چکیده

تأمین امنیت ملی از اولویت های دولت ها در سیاست گذاری ملی و منطقه ای محسوب گردیده که همواره در تدوین آن تلاش می شود ؛ تهدیدها ، چالش ها و فرصت ها شناسایی و نیز تأثیر مکان های مختلف جغرافیایی بر آن مدنظر قرار گیرد . امنیت ملی به الزاماتی اشاره می کند که بقای دولت ملی را از طریق بکارگیری اقتصاد ، ارتش و توان سایسی و استفاده از ابزار دیپلماسی حفظ نماید . از این رو در شناخت ظرفیت های مناطق جغرافیایی و میزان تأثیرگذاری هر یک از آنها بر امنیت ملی سعی می شود تهدیدها شناسایی و در جهت مقابله با آن و نیز تبدیل چالش ها به فرصت اقدام لازم صورت پذیرد .

کشور جمهوری اسلامی ایران با توجه به اینکه در منطقه جنوب غرب آسیا قرار گرفته است جایگاه ویژه ای را در سیاست گذاری های جهانی به خود اختصاص دادهبه نحوی که در ساختار ژئوپلیتیک این منطقه به طور مؤثر نقش آفرینی می نماید. از آنجائی که این کشور دارای مرزهای خشکی و دریایی با کشورهای همجوار خود می باشد الزاماً چالش هایی را در مناطق مرزی از لحاظ نظارتی و نیز پایش اطلاعاتی دارا است که می تواند از طریق مناطق همجوار مرز به خصوص در خشکیچالش هایی را برای کشور به همراه داشته باشد .

استان گیلان یکی از استان های شمالی ایران است که مشمول بر 16 شهرستانمی باشد که از طریق شهرستان آستارا که در محور شمال غربی ترین نقطه این استان واقع است با جمهوری آذربایجان همسایه و دارای مرز زمینی می باشد . طول مرزهای خشکی استان با جمهوری آذربایجان 5/38 کیلومتر و طول حوزه مأموریتی مرزبانی در دریا نیز حدود 270 کیلومتر از دهانه پل مرزی تا انتهای بخش چابکسر می باشد .

با توجه به وجود مرز زمینی در شهرستان آستارا و اهمیت پایش اطلاعاتی ، امنیتی و انتظامی آن که می تواند در برگیرنده چالش ها و تهدیدهای متعدد برای جمهوری اسلامی ایران باشد لذا کارکرد مرز در ورود و خروج اتباع بیگانه و نیز فعالیت های دولت جمهوری آذربایجان که دارای روابط گژدار و مریض با جمهوری اسلامی ایران می باشد به خصوص با توجه به فعالیت های عوامل وابسته به دشمنان ایران از جمله رژیم صهیونیستی می تواند امنیت ملی را از طریق شهرستان مذکور تحت تأثیرواقع کند .

در این پایان نامه با روش ماتریس تحلیل ضمن بررسی انواع تهدیدهایی که در مرزهای بین المللی شهرستان آستارا می تواند امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با چالش مواجه سازد ، به مناقشات مرزی در این شهرستان فی مابین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان پرداخته و سطح درجه ای تهدید امنیت ملی را در این موضوع مشخص می نماید .

لذا به نظر می ردس افزایش فعالیت های قدرت های فرا منطقه ای در جمهوری آذربایجان به خصوص در حوزه پایگاه های جاسوسی و نیز رصدهای اطلاعاتی به ویژه در مناطق مرزی آستارا می تواند امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با تهدید مواجه نماید و همچنین تبدیل شدن جمهوری آذربایجان به عنوان پایگاهی برای مخالفان جمهوری اسلامی ایران می تواند تهدیدهای امنیتی خاصی را برای کشور ایران اسلامی به همراه داشته باشد . مضافاً عملکرد مرزی در شهرستان آستارا اعم از تعاملات و مناقشات مرزی می تواند تأثیرهای به سزایی بر امنیت جمهوری اسلامی ایران داشته باشد .

