چکیده

از زمانی که نفت خود را در بازارهای جهانی به عنوان يك  ماده حیاتی معرفی کرده است حرص و ولع مردم برای داشتن آن بسیار زیاد شده است .در هرجایی که چاه نفتی حفرمی شد مردم بسیاری برای زندگی به این منطقه هجوم می آوردند . در مورد شهر دوگنبدان(گچساران) هم که ازسال 1327به عنوان مرکزاستخراج و صدور نفت انتخاب شده است وضع به همین منوال بوده است. .پژوهش حاضر تلاش دارد تا درمورد تأثیر تأسیسات نفتی برساختار اقتصادی ، اجتماعی وکالبدی شهر دوگنبدان بپردازد و می بینيم که این تأسیسات نتوانسته اند باعث یک رشد هماهنگ وهم سو در این شهرشوند .دراین شهر تأسیسات نفتی باعث به وجودآمدن یک ناهماهنگی دراکثرساختارهای شهرشده و به شهر یک حالت شمالی وجنوبی داده است که درشمال آن محلات مرفه وابسته به نفت درآسایش کامل به سرمی برند .این محلات شامل محله نفت وپانصد دستگاه وسه راهی وکارکنان و... می باشند که ازنظر امکانات تفریحی  وداشتن بیشترین سرانه مسکونی وفضای سبز وپارک های زیبا و زمین های چمن برای ورزش وتفریح ، مکان بسیار مناسبی را برای افراداین محلات فراهم آورده اند ومی توان گفت که اين محلات خود را به صورت هسته ومرکز اصلی شهردرآورده وبقیه محلات جنوبی به حالت بخش حاشیه نشین درآمده ودرجنوب آن که محلات فقیرنشین(سادات،لبنان ورادک) دربدترین حالات روزگارمی گذرانند این ناهماهنگی خودرادرهمه عرصه های زندگی چه ازنظرسرانه های  زمین شهری ، خدمات ، مکان های تفریحی و فضای سبز نشان می دهد که نشان  دهنده این است که شهرحالت نابرابر به خودگرفته است درحال حاضر باتوجه به اینکه شهر دوگنبدان (گچساران) خود را به عنوان بیشترین تولیدکننده نفت درایران معرفی می کند وارزش نفت هم مدام در بازارهای جهانی بالا می رود شایسته است که برای به دست آوردن  تعادل در مورد این شهر دست به اقدامات اساسی زد .

کلمات کلیدی :نفت ، دوگنبدان ،تاسیسات نفتی، ،گچساران

فهرست مطالب

چکیده  .......................................................................................................................................................................1

مقدمه...........................................................................................................................................................................2

فصل اول

كلیات طرح تحقیق........................................................................................................................................................3

1– 1شرح و بیان مسئله پژوهش...................................................................................................................................4

1-1-2اوپک.................................................................................................................................................5

1 – 2 اهمیت وارزش تحقیق  .....................................................................................................................................5

1-3 پیشینه تحقیق..........................................................................................................................................................6

1-4  فرضیه های تحقیق ...............................................................................................................................................8

1-5 سوالات تحقیق ......................................................................................................................................................8

1-6 اهداف تحقیق ........................................................................................................................................................8

1-7  روش تحقیق ........................................................................................................................................................9

1-8 روش گردآوری اطلاعات.......................................................................................................................................9

1-9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات..............................................................................................................................9

1 -10 تنگناها ومحدودیت های تحقیق..................................................................................................................10

1-11 کاربرد نتایج.........................................................................................................................................................10

فصل دوم

مبانی تئوریک.................................................................................................................................................................11

2-1 مقدمه......................................................................................................................................................................12

2- 2 شهر............................................. ..................................................................... ..................................................12

2-3 نفت ......................................................................................................................................................................14

2-3-1 پيدايش نفت از ديدگاه زمين شناسي.................................................................................................................14

2-3-2 ارزش های نفت نسبت به سایر انرژی ها .........................................................................................................15

2-3-3 نقش هاي كلي نفت .........................................................................................................................................16

2-4 اجتماع....................................................................................................................................................................16

2-4-1 اجتماع محلی.....................................................................................................................................................16

2-4-2 عوامل اجتماعی.................................................................................................................................................16

