چکیده

توسعه پايدار از جمله مفاهيمي است كه چند دهه اي است با توجه به تأثيرات منفي و گاه جبران ناپذير طرح هاي توسعه ،در مجامع جهاني مورد توجه جدي قرار گرفته است.می توان گفت که بهسازی و نوسازی با هدف های توسعه پایدار هماهنگی فراوانی دارد. در این میان شهر اردبیل با داشتن پیشینه تاریخی کهن و دارا بودن ارزشهای مذهبی و فرهنگی ، محیطی و گردشگری از آن دسته از شهرهایی است. که نمی توان بی اعتنا از کنار فرسودگی بخش های مرکزی و میانی با وسعتی حدود 536 هکتار و محجور ماندن فضاها و مجموعه های ارزشمند آن گذشت. در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و پژوهشی –کتابخانه ای با طرح پرسشنامه با هدف شناسایی شاخص هاي توسعه پایدار شهري و بررسی میزان تطبیق طرح بهسازی و بازسازی بافت های فرسوده اطراف بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که در محله عالی قاپو واقع شده است، به نتایجی دست یافته ایم که در درجه اول توجه به عنصر مشارکت به عنوان یکی از ابزارهای مهم در ساماندهی بافت فرسوده در جهت توسعه پایدار از ضروریت های اساسی می باشد.با تحلیل پرسشنامه و تحلیل شاخص ها با استفاده از نرم افزارهای EXELوEXPERTCHOICE مهمترین راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بافت فرسوده محله ی شیخ صفی(عالی قاپو) شامل موارد ذیل شد:برنامه ريزي ها مشارکتی، عدالت اجتماعي و آموزش به ساکنان در جهت ارتقاي سطح اجتماعي، توجه به ويژگي هاي اقتصادي- اجتماعي ساکنان در برنامه ريزي ها، اشتغال زايي درجهت رفع بيکاري ساکنان محله، حس اعتماد و همکاري بين مردم و مسئولان شهري، نگرش جامع به طرح نوسازی و بهسازی، توجه به خط آسمان بافت، ساخت و سازهای جدید باید بخشی از تداوم سنت‌های شهر و محیط‌های شهری، توجه به سلسله مراتب فضاها و دسترسی‌ها، توجه به امنیت عناصر باز شهری. توجه به موارد ذکر شده می تواند ساماندهی بافت فرسوده ی محله ی شیخ صفی را در راستای توسعه پایدار سوق دهد.

کلید واژه : شاخص پایداري، محلات فرسوده، شهر پایدار، مشارکت مردمی ، اردبیل

فهرست مطالب

فصل اول: کليات تحقيق

1- مقدمه2

1-1-بيان مساله2

1-2- سوالات اصلي پژوهش4

1-3- اهميت و ضرورت پژوهش4

1-4- اهداف پژوهش5

1-5- پيشينه پژوهش6

1-6 - فرضيه هاي پژوهش12

1-7- نوع و روش پژوهش13

1-8- محدوده مورد مطالعه13

1-8-1- محدوده مركزي و تاريخي شهر اردبيل13

1-9- روش و ابزار گردآوري اطلاعات18

1-10-روش تجزيه و تحليل اطلاعات و جامعه آماري و روش نمونه گيري 19

1-11- مفاهيم، تعاريف و واژه ها21

1-11-1- توسعه پايدار شهري21

1-11-2- بافت فرسوده شهري22

1-11-3- معيارهاي پايداري شهري22

فصل دوم: ادبيات و مباني نظري تحقيق

2- مقدمه25

2-1- مفاهيم، اهداف و اصول توسعه پايدار شهري و پايداري29

2-1-1- پيدايش واژه توسعه پايدار33

2-1-2- مولفه ها و شاخص هاي توسعه پايدار33

2-1-3-اهداف توسعه پايدار37

2-1-4-توسعه پايدار شهري39

2-1-5-مفهوم پايداري شهرها در انديشه متفکرين41

2-2- فرسودگی، زمينه ها و فرايندها شکل گيری بافت های فرسوده و گونه های مداخله کننده دربافت های فرسوده 42