واژگان کلیدی :

امنیت ملی ، جمهوری اسلامی ایران ، جمهوری آذربایجان ، شهرستان آستارا ، ژئوپلیتیک ، منافع ملی ، قدرت های فرامنطقه ای

فهرست مندرجات

صفحه

چکیده :

1

فصل اول کلیات تحقیق

3

1 – 1- مقدمه و بیان مسئله

4

1 – 2 -  اهمیت و ضرورت تحقیق

4

1 – 3 -  سؤال پژوهش

5

1 – 4 - فرضیه تحقیق

5

1 – 5 - اهداف پژوهش

5

1 – 6 - هدف کاربردی و بهره وران

6

1 – 7 - روش تحقیق

6

1 – 8 - شیوه های گردآوری داده ها و اطلاعات

6

1 – 9 - محدودیت ها و موانع تحقیق

7

1 – 10 - محدوده مورد مطالعه و مقطع زمانی

7

1 – 11 - پیشینه تحقیق

7

1 – 12 - واژه ها و مفاهیم کلیدی

8

فصل دوم مبانی نظری تحقیق

15

2 – 1 - عوامل تهدید کننده امنیت ملی

16

2 – 1 – 1 -  تهدیدات اقتصادی

17

2 – 1- 1 – 1 - چالش های ساختاری اقتصاد

17

2 – 1 – 1 – 2 -  حفره های اقتصادی دولت

18

2 – 1 – 1- 3 - تحریم های اقتصادی بین المللی

24

2 – 1- 2 – تهدیدات سیاسی

24

2 – 1- 2 – 1 - تحریم های سیاسی بین المللی

25

2 – 2 – 1 – 2 – حفره های سیاسی دولت

25

2 – 1- 2 – 3 – ایدئولوژی های سیاسی معاند حکومت

29

2 – 1- 3 -  تهدیدات فرهنگی ، اجتماعی

30

2 – 1- 3 – 1-  تهدیدات نرم

32

2 – 1 – 3 – 2 - حفره های فرهنگی و اجتماعی دولت

32

2 – 1 – 3 – 3 - بحران های هویتی

37

2 – 1- 4 - تهدیدات طبیعی و زیست محیطی

37

2 – 1- 5 - تهدیدات نظامی

39

2 – 2- تطبیق و ارزیابی تهدیدات امنیت ملی با روش ماتریس تحلیل

40

2 – 2- 1 - ارزیابی تهدیدات امنیت ملی با روش ماتریس تحلیل در زمان صلح و جنگ

45

فصل سوم محدوده جغرافیایی تحقیق

46

3 – 1 - موقعیت جغرافیایی استان گیلان

47

3 -1 – 1-  مرز استان

47

3 – 1- 2-  وضعیت دریای خزر

48

3 -1 – 3 - رودخانه آستارا چای

49

3 – 2-  موقعیت جغرافیایی آستارا

49

3 – 2- 1-  وضعیت صنعت گردشگری و جاذبه های توریستی

50

3 – 2- 3 – بیشینه تاریخی ، زبان ، مذهب ، قومیت ، علما و مشاهیر

50

3 – 2- 4 - وضعیت اقتصادی

51

3 – 2- 5-  صنعت

51

3 – 2- 6 - کشاورزی

51

3 – 2- 6 – 1-  دامداری

52

3 – 2- 7-  فرهنگی

52

3 – 2- 8-  تقسیمات کشوری

52

3 – 2- 9 - آب و هوا

53

3 – 2- 10 - خاکها

53

3 – 2- 11 - منابع آبی

54

3 – 2- 12-  پوشش گیاهی

55

3 – 3- وجه تسمیه شهر آستارا

55

3 – 4-  شهر در گذر زمان

56

3 – 5-  اثرات تحولات تاریخی شهر آستارا از نظر سیاسی اقتصادی

57

3 – 6 -  تحولات اقتصادی

60

3 – 7 - تحولات اجتماعی

61

3 – 8 - رشد و میزان جمعیت

63

3 – 8 – 1-  پراکندگی جمعیت

63

3 – 8 – 2 - مهاجرت

64

3 – 9 - مشارکت عمومی و احزاب محلی

65

3 – 10 - میزان نارضایتی ها

66

3 – 11 - تعریف مرز و ویژگی های آن

67

3 – 11 – 1 -  مرز ، موقعیت و اهمیت آن در ایران

67

3 – 11 – 2 - چگونگی و میزان ارتباط با کشور مقابل و معاهدات و پروتکل های مرزی

70

فصل چهارم یافته های تحقیق

74

مقدمه

75

4 – 1- یافته های توصیفی – تحلیلی

75

4 – 2 – اهمیت قفقاز و جمهوری آذربایجان برای جمهوری اسلامی ایران

75

4 – 3 – تغییر در ژئوپلتیک مرزهای شمالی ایران

77

4 – 4- استقلال جمهوری آذربایجان و تأثیر آن بر امنیت ایران

79

4 – 5 – سابقه روابط ایران و آذربایجان

