38

4-3-3 نزدیکی به فضای سبز شهری.................... 41

4-3-4 فاصله از کارگاه های صنعتی.................. 43

4-3-5 فاصله از مراکز بیمارستانی موجود............ 44

4-3-6 فاصله از رودخانه........................... 46

4-3-7 نقشه کاربری اراضی شهری..................... 48

4-4 روش AHP...................................... 52

4-5 همپوشانی (Overlay) کردن لایه های اطلاعاتی با استفاده از GIS   55

فصل پنجم: بحث و تفسیر و نتیجه گیر و جمع بندی

5-1 نتیجه گیری................................... 58

5-2 پاسخ به سوالات تحقیق.......................... 59

5-3 پیشنهادات.................................... 60

منابع و مآخذ..................................... 63

فهرست جدول ها

عنوان                                                 صفحه

جدول (2-1) سرانه تاسیسات درمانی پیشنهادی شهرهای ایران    14

جدول (2-2) مقیاسی برای مقایسه دو به دو........... 20

جدول (3-1) جمعیت و متوسط نرخ رشد سالیانه نقاط شهری کشور و شهر استان اردبیل..................................... 26

جدول (3-2) مقایسه بعد خانوار شهر اردبیل با کشور در سال 1385   27

جدول (3-3) مشخصات بیمارستان های شهر اردبیل....... 30

جدول (3-4) برخی شاخص های بخش بهداشت و درمان شهرستان اردبیل   31

جدول (4-1) ارزش گذاری لایه های اطلاعاتی بر حسب فاصله   36

جدول (4-2) ارزش گذاری کاربری ها بر اساس درجه تناسب آن ها برای ایجاد مراکز بیمارستان............................ 49

جدول (4-3) مقیاسی برای مقایسه دو به دو........... 52

جدول (4-4) وزن دهی لایه های اطلاعاتی............... 55

جدول (4-5) وزن نهایی معیارها..................... 55

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                         صحفه

نمودار(4-1) مقایسه زوجی معیارها............................................................................................53

نمودار(4-2) مقایسه زوجی معیارهای سازگار..............................................................................53

نمودار (4-3) مقایسه زوجی معیارهای ناسازگار...........................................................................54

فهرست نقشه ها

عنوان                                                 صفحه

نقشه (3-1) موقعیت شهر اردبیل در شهرستان، استان و کشور    23

نقشه (4-1)  مراکز مسکونی شهر اردبیل.............. 37

نقشه (4-2) فاصله و ارزش گذاری بر حسب فاصله از مراکز مسکونی   38

نقشه (4-3) راه های ارتباطی شهر اردبیل............ 39

نقشه (4-4) فاصله و ارزش گذاری بر حسب فاصله از راه های ارتباطی 40

نقشه (4-5) فضای سبز شهر اردبیل................... 41

نقشه (4-6) فاصله و ارزش گذاری بر حسب فاصله از فضای سبز   42

نقشه (4-7) مراکز صنعتی شهر اردبیل................ 43

نقشه (4-8) فاصله و ارزش گذاری بر حسب فاصله از مراکز صنعتی    44

نقشه (4-9) مراکز بیمارستانی و درمانی شهر اردبیل.. 45

نقشه (4-10) فاصله و ارزش گذاری بر حسب فاصله از مراکز بیمارستانی و درمانی........................................... 46

نقشه (4-11) منابع آب های سطحی.................... 47

نقشه (4-12) فاصله و ارزش گذاری بر حسب فاصله از منابع آب های سطحی................................................. 48

نقشه (4-13) کاربری اراضی شهر اردبیل.............. 50

نقشه (4-14) ارزش گذاری کاربری اراضی.............. 51

نقشه (4-15) ارزش گذاری نهایی و اولویت بندی زمین های شهری برای ایجاد بیمارستان.................................. 56

نقشه نهایی (5-1) نشان دهنده مکان های مناسب برای استقرار مراکز بیمارستانی....................................... 59