2-2-1-مفهوم بافت فرسوده42

2-3- شاخصهاي پايداري در بافت فرسوده محله عالي قاپوي اردبيل44

2-3-1- شاخصهاي کالبدي(A)........................... 44

2-3-2- شاخص هاي اقتصادي(B)......................... 46

2-3-3- شاخص هاي اجتماعي(C)......................... 48

2-3-4- شاخص هاي زيست محيطي(D) ..................... 51

2-4-گونه هاي مداخله در بافت­هاي فرسوده53

2-4-1-ويژگي هاي عمومي بافت هاي فرسوده53

2-4-2 -بهسازي57

2-4-4- بازسازي58

فصل سوم: شناخت محدوده مورد مطالعه

3-1- جغرافياي عمومي استان اردبيل و شهر اردبيل62

3-1-4- وجه تسميه شهر اردبيل64

3-1-5- ويژگي هاي توپولوژيک شهر اردبيل64

3-2- بررسي ساختار و ويژگي هاي اقليمي65

3-3- منابع آب و شرايط آب وهوايي و بارندگي استان اردبيل69

3-3-1- بارندگي ساليانه71

3-3-2- دماي هوا73

3-4- تعاملات بين بافت تاريخي و جديد شهر اردبيل74

3-4-1- تعاملات اجتماعي74

3-4-2-تعاملات کالبدي و ساختاري75

3-4-3-تعاملات فرهنگي76

3-4-4-تعاملات اقتصادي77

3-5- شناخت و معرفي ساختار قديمي شهر تاريخي78

3-5-1- برداشت کلي کاربري اراضي و بررسي ميزان پراکنش، نقش و عملکرد کاربري‌هاي محله‌اي شهري و فراشهري در محدوده بافت تاريخي و لبه بيروني آن78

3-6-بافت تاريخي83

3-7- مدل تحليل سوات(SWOT)و نرم افزارEXPERT CHOICE 85

فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده‌ها و يافته‌ها

4- 1- نتايج و يافته هاي تحقيق 91

4-1- تحليل پرسشنامه97

4-2- ويژگي هاي توصيفي کالبدي120

فصل پنجم: جمع بندي، نتيجه گيري و ارائه پيشنهادات

5-1- فرضيه اول 130

5-2- فرضيه دوم 130

5-3- فرضيه سوم 131

5-4- بررسي شاخص هاي اجتماعي، اقتصادي، زيست محيطي و کالبدي در محله عالي قاپو131

5-4-1- شاخص کالبدي 131

5-4-2- شاخص اقتصادي132

5-4-3- شاخص اجتماعي 133

5-4-4- شاخص زيست محيطي 134

5-4-5- بررسي امتيازدهي هر چهار شاخص اصلي با هدفدست يابي به توسعه پايدار 134

منابع و ماخذ137

• 
  چکيده انگليسی ..................................... 144

فهرست جداول

جدول 2-1- مداخله از ديدگاه عمده ترين صاحب نظران و مرمت کنندگان فضاهاي کهن شهري17

جدول2-2- شيوه هاي اقدام در مداخلات گوناگون در بافت شهري56

جدول2-3- دامنه فعاليت و اقدامات بهسازي57

جدول2-4- دامنه نوسازي58

جدول2-5- دامنه بازسازي60

جدول3-1- بررسي ميانگين بارش استان71

جدول3-2- بارش رگباري72

جدول 3-3- سطوح و سرانه كاربري در بافت تاريخي شهر اردبيل138682

جدول 4-1- مساحت کاربري هاي پيشنهادي طرح تفصيلي ويژه در محله عالي قاپو92

جدول4-2- سطح عملکردي کاربريهاي پيشنهادي طرح تفصيلي ويژه در محله شيخ صفي94

جدول4- 3- جدول وضعيت جنس مصالح در محله عالي قاپو95

جدول 4-4- کيفيت ابنيه در محله عالي قاپو96

جدول 4-5- توزيع جنس پاسخگويان97

جدول 4-7- وضعيت تحصيلي،98

جدول 4-8- سابقه سكونت در محله عالي قاپو100

جدول4-9- وضغيت مساکن101

جدول 4-10- وضع فعاليت102

جدول4-11- وضع سکونت خانوار103

جدول 4-12- بررسي مهاجرت خانوار در محدوده مطالعاتي104

جدول 4-13-بررسي علت انتخاب اين محله براي سكونت در محدوده هاي مطالعاتي105

جدول4-14- ميزان رضايت از مسکن106

جدول4-15- جدول ميزان رضايت شغلي107

جدول4-16- ميزان رضايت از درآمد108

جدول 4-17- رضايت از خدمات و تسهيلات محله109

جدول4-18- چگونگي دفع زباله و مواد زائد110

جدول4-19- حس تعلق و وابستگي به محله111

جدول4-20- اميدواري به پيشرفت شاخص هاي رفاه و زندگي در آينده محله خود112

جدول4-21- ميزان خوانا بودن سميل و نشانه محله(بقعه الله الله بارگاه شيخ صفي)113

جدول4-22- آيا محله اصالت خود را از لحاظ بافت تاريخي و فرهنگي و اجتماعي حفظ کرده است؟114