80

4 – 6 – مناسبات ایران و آذربایجان

81

4 – 6 – 1 – فشار ایالات متحده آمریکا بر آذربایجان برای توسعه نیافتن مناسبات

81

4 – 6 – 2 – نقش اسرائیل برای توسعه حوزه نفوذ در قفقاز

82

4 – 6 – 3 – تبلیغات منفی رسانه ها و مطبوعات جمهوری آذربایجان علیه ایران

82

4 – 6 – 4 – تبلیغات پان ترکیستی آذربایجان با شعار وحدت آذربایجانی های جهان

83

4 – 6 – 6 – بحث پایگاه غلبه و موضع گیری آذربایجان در این مورد

83

4 – 6 – 7 – تبلیغات دینی ایران برای جذب بیشتر شیعیان آذربایجان

84

4 – 6 – 8 – برقراری مناسبات نزدیک با ارمنستان به عنوان کشور اشغالگر 20% خاک آذربایجان

84

4 – 6 – 9 – تبلیغات منفی شبکه تلویزیونی سحر و صدای آذری در تهران و تبریز

84

4 – 6 – 10 – اختلاف نظر بر سر تقسیم قلمرو سرزمینی در خزر

85

4 – 7 – توطئه های فرهنگی دولت باکو در منطقه مرزی شهرستان آستارا

85

4 – 8 – امکانات مناسب برای توسعه روابط ایران و جمهوری آذربایجان

86

4 – 9 – نظام منطقه ایی دریای خزر

90

4 – 10 – تحلیل آماری نقش شهرستان آستارا در روابط ژئوپلتیک ایران و جمهوری آذربایجان

91

فصل پنجم نتیجه گیری و ارزیابی فرضیه ها

117

5 – 1- ارزیابی فرضیه ها

118

5 –2– آزمون فرضیات

122

5–3– نتیجه گیری

123

پیوست : منابع

126

منابع

فهرست جداول

جدول-2-1: ماتریس زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدید

جدول 2-2: ماتریس ارزیابی احتمال خطر

جدول2-3: رویکرد محاسبه ی احتمال تهدیدات

جدول 2-4: تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات انتخاب شده

جدول 3-1: آخرین تقسیمات کشوری شهرستان آستارا

جدول 3-2: جمعیت مناطق شهری و روستایی آستارا در سال 1385

جدول 4-1: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط تاریخی و اجتماعی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-2: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط دینی و مذهبی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-3: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط مرزی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-4: نقش شهرستان آستارا در ایجاد همگرایی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-5: نقش شهرستان آستارا در تسهیل روابط ترانزیتی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-6: نقش شهرستان آستارا در مبارزه با قاچاق کالا بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-7: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط زیست محیطی ایران و آذرباییجان

جدول 4-8: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط امنیتی سیاسی ایران و آذرباییجان

جدول 4-9: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط فرهنگی ایران و آذرباییجان

جدول 4-10: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط اقتصادی ایران و آذرباییجان

جدول 4-11: نقش شهرستان آستارا در ایجاد بازارهای مشترک بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-12: نقش شهرستان آستارا در توسعه گردشگری وتوریستی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-13: نقش شهرستان آستارا در توسعه نفوذ سیاسی ایران در حوزه قفقاز

