چکیده

ژئوتوریسم، یکی از جدیدترین و پرطرفدارترین شاخه­های توریسم است و هر روزه به طرفداران آن افزوده می‌گردد و ابزاری برای توسعه­ی پایدار محسوب می‌شود. ژئوتوریسم یا زمین­گردشگری،   شاخه­ای از توریسم است که هدف آن لذت بردن از دیدن پدیده­های زیبا و شگفت زمین­شناختی و ژئومورفولوژیکی، در کنار بالا بردن سطح شناخت و آگاهی گردشگران درباره­ی ارزش این پدیده­ها و لزوم حفظ آن­هاست. بدیهی است گسترش فعالیت­های ژئوتوریسمی می­تواند به درآمدزایی و اشتغال ساکنان مناطق دارای این جاذبه­ها بیانجامد. شهرستان طالقان (که کاملاً با مرزهای حوضه­ی آبخیز طالقان­رود منطبق است) با مساحت 1325 کیلومتر مربع در شمال استان البرز جای دارد. دره­ای است عظیم با کشیدگی شرقی- غربی که وسیله‌ی دو رشته کوه مرتفع احاطه شده و توسط رودخانه‌ی طالقان­رود (سرچشمه‌ی شاهرود) به دو بخش شمالی – جنوبی تقسیم می‌گردد. بلندترین نقطه‌ی این شهرستان کوه سردشت (گردون­کوه) با ارتفاع 4402 متر و پست‌ترین نقطه با ارتفاع حدود 1400 متر از سطح آب‌های آزاد، قرار دارد. این شهرستان دارای مناطق ساحلیدریاچه ای، مرتعی، جنگلی، کوهستانی و تنوع اکولوژیکی و ژئومورفوژیکی منحصر به فردی است. در این پژوهش، به ارزیابی توان‌های ژئوتوریسمی شهرستان طالقان، پرداخته شده ودر محیطGISبا استفاده از لایه­هایDEM،(Digital Elevation Model)، تهیه شده از نقشه­های توپوگرافی با مقیاس 1:50000، لایه‌های رقومی خطی (آبراهه‌ها، جاده‌ها) و لایه­های نقطه­ای (غارها، آبشارها، چشمه­های معدنی و آبگرم، یخچال‌های طبیعی، معادن و سایر اشکال ژئوتوریسمی) برداشت شده با GPSو با ارزش­گذاری این لایه‌ها، ابتدا به روش دلفیوبهکمکتابعهم­پوشانی جمع لایه­ها (sum)نقشه­یتوانژئوتوریسمیمنطقهرسمگردیدومساحتتوان یک (بسیار مناسب)برایتوسعه­یژئوتوریسم 9/81 کیلومترمربع،تواندو (مناسب) 3/170، توانسه (متوسط) 9/294 ،توانچهار(نسبتاً نامناسب) 8/304 ومساحتتوانپنج (نامناسب) 2/478 کیلومتر مربع،درمحیطGisمحاسبهشدهاست. سپسبااستفادهازروش فرایندتحلیلشبکه­ایANPونهشاخصووزندهیبهروش طوفان مغزی،نقشه­ی دیگری ترسیم و  پهنه­هااولویتبندیشدند. این نقشه نیز نتایج حاصل از روش قبلی، مبنی بر این که بیشترین    پهنه­های مناسب جهت توسعه­ی ژئوتوریسم در مناطق شرقی، شمالی و غرب شهرستان دیده می­شود  را تا حدود زیادی تأیید کرد.