جدول4-23- نظرسنجي درباره تاثير طرح بهسازي اجرا شده در محله115

جدول 4-24- بررسي ميزان رضايت ساكنان از محله در محدوده هاي مطالعاتي116

جدول 4-25- بررسي تمايل به ايجاد معاشرت با همسايگان در محدوده هاي مطالعاتي117

جدول 4-26-بررسي اقدامات جهت نوسازي در محدوده هاي مطالعاتي119

جدول 4-27- بررسي تمايل مالكان به نوسازي در محدوده هاي مطالعاتي118

فهرست نمودارها

نمودار 1-1- كيفيت ابنيه در بافت قديم اردبيل15

نمودار 1-2- كيفيت ابنيه در محله ي عالي قاپوي اردبيل15

نمودار2-1- فرآيند بهسازي54

نمودار2-3- فرآيند بازسازي55

نمودار4-1- وضعيت مصالح بافت تاريخي اردبيل95

نمودار 4-2- وضعيت مصالح بافت محله ي عالي قاپو96

نمودار4-3- توزيع سن پاسخگويان98

نمودار 4-4- وضعيت تحصيلي 99

نمودار 4-5- سابقه سكونت در محله عالي قاپو100

نمودار4-6- وضعيت مساکن101

نمودار4-7- وضع فعاليت102

نمودار4-8- وضع سکونت خانوار103

نمودار 4-9- بررسي مهاجرت خانوار در محدوده مطالعاتي104

نمودار 4-10-بررسي علت انتخاب اين محله براي سكونت105

نمودار4-11- ميزان رضايت از مسکن106

نمودار4-12- ميزان رضايت شغلي107

نمودار4-13- ميزان رضايت از درآمد108

نمودار4-14- رضايت از خدمات و تسهيلات محله109

نمودار4-15- چگونگي دفع زباله و موارد زائد110

نمودار4-16- حس تعلق و وابستگي به محله111

نمودار4-17- اميدواري به پيشرفت شاخص هاي رفاه و زندگي در آينده محله خود112

نمودار4-18- ميزان خوانا بودن سميل و نشانه محله(بقعه الله الله بارگاه شيخ صفي)113

نمودار4-19- آيا محله اصالت خود را از لحاظ بافت تاريخي و فرهنگي و اجتماعي حفظ کرده است؟

................................................... 114

نمودار4-20- نظرسنجي درباره تاثير طرح بهسازي اجرا شده در محله115

نمودار 4-20- بررسي ميزان رضايت ساكنان از محله116

نمودار 4-21- بررسي ميزان تمايل به ايجاد معاشرت با همسايگان117

نمودار 4-23-بررسي بررسي اقدامات جهت نوسازي120

نمودار 4-22- بررسي ميزان تمايل مالكان به نوسازي118

فهرست نقشه ها

نقشه 1-1- محله بندي بافت تاريخي و محدوده نشان داده شده بافت فرسوده محله ي عالي قاپو14

نقشه 4-1- نظام توزيع فضايي کاربريها در طرح تفصيلي ويژه بافت کهن در محله عالي قاپو91

نقشه 4-3- نظام سطح عملکردي کاربريها در طرح تفصيلي ويژه بافت کهن در محله شيخ صفي94

نقشه 4-2- موقعيت محله شيخ صفي(عالي قاپو) در شهر اردبيل93

فهرست تصاوير

تصوير1-1- بناهايرها شده و نيمه کاره16

تصوير1-2- ناهمگوني و بي نظمي جداره معبر در اثر عدم تناسب بافت قديم و جديد17

تصوير2-4- فورمول کوکران جهت محاسبه حجم نمونه20

تصوير شماره2-1- ويژگي بافت هاي قديم53

تصوير3-1- طبيعت اردبيل67

تصوير3-2- طبيعت اردبيل68

تصوير 4-1- افزايش تعداد کاربري هاي تجاري در اثر اجراي طرح بهسازي، ماخذ121

تصوير 4-2- افزايش تعداد کاربري هاي تجاري در بخش تجاري محله ي عالي قاپو در اثر

اجراي طرح بهسازي121

تصوير 4-3- وجود خرابه هاي باقي مانده در مرکز محله ي عالي قاپو، ماخذ 122

تصوير4-4- وجود خرابه هاي باقي مانده در مرکز محله عالي قاپو، 123

تصوير 4-5- عدم جداره سازي مناسب معابر منتهي به بافت تاريخي و منظره نامناسب ايجاد شده توسط

اينگونه جداره ها، 124

تصوير 4-6- عدم تناسب جداره با بافت تاريخي124

تصوير4-7- عدم تناسب جداره با بافت تاريخي125

تصوير 4-8- عدم رعايت عرض معبر و تجاوز ساختمان به داخل معبر126

تصوير4-9- ساخت و سازهاي جديد بدون توجه به بافت تاريخي محدوده127

تصوير 5-1- بررسي امتيازدهي زيرشاخص هاي شاخص کالبدي132

تصوير 5-2- بررسي امتيازدهي زيرشاخص هاي شاخص اقتصادي132

تصوير 5-3- بررسي امتيازدهي زيرشاخص هاي شاخص اجتماعي133

تصوير 5-5- بررسي امتيازدهي هر چهار شاخص اصلي باهدفدست يابي به توسعه پايدار 134

تصوير 5-4- بررسي امتيازدهي زيرشاخص هاي شاخص زيست محيطي134