جدول 4-14: نقش شهرستان آستارا در توسعه قدرت ملی ایران در حوزه خزر

جدول 4-15: نقش شهرستان آستارا در تامین منافع ملی ایران در حوزه خزر

جدول 4-16: نقش شهرستان آستارا در تامین منافع ملی ایران در حوزه قفقاز

جدول 4-17: نقش شهرستان آستارا در توسعه مذهب شیعه در حوزه قفقاز

جدول 4-18: نقش شهرستان آستارا در مبادلات اقتصادی ایران در حوزه قفقاز

جدول 4-19: نقش شهرستان آستارا در تقویت علایق مشترک بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-20: نقش شهرستان آستارا در تسهیل برقراری روابط آذرباییجان با کشورهای حوزه خلیج فارس

جدول 4-21: نقش شهرستان آستارا در تسهیل حضور آذرباییجان در سازمان کنفرانس اسلامی

جدول 4-22: نقش شهرستان آستارا در توسعه مشارکتهای سرمایه گذاری بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-23: نقش شهرستان آستارا در توسعه تجارت چمدانی بین ایران و آذرباییجان

جدول 4-24: نقش شهرستان آستارا در روابط منطقه ای ایران و آذرباییجان

جدول 4-25: نقش شهرستان آستارا در چشم انداز روابط ایران و آذرباییجان

جدول 5-1: آزمون تی تست یک طرفه برای فرضیه اول

جدول 5-2: آزمون تی تست یک طرفه برای فرضیه دوم

جدول 5-3: آزمون تی تست یک طرفه برای فرضیه سوم

فهرست نمودارها

نمودار 4-1: الگوی نظام منطقه ای دریای خزر

نمودار4-2: بخش های تشکیل دهنده نظام منطقه ای دریای خزر

نمودار 4-3: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط تاریخی و اجتماعی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-4: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط دینی و مذهبی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-5: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط مرزی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-6: نقش شهرستان آستارا در ایجاد همگرایی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-7: نقش شهرستان آستارا در تسهیل روابط ترانزیتی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-8: نقش شهرستان آستارا در مبارزه با قاچاق کالا بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-9: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط زیست محیطی ایران و آذرباییجان

نمودار 4-10: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط امنیتی سیاسی ایران و آذرباییجان

نمودار 4-11: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط فرهنگی ایران و آذرباییجان

نمودار 4-12: نقش شهرستان آستارا در برقراری روابط اقتصادی ایران و آذرباییجان

نمودار 4-13: نقش شهرستان آستارا در ایجاد بازارهای مشترک بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-14: نقش شهرستان آستارا در توسعه گردشگری وتوریستی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-15: نقش شهرستان آستارا در توسعه نفوذ سیاسی ایران در حوزه قفقاز

نمودار 4-16: نقش شهرستان آستارا در توسعه قدرت ملی ایران در حوزه خزر

نمودار 4-17: نقش شهرستان آستارا در تامین منافع ملی ایران در حوزه خزر

نمودار 4-18: نقش شهرستان آستارا در تامین منافع ملی ایران در حوزه قفقاز

نمودار 4-19: نقش شهرستان آستارا در توسعه مذهب شیعه در حوزه قفقاز

نمودار 4-20: نقش شهرستان آستارا در مبادلات اقتصادی ایران در حوزه قفقاز

نمودار 4-21: نقش شهرستان آستارا در تقویت علایق مشترک بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-22: نقش شهرستان آستارا در تسهیل برقراری روابط آذرباییجان با کشورهای حوزه خلیج فارس

نمودار 4-23: نقش شهرستان آستارا در تسهیل حضور آذرباییجان در سازمان کنفرانس اسلامی

نمودار 4-24: نقش شهرستان آستارا در توسعه مشارکتهای سرمایه گذاری بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-25: نقش شهرستان آستارا در توسعه تجارت چمدانی بین ایران و آذرباییجان

نمودار 4-26: نقش شهرستان آستارا در روابط منطقه ای ایران و آذرباییجان

نمودار 4-27: نقش شهرستان آستارا در چشم انداز روابط ایران و آذرباییجان

نمودار 5-1: میزان نقش پذیری آستارا در زمینه های مختلف به عنوان پیوند دهنده ارتباط ایران و آذرباییجان