چکیده :

    سیاست خارجی ایران در سه قرن اخیر بر روی مرزهای غربی کشور بود ، اما عملاً این کشور از سوی مرزهای شرقی خود دچار صدمات مهمی شده است،  به ویژه پس از تقسیم شبه قاره به سه کشور مستقل در سال 1947 و وقوع اختلافات مرزی میان هند و پاکستان از یک سو و پاکستان و افغانستان از سوی دیگر و نیز وقوع کودتای کمونیستی در افغانستان در سال 1979، ایران همواره با معضلات امنیتی در مرزهای شرقی خود مواجه بوده است. اثرات منفی ناشی از بروز تنش‌ها و بی‌ثباتی‌ها در میان کشورهای شرقی، همواره بر ایران مترتب شده است و نگرانی‌های امنیتی در شرق را به یکی از معضلات اصلی ایران مبدل ساخته است. چراکه مرزهای شرقی ایران که بسیار طولانی هستند با موضوعاتی از قیبیل مواد مخدر، ژئوپليتيك آب، محل گذر خط لوله صلح گاز، مسائل قومی و مذهبی و حضور کشورهای بیگانه دست به گریبانند. ایران از سمت شرق با دو کشور افغانستان و پاکستان هم‌مرز است؛ کشورهایی که به دلیل دوره‌های طولانی تنش و بی‌ثباتی، نقش زیادی در ایجاد ناامنی در مناطق همجوار خود از جمله ایران دارند. از این‌رو نوشتار حاضر کوشیده تا ریشه‌های ناامنی در مرزهای شرقی ایران را مورد نقد و بررسی قرار دهدچرا که امنیت مرزهای شرقی تاثیر به سزایی در ژئوپليتيك ج.ا.ا .داشته است. امنیت مرزها پشتوانه ای محکم برای امنیت با ابعاد متنوعش در داخل کشور است  و هر گونه ناامنی در مرز قادر است در سیاست های اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و نظامی داخل کشور اخلال ایجاد کند.

كليد واژه: امنیت داخلی – ژئوپليتيك-مرزهای شرقی - افغانستان-پاکستان

فهرست مطالب

عنوان                                               صفحه

Contents

چکیده : 1

مقدمه 2

فصل اول: كليات تحقيق

1-1-طرح مسئله 4

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق 5

1-3-پرسش اصلی تحقیق 7

1-4-فرضیه هاي تحقیق 7

1-5-روش تحقیق 8

1-6-زمان اجرای تحقیق 8

1-7-پیشینه تحقیق 8

1-8-واژه ها و مفاهیم 10

1-8-1-مرز 10

1-8-2- مرزهای شرقی 11

1-8-3- توسعه 11

1-8-4- امنیت ملی 12

فصل دوم: مباني تئوري (نظري)

2-1-مقدمه 15

2-2-مبنای نظریه امنیت ملی 15

2-3-عوامل تهديد كننده امنيت ملي 16

2-4-ویژگی‌ها و مختصات نظریه مجموعه امنیتی 16

2-5- مفهوم امنیت در قرن بیست و یکم 17

2-6- تاثیر تغییر سیستمی بر امنیت ملی 18

2-7- مولفه‌های جدید امنیت 19

2-8- سیاست نگاه به شرق 20

2-9- نظريه هاي امنيت 22

2-9-1-نظريه شومان 22

2-9-2-نظريه ايده آليستها 22

2-9-3-نظريه هارولد براون 23

2-9-4- نظريه جورج آ. كازور 23

2-10-اظهار نظر هایی در مورد مرزو مرزهای شرقی ایران 24

2-10-1- نظريه دکتر بهرام امیراحمدیان 24

2-10-2- نظريه هارولد براون 24

2-10-4- باگز و هارتشون 25

2-10-5- نظريه پیتر تیلور 25

2-10-6-نظريه ماریتن گلاسنر 25

2-11-نظریه اسلامی امنیت 26

2-11-1- استقرار و استمرار صلح و امنیت در جامعه بین‌المللی، اقتضای نفی روحیه «برتری خواهی» 26