واژه­های کلیدی : ژئوتوریسم، ژئوسایت، ژئوپارک، شهرستان طالقان

فصل اول :کلیاتپژوهش

1-1مقدمه  2

1-2بیان مسأله 3

1-3پرسش­های پژوهش  5

1-4فرضیه­های پژوهش 5

1-5ضرورت پژوهش  5

1-6اهدافکلی 6

1-7 اهدافجزئی 6

1-8پیشینه‌یپژوهش‌ 6

1-8-1پیشینه‌یپژوهش‌هایخارجی 6

1-8-2پیشینه‌یپژوهش‌هایداخلی 7

1-9داده­هاوروشپژوهش 10

1-9-1 گردآوریداده­ها 12

1-9-2 ابزارگردآوریاطلاعات 12

1-10مشکلاتپژوهش 12

فصل دوم : مبانینظری پژوهش

2-1 مقدمه 14

2-2 تعاریفومفاهیمپژوهش 14

2-3تقسيمبنديطبيعت 15

2-4درباره‌یژئوتوریسم 15

2-5زیباییشناسیدرژئوتوریسم 16

2-6شرایطموردنیازبرايژئوتوريسم 18

2-7ژئوسایتها 20

2-8ژئوپارک 22

2-9مکان‌های ارزشمندژئومورفولوژیک 24

2-10 مزيت‌هاواثرهايمثبتژئوتوريسموژئوپارک‌هادرجامعه  25

2-10-1 اثرهاياقتصادي 25

2-10-2 اثرهايآموزشيپژوهشي 26

2-10-3 اثرهايفرهنگي 27

2-10-4 اثرهايدرماني 27

2-11عامل‌هايمنفيوتهدیدکننده‌یژئوسايت‌هاوژئوپارک‌ها 28

2-12ژئوتریل 28

2-13ژئودایورسیتی و ژئوکانسرویشن 28

2-14 حفظژئوسايتها 29

2-15 اهدافوروش‌هایژئوکانسرویشن 30

فصل سوم :ویژگی­هایطبیعیوژئوتوریسمیمنطقه

3-1 موقعیتجغرافیاییوسیاسیمنطقهموردمطالعه 33

3-2 زمین‌شناسیمنطقه 34

3-3 چینهشناسیمنطقه 38

3-3-1 تشکیلاتقبلازدوراناول 38

3-3-2 تشکیلاتوچینهشناسیدوراناول 39

3-3-3 چینهشناسیدوراندوم 41

3-3-4 چینهشناسیدورانسومزمین‌شناسی 41

3-3-5 چینهشناسیدورانچهارم 46

3-4 زمین­ساختونقشآندرشکلزاییمنطقه 46

3-4-1 حرکاتمختلفبرحسبزمان 46

3-4-2 نقشحرکاتدرارتباطباشکلزاییمنطقه 47

3-5سنگ‌هایموجود در منطقه 48

3-5-1 سنگ‌هایرسوبی 48

3-5- 2 سنگ‌های آذرین 49

3-6لرزهخیزیمنطقه 50

3-6-1 گسل‌‌هایبنیادینمنطقه­یموردمطالعهوپیرامونآن 50

3-6-2 توانلرزهزاییگسل‌ها 51

3-7ژئومورفولوژیمنطقه 52

3-7-1 ژئومورفولوژیساختمانی 53

3-7-2 ژئومورفولوژیدینامیکیمنطقه   55

3-7-3 واحدهایژئومورفولوژیمنطقه 55

3-7-4 ویژگی‌هایژئومورفولوژیمنطقهدراوایلکواترنر 58

3-8رابطهشبکهآب‌هابامورفولوژیوساختمانزمین‌شناسی 58

3-9شکلشبکهآب‌ها 58

3-10عملکردمورفولوژیروداصلیمنطقه 59

3-11 اقلیمحوضه 60

3-11-1 توده‌هایهوا 06

3-11-2 ریزش‌هایجوی 61

3-11-3 مقداربارشسالانهورژیمآن 61

3-11-4 دما 61

3-11-5پراکنش سالانه بارندگی 62

3-12 مطالعاتخاک‌شناسیمنطقه  63

3-13پوششگیاهیمنطقه 64

3-14جاذبههایطبیعیطالقان 65

3-14-1 قلهها و یخچال­های طبیعی 66

3-14-2 آبشارهایطالقان 66

3-14-3 چشمه‌های آب­گرم و معدنی 67

3-14-4غارها و دخمه­ها 67

3-14-5جاذبههایژئومورفولوژیکی 67

3-14-6معادنمنطقه 69

3-15 درختانکهنسال   69

3-16زندگيجانوري 69

3-17آثارباستانیوتاریخی 69

3-18مسیرهای طبیعت­گردی 70

فصل چهارم :یافته­های پژوهش

4-1 ابزارگردآوریاطلاعات 85

4-2 روشپژوهش 85

4-3 ترسیمحریمهایژئوتوریسمی 86

4-3-1 ترسیمحریمآبشارها 87

4-3-2 ترسیمحریمغارها 87

4-3-3 ترسیمحریممعادن 88

4-3-4 ترسیمحریمچشمههایآبگرموگوگردی 88

4-3-5 ترسیمحریماشکالژئوتوریسمی 89

4-3-6 ترسیمحریمیخچالها 90

4-3-7 ترسیمحریمرودخانهها 90

4-3-8 ترسیمحریمخدماتوجاذبه­هایفرهنگی 91

4-3-9 ترسیمحریمراه­ها 92

5-4ترکیب لایه­ها و وزن­دهی با روش دلفی 92

5-5 ترسیم نقشه­ی ژئوتوریسمی با استفاده از روش ANP 93

فصلپنجم :بحث و نتیجه­گیری

5-1مقدمه 97

5-2آزمونفرضیه­هایپژوهش 98

5-3نتایج 98

5-4پيشنهادهاییدرزمينه­یتوسعه­یمنطقه 98

5-5تحلیل نتایج 99

فهرستمنابع 101

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                             صفحه

