چکیده

طی سال­های اخیر گردشگری روستایی به عنوان یکی از ابعاد توسعه روستایی در تمام دنیا مورد توجه جدی قرار گرفته است. در این نوع گردشگری هدف شناسایی استعدادهای مختلف طبیعی و انسانی محدوده­ی روستاها و توسعه عواملی که باعث ورود و استفاده گردشگران از آن می­شود، است. شهرستان نير یکی از شهرستان‌های استان اردبیل به جهت داشتن توان­های بالقوه گردشگری روستایی، می­تواند یکی از جنبه­های ارتقاء کیفیت توسعه روستاهای محدوده­ی این شهرستان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. به همين دليل در اين پژوهش سعي شده است تا با استفاده از منابع و مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهدات ميداني و ارزیابی نظرات گروه­های درگیر در امر گردشگری، به شناخت پتانسیل‌ها و محدودیت‌های گردشگری نواحی روستايي پرداخته شود. برای این منظور محدوده مورد مطالعه با جامعه­ی آماری مشخص انتخاب گردیده و با روش توصیفی- تحلیلی و کاربردی، وضع موجود محدوده شهرستان نیر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. بعد از جمع­آوری داده­ها و اطلاعات با روش تحلیل SWOT به بررسي نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهديدها از ديدگاه سه گروه مسؤلان، مردم محلی و گردشگران پرداخته شده و توصیفی از وضعیت عوامل گردشگری شهرستان نیر به دست آمد.­ برای تعیین وجود ارتباط بین نظرات سه گروه مطالعه شده توسعه گردشگری روستایی از آزمون اسپیرمن و تعمیم نتایج به دست آمده به کل جامعه آماری از آزمون T-Test استفاده گردید. نتایج به دست آمده حاکی از وجود توان­های طبیعی و انسانی بالقوه محدوده­ی روستاهای شهرستان نیر بوده و همچنین محدودیت­ها و تنگناهایی به منظور تبدیل این استعدادها به مرحله بالفعل و تسریع روند توسعه گردشگری روستایی وجود دارد. نتایج آزمون اسپیرمن نشان داد که بین نظرات سه گروه مسؤلین، مردم محلی و گردشگران در توسعه گردشگری روستایی ارتباط معناداری وجود دارد و این ارتباط با آزمون T-Test قابل تعمیم به کل جامعه آماری را امکان پذیر کرد. بنابراین استدلال می­شود که شهرستان نیر از استعداد بالایی برای توسعه گردشگری روستایی برخوردار است.

کلمات کلیدی: گردشگری روستایی، جاذبه­های گردشگری، روش تحلیل SWOT، شهرستان نیر

فهرست مطالب

عنوان.................................................................................................................................................... صفحه

1- فصل اول: کلیات تحقیق 2

1-1- بيان مسئله 2

1-2-   سؤال­های پژوهش 3

1-3-   فرضيه هاي تحقيق 3

1-4-   ضرورت و اهميت تحقيق 4

1-5-   اهداف تحقیق 5

1-6-   محدوده مورد مطالعه 5

1-7- موانع و محدوديت 6

1-8-   بهره­وران تحقيق 6

1-9-   روش تحقيق 6

1-10-   فرایند تحقيق 7

1-11-   مسائل، مشکلات و محدودیت‌های تحقيق 9

2- فصل دوم: پیشینه و مبانی نظری تحقیق 11

2-1- گردشگری روستایی 11

2-2- تعریف گردشگری روستایی 12

2-2-1-       گردشگری عشایری (یک الگوی فضایی) 13

2-3-   قلمرو گردشگری روستایی 14

2-4- انواع گردشگري روستايي 16

2-4-1-       گردشگری طبيعي/ روستايي 16

2-4-2-       گردشگری فرهنگي/ روستايي 16

2-4-3-       اكوتوريسم 16

2-4-3-1-................. اكوتوريسم به عنوان يك مفهوم 17

2-4-4-       گردشگری دهکده‌ای 18

2-4-5-       گردشگری كشاورزي 18

2-4-6-       گردشگری مزرعه 19

2-4-7-       گردشگری سبز 19

2-5- اثرات توسعه گردشگري روستایی 20

2-6- گردشگری روستایی: مفاهیم و ارزیابی 23

2-7-   گردشگري روستايي، راهبرد توسعه‌ی روستايي 30

2-8- پيشينه تاريخي گردشگري روستايي 31

2-9-   گردشگري روستايي در تجارب جهاني 34

2-9-1-1-.. گردشگري روستايي در ايالات متحده آمريكا (ايالت يوتا) 35

2-9-1-2-................. گردشگري روستايي در روستاي «برونته» انگلستان 36

2-9-1-3-.. طرح «تاركا» در انگلستان 37

2-9-1-4-.. گردشگري روستايي در اسپانيا 39

2-9-1-5-.. گردشگري روستاي در استراليا و نيوزلند 40

2-10- مطالعات انجام شده پيرامون موضوع تحقيق 43

3- فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق و معرفی محدوده مورد مطالعه 50