2-4-3 پایداری اجتماعی...............................................................................................................................................16

2-4-4 تأمین اجتماعی..................................................................................................................................................17

2-4-5 رفاه اجتماعی................................................................................................................................................... 17

2-4-6 سرمایه اجتماعی.............................................................................................................................................. 17

2- 5 اقتصادشهری.........................................................................................................................................................17

2-5-1 عوامل اقتصادی ................................................................................................................................................17

2- 6 مفهوم کالبد و کالبد شهر......................................................................................................................................18

2-6-1 ساختار شهری...................................................................................................................................................18

2-6-2 ساختار روستایی................................................................................................................................................18

2-6-3 طرح ریزی کالبدی............................................................................................................................................18

2-6-4 طرح کالبد ملی..................................................................................................................................................18

2-6-5  برنامه ریزی کالبدی.........................................................................................................................................18

2-6-6 محیط کالبدی ..................................................................................................................................................19

2-6-7مطالعه کالبد شهر به عنوان یک سیستم...............................................................................................................19

2-6-8 توسعه کالبدی...................................................................................................................................................20

2-6-9عوامل موثر درتوسعه کالبدی شهرها..................................................................................................................21

2-7  نتیجه گیری .........................................................................................................................................................21

فصل سوم

خصوصیات طبیعی و تاریخی شهر دوگنبدان ...............................................................................................................23

3-1 مقدمه....................................................................................................................................................................24

3-2 موقعیت و وسعت شهرستان گچساران .................................................................................................................25

3-3 دشت های گچساران ............................................................................................................................................26

3-4 زمین شناسی.........................................................................................................................................................30

3-5  لرزه خیزی...........................................................................................................................................................32

3-6  گسلهای مهم منطقه..............................................................................................................................................33

3-6-1 گسل رگ سفید ...............................................................................................................................................33

3-6-2 گسل میشان.......................................................................................................................................................33

3-6-3 گسل فشاری دوگنبدان.....................................................................................................................................34

3-6-4  گسل فشاری باشت.........................................................................................................................................34

3-7  زمین شناسی اقتصادی........................................................................................................................................34

3-7-1  معادن نفت ، گاز و ذخایر قیر........................................................................................................................34

3-7-2  معدن فسفات ................................................................................................................................................35

3-7-3  معدن سلستیت ............................................................................................................................................. 35

3-7-4 معدن گودگرد ................................................................................................................................................35

3-7-5  معادن سنگ گچ............................................................................................................................................ 35

3-7-6 معدن سنگ های ساختمانی........................................................................................................................... 36

3-7-7 معادن شن و ماسه......................................................................................................................................... 36

3-7-8  معدن نمك آبی............................................................................................................................................ 36

3-8 ‍‍ژئومورفولوژي....................................................................................................................................................36

3-9 دشت ها .............................................................................................................................................................38

3-9-1  دشت باشت...................................................................................................................................................38

3-9-2  دشتهای دوگنبدان ،امامزاده جعفرو چهاربیشه................................................................................................38

3-10  خاكشناسی و طبقه بندی اراضی دشتهای دوگنبدان ،امام زاده جعبر و چهاربیشه.............................................40

3-10-1  سری خاك سراب ......................................................................................................................................40

3-10-2 سری خاك امام زاده  جعفر .........................................................................................................................41

3-10-3 سری خاك نصر آباد ....................................................................................................................................41

3-10-4 مخلوط سری های خاك خان احمد و بید زرد........................................................................................... 41

3-10-5 اراضی متفرقه  .............................................................................................................................................41

3-11  دشت لیشتر......................................................................................................................................................41

3-12 حاصلخیزی خاك..............................................................................................................................................42

3-13  نوع اقلیم .....................................................................................................................................................42

3-14 منابع آب شهرستان............................................................................................................................................43

3-15 منابع رودخانه ای ..............................................................................................................................................43

3-15-1 رودخانه زهره ..............................................................................................................................................43

3-15-2 رودخانه نازمكان ..........................................................................................................................................44

3- 16منابع زیر زمینی آب...........................................................................................................................................44

3-16- 1 آبهای زیرزمینی دشت دوگنبدان..................................................................................................................44

