چکیده

شهر در محیط جغرافیایی نه بر اساس ظرفیت و امکانات بلکه بر اساس اضطرار و ضرورت­ها گسترش پیدا می­کند. این مساله در شهرهای امروزی به شدت به­چشم می­خورد نکته­ی قابل توجه آنکه شهر باید در هماهنگی تمام با قرارگاه طبیعی خود قرار بگیرد و ضروری است که انسان بتواند با بستر زمین یک رابطه­ی منطقی برقرار کند. از این رو در پژوهش حاضر به بررسی عوامل ژئومورفولوژیک موثر بر توسعه فیزیکی شهر اراک پرداخته شده است و  مدل داده مفهومی برای توسعه­ی فیزیکی شهر طراحی شده است، به­گونه­ای که برای سایر شهرها نیز الگو قرار گیرد. واحد کاری بر اساس لندفرم­های منطقه تعریف گردید. مطالعه­ی توسعه­ی فیزیکی شهر اراک براساس شاخص­هایی نظیر ارتفاع، فاصله از خطوط گسل، نقشه­ی ژئومورفولوژیکی، کاربری، پیوستگی شهر اراک، لرزه­خیزی، شیب، فاصله­ی مناسب تا کویر میقان و ارتفاع رواناب انجام شد. شاخص­های مورد نظر بر اساس توابع عضویت فازی استاندارد گردید. سپس روابط شاخص­ها  بر اساس ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه (ANNOVA) و خوشه­بندی در واحد­های لندفرم ارزیابی شد. جهت مشخص نمودن اولویت لندفرم­ها برای توسعه­ی فیزیکی آتی شهر، مدل تاپسیس اجرا گردید. در راستای اجرای مدل، وزن متغیرها براساس نظرخواهی از متخصصین توسط مدلAHP انجام شد. نتایج تحلیل نشان داد، اولویت اول برای توسعه فیزیکی شهر اراک، در شمال غربی این شهر قرار دارد. بستر فضای پیشنهادی از نظر طبیعی مورد بررسی قرار گرفت.

کلید واژه: ژئومورفولوژی، توسعه­ی فیزیکی، مدل داده­ی مفهومی، شهر اراک

فصل اول

1-1 مقدمه.......................... 2

1-2 بیان مساله.............. 4

1-3 فرضیه پژوهش.. 5

1-4 اهداف پژوهش: 5

فصل دوم

2-1 پیشینه­ی پژوهش.. 7

2-2 مبانی نظری مدل داده مفهومی. 13

2-2-1.............................................................................. مرور مدل داده................................................................................................................. 13 

2-2-2سطوح انتزاعی مدل داده...................................................................................................13

2-2-3مدلسازی داده ی مکانی.................................................................................................. 14

2-2-4 طراحی مدل داده­ی مفهومی جهت توسعه­ی فیزیکی............................. 15

2-2-5 مدل داده­ی مفهومی................................................................... 16

2-2-6 پایگاه داده­ی مکانی.................................................................. 17

فصل سوم

3-1 ویژگی­های طبیعی منطقه 21

3-1-1 موقعیت جغرافیایی................................................................... 21

3-1-2 زمین شناسی.......................................................................... 22

3-1-3 شرایط اقلیمی......................................................................... 26

3-1-4 ناهمواری­ها........................................................................... 30

3-1-5 واحدهای فرم اراضی................................................................ 33

3-1-6 زهکشی طبیعی...................................................................... 35

3-1-7 جنس خاک............................................................................ 36............................................................................

3-2 مواد و روش­ها 36

3-2-1 منابع داده.............................................................................. 36

3-2-2 مراحل پژوهش....................................................................... 37