3-1- روش­شناسی تحقیق 50

3-1-1-       مدل تحلیل SWOT 50

3-1-2-       آزمون آماری اسپیرمن 51

3-1-3-       آزمون T-Test 51

3-2-   آشنایی مقدماتی با شهرستان نیر 52

3-3-   ویژگی‌های جمعیتی 53

3-3-1-       جمعیت 53

3-4-   وجه تسمیه نیر 54

3-4-1-   فرهنگ، زبان و دين 55

3-4-2-       اوضاع اقتصادي شهرستان نیر 55

3-4-2-1-................. زراعت و دامداری 55

3-4-2-2-................. شيلات.......................................... .......................................... 56

3-4-2-3-................. صنعت و معدن................................... ................................... 56

3-4-2-4-................. خدمات و گردشگری 57

3-5-   صنعت گردشگری در محدوده مطالعاتی 58

3-6-   جاذبه‌های طبیعی گردشگری شهرستان نیر 60

3-7- جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهرستان نیر 65

3-7-1-       تپه‌هاي قره‌ شیران 67

3-7-2-       سنگ‌نبشته‌های اورارتويي 67

3-7-3-   رباط سنگي شاه عباسي 67

3-7-4-       سنگ افراشته‌هاي تاريخي ميمند 68

3-7-5-       قبرستان اسلامي قره‌شيران 68

3-7-6-       قلعه بويني يوغون 68

3-7-7-       فرهاد كُهُلي يا غار فرهاد 69

3-7-8-       قيرميزي كورپي يا پل قرمز 69

3-8- بررسی ایام مناسب و آسايش گردشگری 71

4- فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته­های تحقیق 75

4-1-   توصیف کل جمعیت پژوهش 75

4-2- طبقه­بندی داده­ها بر حسب مؤلفه­ها 77

4-3- سنجش روایی و پایایی داده­های به دست آمده به تفکیک گروه­های پژوهش 80

4-3-1-       سنجش روایی 80

4-3-2-       آزمون پایایی 80

4-4-   آمار استنباطی و تحلیل استعداد گردشگری روستایی شهرستان نیر 83

4-4-1-       سنجش دیدگاه مسئولان نسبت به توان‌های گردشگری شهرستان نیر 83

4-4-2-       سنجش دیدگاه مردم محلی نسبت به توان‌های گردشگری شهرستان نیر 83

4-4-3-       سنجش دیدگاه گردشگران نسبت به جاذبه­ها و عوامل توسعه گردشگری روستایی 84

4-4-4-       سنجش میزان جاذبه­های گردشگری شهرستان نیر از دیدگاه کل جامعه نمونه 85

4-5- تحلیل تکنیک چهارگانه مدل SWOT 85

4-5-1-       عوامل دخیل در توسعه گردشگری روستایی شهرستان نیر 86

4-5-2-       عوامل تأثیر گذار بیرونی در توسعه گردشگری روستایی 88

5- فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات 94

5-1- بحث و نتیجه­گیری 94

5-2- آزمون فرضیه­های تحقیق 96

5-3- تنگناهای توسعه توریسم در شهرستان نیر و تأثیر آن در توسعه توریسم روستایی 100

5-4- پیشنهادات پژوهش 101

6- منابع: 102

7- پیوستها و ضمائم 105

فهرست جداول

عنوان.......................................................................................................................................... صفحه

جدول (‏2‑1(گستره فعالیت‌های تفريحي جهانگردي در حومه شهر 15

جدول (‏2‑2) اهداف گردشگری سبز 20

جدول (‏2‑3) پيامدهاي اقتصادي گردشگري بر روي سكونتگاه هاي روستايي 22

جدول (‏2‑4) پيامدهاي اجتماعي- فرهنگي گردشگري بر روي سکونتگاه‌های روستايي 22

جدول (‏2‑5) پيامدهاي منفي توسعه گردشگري براي محيط 22

جدول (‏2‑6) مثال‌هایی از معيارهاي متفاوت ملي براي تعريف مناطق روستايي 26

جدول (‏2‑7) گستره فعالیت‌های تفريحي در توريسم روستايي 27

جدول (‏2‑8) ملاحظات توريسم روستايي 27

جدول (‏3‑1) جمعیت ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان نیر در سال 1385 53

جدول (‏3‑2) سهم اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادي به تفكيك نقاط شهري و روستایی در سال 1387‏ 57