3-16-2 آبهای زیرزمینی دشت امامزاده جعفر.............................................................................................................45

3- 17 ویژگیهای آب و هوایی دشت دوگنبدان...........................................................................................................45

3-17- 1دما ................................................................................................................................................................46

3-17-2  بارندگی........................................................................................................................................................46

3-17- 3 باد.................................................................................................................................................................47

3-18   پوشش جنگلی.................................................................................................................................................47

3-19  پوشش مرتع.......................................................................................................................................................48

3-20   ویژگی­های تاریخی شهرستان گچساران...........................................................................................................48

3-20-1  خصوصیات شهردوگنبدان(گچساران)ازنظر تاریخی.....................................................................................48

3-21  جغرافیای تاریخی..............................................................................................................................................49

3-21-1 زیرکوه............................................................................................................................................................49

3-21-2  پشت­کوه........................................................................................................................................................49

3-21-2-1  تل­خسرو...................................................................................................................................................50

3-21-2-2  رون...........................................................................................................................................................50

3-21-2-3  بلاد شاپور.................................................................................................................................................50

3-22  علل پيدايش استان كهگيلويه و بوير احمد.........................................................................................................50

3-23  ویژگیهای جمعیتی..............................................................................................................................................51

3-23-1  خصوصیات جمعیتی شهر دوگنبدان..............................................................................................................52

3-23-2  تراکم جمعیت................................................................................................................................................53

3-23-3  تعداد وتراکم وروند رشد جمعیت شهرستان گچساران..................................................................................53

3-23-4  کاهش مهاجرت به شهرستان..........................................................................................................................54

3-24  پراکندگی وتوزیع جمعیت ( شهری وروستایی ).................................................................................................54

3-25  ساختمان جنسی جمعیت.....................................................................................................................................55

3-26  ساختمان سنی......................................................................................................................................................59

3-26-1  هرم سنی.........................................................................................................................................................62

3-27  دین و مذهب......................................................................................................................................................64

3-28  نژاد و زبان .....................................................................................................................................................65

3-29  وضعیت سواد..................................................................................................................................................66

3-29-1  وضعیت سواد وآموزش درحوزه شهری دوگنبدان..........................................................................................66

3-30  موالید وباروری...................................................................................................................................................70

3-31  مرگ ومیر...........................................................................................................................................................71

3-32  مهاجرت وانواع آن.............................................................................................................................................72

3-32-1 وضعیت مهاجرت شهرستان گچساران و مقایسه آن با سایر مناطق در نظام شهری ایران...............................74

3-32 -2  وضعیت مهاجرت دوگنبدان ومقایسه آن با سایرمناطق درنظام شهری ایران.............................................. 74

3-33  ساختاراقتصادی حوزه شهری دوگنبدان............................................................................................................76

3-33 -1 جمعیت فعال وغیرفعال در حوزه شهری دوگنبدان......................................................................................76

3-34  نتیجه گیری......................................................................................................................................................78

فصل چهارم

تأثیر تأسیسات نفتی بر شهر........................................................................................................................................80

4-1 مقدمه..................................................................................................................................................................81

4-2 اثرات صنعت نفت بر محيط زيست منطقه ...................................................................................................82

4-2-1 تعريف محيط زيست..................................................................................................................................82

4-2-2انواع محيط زيست........................................................................................................................................85

4-3  اثرات صنعت نفت و کشاورزی گچساران...............................................................................................................86

4-4 مكانيزاسيون...............................................................................................................................................................87

4-5 آشنایی با وضعیت کشاورزی سنتی ایران...................................................................................................................89

4-5-1 شرایط و امکانات توسعه ماشین های کشاورزی در ایران.....................................................................................89

4-6 اهمیت مکانیزاسیون...................................................................................................................................................90

4-7  اثرات اجتماعي صنعت نفت بر گچساران.................................................................................................................93

4-8 مجتمع هاي مسكوني-صنعتي...................................................................................................................................93

4-9  وضع اشتغال در حوزه شهری دوگنبدان...................................................................................................................94

4-10 نقش استخراج معادن دراشتغال مردم درارتباط با توسعه شهری دوگنبدان..............................................................98

4-11  نقش استخراج نفت................................................................................................................................................99