فصل چهارم

4-1 نتایج حاصل از اجرای مدل تاپسیس.. 60

4-2 ارزیابی نتایج مدل با روش کمی و مشاهدات میدانی. 66

4-3 تحلیل منطقه پیشنهادی. 76

4-4 نتایج مدل داده و بحث روی آن. 77

فصل پنجم

5-1 نتیجه گیری.. 83

5-2آزمون فرضیه: 83

5-3 پیشنهادات.............. 84

فهرست شکل­ها

شکل ‏1‑1: مقایسه­ی تطبیقی رشد جمعیت و رشد کالبدی شهر اراک.. 3

شکل ‏2‑1: سطوح انتزاعی مدل داده 14

شکل ‏3‑1: موقعیت منطقه­ی مورد مطالعه 22

شکل ‏3‑2: نقشه زمین شناسی. 25

شکل ‏3‑3: نقشه سنگ شناسی. 26

شکل ‏3‑4: نقشه ژئومورفولوژیک... 40

شکل ‏3‑5: کاربری. 41

شکل ‏3‑6: نقشه ارتفاع، نقاط لرزه خیز، خط گسل. 42

شکل ‏3‑7: نقشه شیب(درجه) 43

شکل ‏3‑8: نقشه لندفرمهای منطقه 44

شکل ‏3‑9: ارتفاع رواناب.. 46

شکل ‏3‑10: نمودار درختی. 51

شکل ‏4‑1: رتبه دهی لندفرم­ها با مدل تاپسیس.. 65

شکل ‏4‑2: نمایی از منطقه پیشنهادی. 66

شکل ‏4‑3: رسوب نمونه­ی1. 67

شکل ‏4‑4: نمودار حاصل از دانه سنجی نمونه 1. 68

شکل ‏4‑5: رسوب نمونه 2. 68

شکل ‏4‑6: نمودار حاصل از دانه سنجی نمونه2. 69

شکل ‏4‑7: رسوب نمونه 3. 70

شکل ‏4‑8: نمودار حاصل از دانه سنجی نمونه 3. 71

شکل ‏4‑9: رسوب نمونه 4. 71

شکل ‏4‑10: نمودار حاصل از دانه سنجی نمونه 4. 72

شکل ‏4‑11: درجه همبستگی نوع سوم 75

شکل ‏4‑12: ایجاد پایگاه داه مکانی. 79

شکل ‏4‑13: تهیه گزارش از لایه­های اطلاعاتی. 80

شکل ‏4‑14: مدل داده مفهومی. 81

فهرست جداول

جدول ‎1‑1: مقایسه­ی رشد جمعیت و مساحت طی دوره­های. 3

جدول ‎1‑2: مقايسه­ی تطبيقي رشد طبيعي و رشد پراكنده­ی شهر. 4

جدول ‎3‑1: ایستگاه­های کلیماتولوژی و سینوپتیک... 27

جدول ‎3‑2: ضرایب فصل تابستان. 28

جدول ‎3‑3: تعیین همبستگی. 28

جدول ‎3‑4: ضرایب فصل زمستان. 28

جدول ‎3‑5: تعیین همبستگی. 29

جدول ‎3‑6: مشخصات تیپ­های اراضی حوضه میقان. 35

جدول ‎3‑7: منابع داده 36

جدول ‎3‑8: فاکتورهای موثر در توسعه فیزیکی. 37

جدول ‎3‑9: همبستگی اسپیرمن. 48

جدول ‎3‑10: ANOVA.. 50

جدول ‎3‑11: جورشدگی رسوبات.. 57

جدول ‎4‑1: تغییرات شاخص­ها در لندفرم­ها 60

جدول ‎4‑2: استاندارد سازی لایه­ها 61

جدول ‎4‑3: نظرات کارشناسی. 62

جدول ‎4‑4: ماتریس مقایسه زوجی. 62

جدول ‎4‑5: وزن معیار‌های موثر در مدل بر اساس روش AHP. 62

جدول ‎4‑6: ضرب ماتریس تصمیم اولیه دروزن معیارها 63

جدول ‎4‑7: رتبه بندی لندفرم­ها با استفاده از مدل تاپسیس.. 64

جدول ‎4‑8: موقعیت نمونه­های برداشت شده 66

جدول ‎4‑9: نتایج حاصل از آنالیز از دانه سنجی نمونه 1. 67

جدول ‎4‑10: نتایج حاصل از آنالیز از دانه سنجی نمونه 2. 69

جدول ‎4‑11: نتایج حاصل از آنالیز دانه سنجی رسوب نمونه 3. 70

جدول ‎4‑12: نتایج حاصل از آنالیز از دانه سنجی نمونه 4. 72

جدول ‎4‑13: نتایج حاصل از آنالیز رسوب.. 72

جدول ‎4‑14: حداکثر بارندگی روزانه ایستگاه اراک.. 74

جدول ‎4‑15: دوره بازگشت سیلاب.. 75