جدول (‏3‑3) تقسیم بندی جاذبه‌های گردشگری شهرستان نیر 63

جدول (‏3‑4) وضعیت مراکز مهم گردشگری و جاذبه‌های تاریخی شهرستان نیر ‏ 70

جدول (‏4‑1) مؤلفه توانهای طبیعی و سؤال­های مورد نظر آن 77

جدول (‏4‑2) مؤلفه وضعیت مدیریت عوامل مؤثر در گردشگری و سؤال­های مورد نظر آن 78

جدول (‏4‑3) مؤلفه توانهای فرهنگی و سؤال­های مورد نظر آن 78

جدول (‏4‑4) مؤلفه وضعیت زیرساخت شهرستان نیر و سؤالهای مورد نظر آن 78

جدول (‏4‑5) مؤلفه عوامل کلی در توسعه گردشگری روستایی شهرستان نیر و سؤالهای مورد نظر آن 79

جدول (‏4‑6) گروههای مورد مطالعه برای سنجش استعداد گردشگری شهرستان نیر برای توسعه گردشگری روستایی 79

جدول (‏4‑7) آزمون آلفاي كرونباخ برای گویه های نظرات مسئولین نسبت به مؤلفه­های استعداد گردشگری روستایی 81

جدول (‏4‑8) آزمون آلفاي كرونباخ برای گویه های نظرات مردم نسبت به مؤلفه­های استعداد گردشگری روستایی 82

جدول (‏4‑9) آزمون آلفاي كرونباخ برای گویه های نظرات گردشگران نسبت به مؤلفه­های استعداد گردشگری روستایی 82

جدول (‏4‑10) آزمون T تک نمونه‌ای در بررسی مؤلفه­های پژوهش از دیدگاه مسئولان 83

جدول (‏4‑11) آزمون T تک نمونه‌ای در بررسی آیتم‌های پژوهش از دیدگاه مردم 84

جدول (‏4‑12) آزمون T تک نمونه‌ای در بررسی مؤلفه­های پژوهش از دیدگاه گردشگران 84

جدول (‏4‑13) میزان T به دست آمده برای اندازه گیری گروههای مورد مطالعه در خصوص جاذبه­های گردشگری 85

‏جدول (‏4‑14) ماتریس نقاط قوت و ضعف توسعه گردشگری روستایی شهرستان نیر 86

جدول (‏4‑15) ماتریس عوامل تأثیرگذار بیرونی موثر بر توسعه گردشگری روستایی 88

جدول (‏5‑1) نتیجه آزمون اسپیرمن برای سنجش رابطه بین عملکرد استعداد گردشگری و توسعه گردشگری روستایی 97

جدول (‏5‑2) نتیجه آزمون اسپیرمن از دیدگاه مردم در بیان ارتباط استعداد گردشگری و توسعه گردشگری روستایی 98

جدول (‏5‑3) نتیجه آزمون اسپیرمن برای استعداد گردشگری و توسعه گردشگری روستایی از دید مسئولان 98

جدول (‏5‑4) نتیجه آزمون اسپیرمن برای استعداد گردشگری و توسعه گردشگری روستایی از دید گردشگران 99

فهرست اشکال

عنوان ........................................................................................................................................ صفحه

شکل (‏2‑1) مدل مفهومی از گردشگری عشایری 14

شکل (‏2‑2( جايگاه اكوتوريسم در فرآيند توسعه پايدار گردشگري 18

شکل (‏2‑3) سلسله مراتب آگري توريسم (گردشگري كشاورزي)‏(منبع: 1999 clark) 25

شکل (‏3‑1) موقعیت شهرستان نیر روی نقشه ایران و استان اردبیل (مأخذ: نگارنده، 1392) 52

شکل (‏3‑2) تقسیمبندی جاذبه­ها 59

شکل (‏4‑1) فضای گردشگری بولاخلار در نزدیکی شهر نیر 90

شکل (‏4‑2) پل تاریخی شهر نیر از دیگر جاذبه­های گردشگری این شهرستان 90

شکل (‏4‑3) جاذبه­های تاریخی و طبیعی روستای نمونه گردشگری شهرستان نیر (کورعباسلو و قلعه بوینی یوغن) 91

شکل (‏4‑4) غارهای موجود در سطح شهرستان نیر 91

شکل (‏4‑5) خروج آب فواره‌های معدنی از دل کوه 92

شکل (‏4‑6) وجود رودخانه­های خروشان و پرآب با طبیعت بکر آن 92

فهرست نمودار

عنوان.....................................................................................................................................صفحه

نمودار (‏1‑1) نمودار فرايند پژوهش حاضر 8

نمودار (‏4‑1) نمودار گروههای مورد مطالعه شده 75

نمودار (‏4‑2) نمودار گروههای سنی افراد مورد مطالعه شده 76

نمودار (‏4‑3) گروههای جنسی نمونه مورد مطالعه شده 76

نمودار (‏4‑4) وضعیت تحصیلات گروههای مورد مطالعه شده 77