4-12  نقش اقتصادی استخراج معادن ، درارتباط با توسعه اقتصاد...................................................................................99

4-12-1 معدن فسفات.....................................................................................................................................................99

4-12-2  معدن سلسيت..................................................................................................................................................99

4-12-3  معادن گچ.........................................................................................................................................................100

4-12-4 سنگ لاشه ومارن..............................................................................................................................................100

4-13 رابطه سواد واشتغال................................................................................................................................................102

4-14 ارزیابی تاثیر، نقش و عملكرد شهر دوگنبدان.........................................................................................................103

4-15  شرکت بهره برداری نفت وگاز گچساران. ...........................................................................................................103

4-16  نفت واشتغال .......................................................................................................................................................104

4-17 آموزش نيروي انساني ماهر....................................................................................................................................104

4-18 نفت و مهاجرت.....................................................................................................................................................105

4-19 نظریه روانستاین ( نظریه دافعه و جاذبه )..............................................................................................................106

4-20  وضعیت مهاجرت دوگنبدان و مقایسه آن با سایر مناطق در نظام شهری ایران.....................................................107

4-21  فقر........................................................................................................................................................................109

4-22  اعتیاد ...................................................................................................................................................................113

4-23  تحصیلات............................................................................................................................................................114

4-24  خرید و مسافرت..................................................................................................................................................115

4-25 خصوصیات اجتماعی محلات شهر دوگنبدان ......................................................................................................115

4-26 تاثير صنعت نفت برساخت كالبدي دوگنبدان........................................................................................................116

4-26-1 بافت و سازمان شهری دوگنبدان .....................................................................................................................116

4-26-2 بافت هسته مرکزی شهر دوگنبدان...................................................................................................................116

4-26-3 بافت کوی کارکنان شرکت نفت.......................................................................................................................117

4-26-4  بافت محله های جدیدالحداث........................................................................................................................117

4-27  مراحل رشدشهردوگنبدان....................................................................................................................................117

4-27-1  مرحله اول قبل ازسال 1335...........................................................................................................................117

4-27-2  مرحله دوم ازسال 1335تا1355......................................................................................................................118

4-27-3  مرحله سوم ازسال 1355 تا1375...................................................................................................................119

4-27-4  مرحله چهارم بعدازسال1375.........................................................................................................................119

4-28  ریخت شناسی وبافت شهر  ...............................................................................................................................121

4-28-1  بافت قدیمی شهر(محله سادات،لبنان،رادک)...................................................................................................121

4-28-2  بافت شرکت نفت...........................................................................................................................................122

4-28-3  بافت جدید....................................................................................................................................................124

4-28-3-1 بافت جدید شرقی(پانصد دستگاه و108دستگاه)........................................................................................124

4-28-3-2  بافت جدیدغربی(سه راهی و کارکنان دولت)...........................................................................................124

4-29 توضیع فضایی تأسیسات شهری دوگنبدان..........................................................................................................126

4-29-1 تأسیسات آموزشی..........................................................................................................................................127

4-29-2  تأسیسات تجاری .........................................................................................................................................127

4-29-3 کاربری مسکونی............................................................................................................................................127

4-29-4  تأسیسات بهداشتی ودرمانی..........................................................................................................................128

4-29-5  کاربری پارک................................................................................................................................................128

4-30 اثرات زير بنايي..................................................................................................................................................134

4-31 بوستان ها(پارک های )شهردوگنبدان وموقعیت آن ها........................................................................................135

4-32آمار استنباطي....................................................................................................................................................153

4-32-1آزمون فرضيات............................................................................................................................................153

فصل پنجم

آزمون فرضيات، نتيجه‌گيري و ارائه پيشنهادات و راهكارها ....................................................................................157

5- 1 آزمون فرضیه های تحقیق.............................................................................................................................. 158

5-2خلاصه فصول.............................................................................................................................................. 158

5-3 نتیجه گیری .....................................................................................................................................................159

5-4 ارائه پیشنهادات وراهکارها...............................................................................................................................161

فهرست منابع و مأخذ..............................................................................................................................................161

فهرست نمودار ها

نمودار (3-1) نمودار نسبت جنسی كشور ،استان ، شهر دوگنبدان طی سال 1355-1385.............................................57