2-11-2- استقرار و استمرار صلح و امنیت در جامعه بین‌المللی، نفی «استثناگرایی» 26

2-12-ایده دولت ورشکسته 26

2-13-اجلاس جهانی امن تر: 27

2-14-  نظريه دکتر محمود واعظی: 28

2-15-دکترمحمدباقرقالیباف: 28

2-16-نظر یه هلال طلایی : 29

2-17- سرهنگ مک گرگور 29

2-18- لرد کرزن 29

فصل سوم: محيط  شناسي شرقي شهرهاي همجوار

3-1-مقدمه 32

3-2-موقعیت مرزهای شرقی ایران 32

3-2-1-منطقه مرزی زابل 33

3-2-1-1- موقعیت جغرافیایی 33

3-2-1-2- فضا و شکل 33

3-2-1-3- وسعت 34

3-2-2-ویژگیهای طبیعی 35

3-2-2-1- منابع تامين آب و حوزه آبريز و شبکه رودخانه ها 35

3-2-2-2- اقليم 35

3-2-3- ویژگیهای انسانی 35

3-2-4-ویژگیهای اقتصادی 36

3-2-4-1-اقتصاد کشاورزي و منابع طبيعي و دامپروري 37

3-2-4-2-امور زير بنايي 38

3-2-5- ویژگیهای سیاسی 40

3-2-6- ویزگیهای فرهنگی و اجتماعی 42

3-2-7- ویژگیهای نظامی و امنیتی 44

3-3- شهرستان مرزی خواف 45

3-3-1-موقعیت جغرافیایی شهرستان خواف 46

3-3-2-تقسیمات سیاسی اداری 51

3-3-3-سابقه ی تاریخی 51

3-3-4-ویژگیهای طبیعی 51

3-3-5-موقعیت اقلیمی : 53

3-3-6-ویژگیهای انسانی 54

3-3-7-ویژگیهای اقتصادی 55

3-3-7-1-کشاورزی : 55

3-3-7-2-باغداری : 56

3-3-7-3-دامداری : 56

3-3-7-4-صنعت: 57

3-3-8-گسلهای مهم و اساسی منطقه : 58

3-3-9-هواشناسی و شرایط اقلیم (کلیماتولوژی) 59

3-4-شهرستان مرزی تایباد 59

3-4-1-موقعیت جغرافیایی 59

3-4-2- فضا و شکل 60

3-4-3-وسعت 61

3-4-4-ویژگیهای طبیعی تایباد 62

3-4-4-1-اقلیم و آب و هوا 63

3-4-5-ویژگیهای انسانی تایباد 63

3-4-5-1-ساختار سني وجنسي جمعيت 65

3-4-6-ویزگیهای اقتصادی تایباد 67

3-4-6-1-پتانسيل هاي اقتصادي شهرستان 68

3-4-7-ویژگیهای سیاسی تایباد 69

3-4-8-ویزگیهای اجتماعی-فرهنگی تایباد 69

3-5-توپوگرافی مناطق مرزی شرق: 72

3-6- مرزهاي ايران و پاكستان 72

3-6-1-  نقاط حساس و آسیب پذیر مرزهای ایران و پاکستان 73

3-6-3- منطقه مرزی تایباد: 74

3-6-4- منطقه مرزی کزیک : 75

3-6-5-زابل : 76

3-6-6- میرجاوه: 77

3-6-6-1-بازارچه مرزي ميرجاوه : 78

3-6-7- روستاي مليك 79

3-6-7-1-بازارچه مرزي مليك : 80

3-6-8-سراوان : 81

3-6-8-بازارچه مرزي كوهك : 82

3-7-پایانه های مرزی ایران 83

فصل چهارم: يافته هاي تحقيق- امنيت مرزهاي شرقي

4-1-مقدمه 85

4-2- تهدیدات مرزها : 85

4-2-۱-تهدید سیاسی مثل اعمال فشارهای سیاسی،بایکوت و احضار نماینده 86

4-2-۲-تهدید اقتصادی مثل تحریم اقتصادی یا قاچاق کالا 86

4-2-۳-تهدید نظامی مثل تشکیل پیمان های نظامی،قاچاق سلاح، آموزش و تحریک عناصر مسلح 86

4-2-۴-تهدید فرهنگی مثل ورود اقلام ضد فرهنگی 86

4-2-6-حضور اتباع بیگانه افاغنه و پاکستانی،هندی و بنگلادشی 87

4-2-7-ترانزیت موادمخدر 87

4-2-8-حضور نیروهای فرامنطقه ای: 87

4-2-9-وفور سلاح غیرمجاز و مهمات: 87

4-2-10-گسترش تکدی گری: 87

4-2-11-تامین اشرار و گروههای مخالف ایرانی: 87

4-3-ژئوپلیتیک مرزهای ایران و پاکستان 87

4-4-ژئوپليتيك مرزهای ایران با افغانستان: 88

4-4-1-نقاط حساس وآسیب پذیر مرز ایران و افغانستان 89

4-5-خصوصیات وویژگیهای مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران 89

4-6- تهدیدات ژئوپليتيكی مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران 90

4-7-مهاجرت های غیرقانونی در شهرهای مرزی 92

4-8-گروگانگیری پرسنل مرزبانی 92

4-9-تأثیر پیوندهای قومی – مذهبی مثلث طلایی بر استان‌های مجاور شرقی جمهوری اسلامی ایران 93