3- 1ویژگی واحدهای سنگ­شناسی حوضه آبخیز طالقان 37

3- 2سنگ‌های پالئوژن و دوره‌های مربوط 42

3- 3گسل‌های بنیادین موجود در منطقه طالقان 52

3- 4میانگین سالانه شاخص‌های دمایی 62

3- 5پراکنش سالانه بارندگی در حوضه مورد مطالعه 62

3- 6مختصات چشمه­های آبگرم منطقه 72

3- 7مختصات آبشارهای منطقه 72

3- 8مختصات غارهای منطقه 73

3- 9 مختصات اشکال ژئومورفولوژیکی منطقه 73

3- 10مختصات معادن منطقه 74

3- 11مختصات یخچال­های منطقه 74

3- 12مختصاتو نام امام­زاده­ها 75

3- 13مختصاتو نام آثار تاریخی 76

3- 14مختصاتو نام قلعه­ها 76

3- 15مختصاتو نام روستاهای دارای مغازه 77

3- 16مختصاتو نام هتل­ها 77

3- 17مختصاتو نام روستاها 79

4- 1وزن نسبی محاسبه شده برای لایه­های مؤثر در ارزیابی توان ژئوتوریسم طالقان 93

4- 2امتیازهای محاسبه شده برای ارزیابی توان ژئوتوریسم طالقان به روشANP 94

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                            صفحه

1- 1نقشه­ی پراکندگی مناطقمطالعات ژئوتوریسمی 9

1- 2فلوچارت فرایند پژوهش 11

2- 1رسوب­های سازند قرمز بالایی طالقان، رسوب­گذاری در محیط کولابی گذشته 16

2- 2اهداف ژئوپارک ها 24

2- 3نمودار انواع مختلف جاذبه های ژئوتوریسمی 31

3- 1موقعیت نسبی محدوده مطالعاتی 34

3- 2واحدهای سنگ شناسی حوضه آبخیز طالقان 36

3- 3 لایه­های رسوبی آهک دولومیتی سازند کهار 37

3- 4 فسیل اوربیتولین سازند روته پرمین 40

3- 5گسل و چین خوردگی شدید در رسوبات توف آهکی سازند کرج 44

3- 6پراکنشزمینلغزشهایحوضهآبخیزطالقان 59

3- 7مراتع منطقه­ی مورد مطالعه 65

3- 8طبقات ارتفاعی حوضه آبخیز طالقان 66

3- 9نقشه­ی مسیرهای طبیعت­گردی طالقان   71

3- 10پراکندگی جاذبه های ژئوتوریسمی طالقان   71

3- 11پراکندگی خدمات و جاذبه های تاریخی شهرستان طالقان   75

3- 12 پراکندگی روستاها و راه­های شهرستان طالقان 78

3- 13معماری پلکانی روستای کجیران 80

3- 14چشم انداز زیبای زمستانی دریاچه­ی سد طالقان و نواکوه 80

3- 14اشکال هودویی شبیه سر انسان، جاده ی اسفاران به یرک 80

3- 15تندیس سنگی به شکل هرم، شمال طالقان 81

3- 16تندیس سنگی به نام انگشتر، جنوب امیرنان، فرسایش دیفرانسیل 81

3- 17اشکال زیبای فرسایشی سکوهای کواترنری، شمال جوستان، دید رو به جنوب 81

3- 17نمایی از غارهای دستکن باستانی، بادامستان 82

3- 18آبشار کرکبود 82

3- 19چشم انداز کوههای شمال طالقان از گردنه­ی انگه، جاده­ی پایین طالقان 82

3- 20آبشار کلارود، به دلیل تفاوت در سختی آندزیت و توف سازند کرج 83

3- 21بافت روستایی طالقان، گلیرد 83

3- 22قوس سنگی سر راه روستای پراچان به علم کوه 83

4- 1نمودار درختی ارزیابی توان­های ژئوتوریسمی   86

4- 2حریم آبشارها 87

4- 3حریم غار­ها 87

4- 4حریم معادن 88

4- 5حریم چشمه­های آب­گرم 89

4- 6حریم اشکال ژئوتوریسمی 89

4- 7حریم یخچال­ها 90

4- 8حریم رودخانه ها 91

4- 9حریم خدمات 91

4- 10حریم راه­ها 92

4-11ارزیابی توان­های ژئوتوریسمی طالقان 93

4- 12مدل مفهومی ANPارزیابی توان­های ژئوتوریسمی 94

4- 13ارزیابی توان­های ژئوتوریسمی طالقان با روش فرایند تحلیل شبکه­ای(ANP) 95