نمودار (3-2): نمودار درصد گروههای عمده سنی 1355-1385...................................................................................60

نمودار (3-3) توزیع سنی جمعیت بر حسب گروههای عمده سنی( 1375-1385) .....................................................61

نمودار (3-4) مقایسه  درصد باسوادی شهر دوگنبدان،استان ،كشور در سال 1385.......................................................67

نمودار( 3-5) نرخ باسواد ی در شهرهای استان در سال(1345-1365 ........................................................................69

نمودار (3-6)میزان مرگ و میر (1380-1385).............................................................................................................80

نمودار 4-1 : قیمت زمین در محلات دوگنبدان.........................................................................................................   93

نمودار 4-2  وضعیت اشتغال در شهر دوگنبدان در سال 1385.....................................................................................94

نمودار شماره 4-3 توزیع سن پرشگران .......................................................................................................................137

نمودار 4-4نوع جنسیت.................................................................................................................................................138 

نمودار شماره 4-5 میزان تحصیلات..............................................................................................................................140

نمودار 4-6ميزان  جذب نيروي بومي........................................................................................................................... 140

نودار شماره 4-7 میزان آلودگی های زیست محیطی.....................................................................................................142

نمودار شماره 4-8 دوقطبي شدن شهر .......................................................................................................................  143

نمودار شماره4-9 ميزان اشغال زمين هاي كشاورزي................................................................................................... 145

نمودارشماره 4-10 آسيب به محصولات كشاورزي......................................................................................................146

نمودار شماره 4-11 ميزان تاثير بر قيمت زمين.............................................................................................................147

نمودار شماره 4-12 تغيير در وضع زندگي شما ..........................................................................................................149

نمودار شماره 4-13 زمينه تغييرات ............................................................................................................................ 150

نمودار شماره 4-14 تاثیرات منفی بر ساختار اقتصادی اجتماعی و کالبدی شهر..........................................................152

فهرست جدول ها

جدول شماره( 3-1) تعداد جمعیت شهر دوگنبدان طی سالهای 1355-1385 ............................................................................. 52

جدول شماره( 3-2)نسبت جنسی شهر دوگنبدان طی سالهای 1345 تا 1385 ............................................................................. 56

جدول شماره(3-3)مقایسه نسبت جنسی شهردوگنبدان واستان کهگیلویه وبویراحمد با کشور

طی سالهای (1355تا1385) .......................................................................................................................................................... 57

جدول شماره( 3-4)درصد گروههای عمده سنی شهر دوگنبدان طی سالهای 1355-1385  ........................................................60

جدول شماره(3-5) توزیع سنی جمعیت شهر دوگنبدان برحسب گروههای عمده سنی ومقایسه آن با نقاط شهری استان وکشور دردوره ( 1375 – 1385).............................................................................................................................................................  60

جدول شماره(3-6)مقایسه گروههای سنی شهر دوگنبدان درسالهای 65و75و1385 .....................................................................63

جدول شماره( 3-7) تحولات جمعیتی شهرستان گچساران از سال 1335 -1375......................................................................  64

جدول شماره( 3-8) درصدبا سوادی درجمعیت 6 ساله وبیشترشهر دوگنبدان درمقایسه با شهرهای استان کهگیلویه وبویراحمد وکشوردرسال1385.......................................................................................................................................................................  66

جدول شماره ( 3-9)  نرخ با سوادی جمعیت 6 ساله وبیشتروجمعیت 24-6 ساله درشهرهای استان كهگیلویه وبویراحمد طی سال های 1345 تا 1365.................................................................................................................................................................67  

جدول شماره( 3-10) تعداد خانوار وجمعیت شهرستان گچساران به تفکیک شهر ، بخش ، دهستان وبرحسب وضع سواد درسال 1385............................................................................................................................................................................................. 69

جدول( 3-11) میزان موالید شهرستان گچساران از سال1370-1375-1385 ...............................................................................70

جدول شماره( 3-12)میزان مرگ ومیرشهرستان گچساران ازسال 1380 تا1385............................................................................71 

جدول شماره (3-13)مهاجرین واردشده به شهردوگنبدان برحسب سن درطی سالهای 1375- 1385 ...............75