4-9-1-استان‌های مجاور مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران 93

4-9-2- ایده دولت ورشکسته 93

4-9-3-مثلث طلایی 93

4-9-4-تهديد عليه امنيت داخلي و حاكميت ملي 94

4-9-5-اقدامات عریان جدایی‌طلبانه قومی در استان‌های مجاور شرقی 95

4-9-6- عامل تروریسم 95

4-9-7- نقش تروریسم در اجرای طرح بلوچستان بزرگ آمریکا 95

4-10- تهدیدات ناشی از بی‏‏ثباتی افغانستان 96

4-10-1- ترانزیت مواد مخدر 96

4-10-2-تقابل منافع اقتصادی با رقبا 97

4-10-3-تقابل منافع سیاسی با رقبا 97

4-10-4-پایگاه‏‏های آمریکا در منطقه 98

4-10-5-تجزیه افغانستان 98

4-10-6- طالبانیسم 98

4-10-7-ایران‏‏ستیزی 99

4-11-نتیجه گیری 99

فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهادها

5-ارزیابی فرضیه ها 102

5-1-فرضیه اول. 102

5-2-فرضیه دوم. 104

5-3-فرضیه سوم: 105

5-4-فرضیه چهارم 106

5-5-نتیجه گیری 107

5-6- پیشنهادها 109

فهرست منابع و ماخذ 112

پيوست ها 117

فهرست جداول

عنوان                                               صفحه

جدول3-1 تقسیمات شهری زابل 33

جدول3-2-درصد ویژگیهای جمعیتی زابل 35

جدول 3-3- جمعیت شهری و روستایی زابل 36

جدول 3-4- میزان شاغلین زابل 36

جدول3-5-سطح اراضی زیرکشت 37

جدول 3-6 تعداد صنایع موجود شهر مرزی زابل 38

جدول3-7-درصد عمران شهری 38

جدول 3-8- درصد عمران روستایی 39

جدول 3-9-راه و ترابری زابل 40

جدول3-10-میزان سواد شهرستان زابل 42

جدول 3-11-آموزش و پرورش زابل 42

جدول3-12-آموزش عالی زابل 43

جدول 3-13-بهداشت و درمان زابل 44

جدول 3-14-طول و عرض جغرافيايي بخشها در سال 1387 46

جدول3-15- تعداد بخش ، شهر و دهستان براساس تقسيمات كشوري 47

جدول3-16- مشخصات عمومي بخشها براساس تقسيمات كشوري در سال 1387 47

جدول3-17- تقسيمات كشوري در محدوده شهرستان : 1387 49

جدول 3-18- فاصله مرکز بخشهاي شهرستان با مركز شهرستان و مركز استان : 1387 (كيلومتر) 50

جدول 3-19-مساحت شهرستان برحسب وضعيت اراضي : 1387...... 50

جدول3-20- مشخصات ايستگاههاي هواشناسي : 1387 53

جدول3-21 -تحولات جمعيت شهر تايباد 65

جدول3-23 – بخش های مختلف اقتصادی تایباد 68

جدول 3-22 : تحولات شاخص نسبت جنسي 66

جدول 3-24- رودهاي مرزي مشترك ايران با همسايگان 73

فهرست نقشه ها

عنوان                                               صفحه

نقشه 3-1- فضا و شکل کلی شهرستان مرزی زابل 34

نقشه 3-2- تقسیمات سیاسی شهرستان زابل 41

نقشه 3-3- نقشه جغرافیایی شهرستان مرزی خواف 45

نقشه 3-4-موقعیت شهرستان خواف 48

نقشه 3-5– موقعیت جغرافیایی شهرستان تایباد 60

نقشه3-6 – فضا و شکل شهرستان تایباد 61

نقشه 3-7-موقعيت شهر تايباد در شهرستان، استان و كشور 62

نقشه3-8- منطقه مرزي تايباد، منبع فرماندهي پليس مرزي ناجا 75

نقشه3-9- منطقه مرزي كزيك، منبع فرماندهي پليس مرزي ناجا 75

نقشه 3-10- منطقه سیستان- شهرستان زابل. منابع: http://aftab.ir 76

نقشه3-11-  تقسيمات كشوري شهرستان زاهدان به تفكيك بخش و دهستان 79

نقشه3-12- منطقه مرزي مليك، منبع فرماندهي پليس مرزي ناجا 80

نقشه 3-13- منطقه مرزي سراوان، منبع فرماندهي پليس مرزي ناجا 81

نقشه 4-1- مرزهاي شرقي ايران 92