جدول شماره(3-14) جمعیت 10 ساله و بیشتر شهرستان گچساران به تفكیك شهر ، بخش ، دهستان بر حسب نحوه فعالیت در سال 1385 ...................................................................................................................................................................................  77

جدول شماره( 4-1 )وضعیت اشتغال درشهر دوگنبدان..................................................................................................................95

جدول شماره (4-2) مشخصات معادن شهرستان گچساران وتعداد شاغلان آن درسال 1385......................................................101

جدول شماره( 4-3) مشخصات واحدهای تولیدی مهم شهرستان گجساران تا پایان سال 1385.................................................101

جدول شماره( 4-4) توزیع جمعیت شاغل برحسب جنس ووضع سواد درشهر دوگنبدان درسال 1385....................................102

جدول شماره (4-5) مهاجرین واردشده به شهردوگنبدان برحسب سن درطی سالهای 1375- 1385.........................................108

جدول شماره( 4- 6)کاربری اراضی در4بافت شهر دوگنبدان..................................................................................................... 123

جدول شماره 4-7پروژه های آموزشی.........................................................................................................................................129

جدول شماره 4-8 پروژه های ورزشی....................................................................................................................................... 129

جدول شماره 4-9پروژه های عمران شهری................................................................................................................................130

جدول شماره 4-10پروژه های فرهنگی/هنری/مذهبی................................................................................................................130

جدول شماره 4-11پروژه های رفاهی..........................................................................................................................................131

جدول شماره 4-12جاده سازی وبهسازی کانال هدایت سیل بند.................................................................................................132

جدول شماره4-13پروژه های رفاهی/ورزشی/آموزشی............................................................................................................... 133

جدول شماره 4-14 پروژه های جدیدمصوبات هیات مدیره شرکت بهره برداری نفت وگازگچساران........................................133

جدول شماره 4-15توزیع فراوانی سن پرسشگران......................................................................................................................134

جدول شماره 4-16جنسیت پاسخگویان......................................................................................................................................137

جدول شماره 4-17 میزان تحصیلات پاسخ دهندگان................................................................................................................ 138

جدول شماره 4-18 میزان جذب نیروی بومی............................................................................................................................139

جدول شماره 4-19 میزان آلودگیهای زیست محیطی .................................................................................................................140

جدول شماره 4-20 دوقطبی شدن شهر.......................................................................................................................................142

جدول شماره 4-21 میزان اشغال زمینهای کشاورزی....................................................................................................................143

جدول شماره 4-22 میزان آسیب به محصولات کشاورزی......................................................................................................... 144

جدول شماره 4-23 میزان تحصیل و قیمت زمین....................................................................................................................... 145

جدول شماره 4-24 تغییر در وضع زندگی شما.......................................................................................................................... 146

جدول شماره 4-25 زمینه تغییرات............................................................................................................................................. 148

جدول شماره 4-26 تاثیرات منفی بر ساختار اجتماعی اقتصادی و کالبدی شهر ........................................................................149

جدول شماره 4-27 فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار مربوط به فرض اول پژوهشی.............................................................151

جدول شماره 4-28 آزمون آماری خیدو.....................................................................................................................................153

جدول شماره 4-29 فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار مربوط به فرض اول پژوهشی.............................................................154

جدول شماره 4-30 آزمون آماری خی دو................................................................................................................................. 154

جدول شماره 4-31 فراوانی مشاهده شده مربوط به فرض دو پژوهش......................................................................................155

جدول شماره 4-32 آزمون آماری خی دو...................................................................................................................................156

فهرست نقشه ها

نقشه شماره3- 1 : نقشه شهرستان گچساران  ............................................................................................................................26

نقشه شماره3-2  : نقشه شهر دوگنبدان       .............................................................................................................................28

نقشه شماره3-3  : نقشه شهر دوگنبدان       .............................................................................................................................29

نقشه شماره 4-1 :آلودگی ها ی نفتی.........................................................................................................................................84

نقشه شماره 4-2  شمال وجنوب شهر    ..................................................................................................................................112

نقشه شماره 4-3 نقشه مراحل رشد دوگنبدان ..........................................................................................................................120

نقشه شماره 4-3 نقشه بافت هاي شهر دوگنبدان.......................................................................................................................126