چکيده : 

انسان از موقعي که مفهوم مالکيت را فهميد، به ثبت حسابهاي اموال و دارائيهاي خود اقدام نمود. مالکان، بيش از پيش نسبت به سيستمي که بتواند رويدادها را ثبت و نگهداري کند، احساس نياز کردند (حسابداري يک طرفه ). در طي زمان، حسابداران به اين نتيجه رسيدند که وقوع يک رويداد بطور همزمان بر دو حساب اثر ميگذارد و حسابداري دو طرفه شکل گرفت. امروزه کشور‌ها مراحل بلوغ سيستم‌هاي اطلاعاتي خود پشت سر مي‌گذارد و در حسابداري سه طرفه به بررسي گذشته و حال و آينده مي‌پردازند. براي طراحي و بلوغ سيستم‌هاي حسابداري (ازسيستم حسابداري سنتي تا سيستم حسابداري سه طرفه ) عوامل بسياري نقش دارند، مديران و منابع مالي، قوانين حسابداري، آموزش، تکنولوژي و طراحان،گزارشها و پاسخگويي، تغييرات کسب و کار و امنيت شبکه نيز از مهمترين عوامل بلوغ به شمار ميرود و در اين مقاله ضمن اولويت بندي،تشريح مي‌گردد. 

کلمات کليدي : سيستم‌هاي حسابداري، مديران،آموزش، تکنولوژي،  

سرآغاز 

 دنياي امروز دنياي اطلاعات و سيستم‌هاي اطلاعاتي است و کسي برنده است که اطلاعات بيشتر و مربوط تري در اختيار داشته باشد. بي توجهي به اين مهم مي‌تواند منشاء مخاطراتي عمده در تصميم‌گيري‌ها باشد. ضعف نظام اطلاعاتي در بيشتر موارد منجر به ضعف تصميم‌گيري و در واقع ضعف در اداره امور سازمان‌ها مي‌شود. دراغلب سازمانها بخش عمده تصميمات مديران به نحوي درگير با اطلاعات مالي است و به همين دليل اطلاعات مالي در بيشتر موارد نقش کليدي دارد. ضعف نظام اطلاعاتي سازمان معمولا نقصان نظام اطلاعاتي حسابداري را نيز در بطن خود دارد و ناتواني در دسترسي صحيح و به موقع به اطلاعات مالي در عصر پيشرفت تکنولوژي اطلاعات آن قدر مشکل است که نبايد به فکر آن بود. اطلاعات براي اينکه قابل استفاده باشد بايد با نيازهاي تصميم‌گيري استفاده کنندگان مربوط باشد. واين اطلاعات آنگاه داراي کيفيت مربوط بودن و به موقع بودن است که بتواند از طريق کمک به استفاده کنندگان در ارزيابي رويدادهاي گذشته، حال يا آينده يا از طريق تاييد يا اصلاح ارزيابيهاي گذشته آنها، تصميمات اقتصادي آنان را تحت تاثير قرار دهد. سيستم حسابداري طريق گزارش فعاليت‌هاي مالي واحدهاي انتفاعي از اين قابليت برخوردار است تا اطلاعاتي را در مورد آنچه ديگران از آن آگاه نيستند، منتقل نمايد. مطمئنا حسابداري يک سيستم اندازه‌گيري مالي رسمي است (محمد عرب مازاريزدي ١٣٧٣).

تعريف سيستم‌هاي اطلاعاتي حسابداري : 

علمليات مالي همواره ورودي‌ها و خروجي هايي در سيستم اطلاعاتي دارد که اين داده‌ها پس از واردشدن براساس قوانين و اصول حسابداري قابل پردازش و تحليل است اجزاي يک سيستم اطلاعاتي شامل موارد ذيل مي‌باشد: 

١-  داده‌هاي خام بر گرفته از عمليات مالي روزانه يا ذخيره شده که به عنوان ورودي‌هاي اوليه هر سيستم مالي جمع آوري و پس از طبقه بندي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. 

بيان مسئله مورد مطالعه : 

حسابداري مديريت بعنوان يکي از شاخه‌هاي اصلي حسابداري در قالب سيستم اطلاعاتي حسابداري نقش خود را ايفا مي‌نمايد. مديران از سيستم اطلاعات حسابداري براي تحقق بخشيدن به سه هدف عمده زير استفاده مي‌نمايند:

١- براي برنامه ريزي و کنترل عمليات مستمر واحد تجاري. اين مرحله، ارزيابي عملکرد افراد و فعاليتها راشامل ميگردد 

٢- براي تصميم‌گيري‌هاي غيرمستمر، تصميمات کوتاه مدت مانند تعيين قيمت براي محصولات و خدمات،پذيرش سفارش خاصي از يک محصول يا عدم پذيرش آن،اينکه از بين محصولات و خدمات مختلف بر کداميک تأکيدکنيم و تصميمات بلندمدت نظير توليدمحصول جديد و يااحداث کارخانه در مکان مناسب 

روش شناسي : فرايند تحليل سلسله مراتبي AHP 

 براي اينکه درست تصميم‌گيري کنيم لازم است که درست اندازي گيري نماييم. روش AHP در دهه ١٩٧٠ توسط يک دانشمند عراقي تهيه و ارائه گرديد و روش و شسوه عملکرد آن همانند آمايش‌هاي مغز انسان است.. در ارزيابي هر موضوعي ما نياز به معيار اندازي گيري با شاخص داريم انتخاب شاخص مناسب به ما امکان مي‌دهد که مقايسه درستي بين جايگزيني‌ها يا آلترناتيوها بعمل آوريم اما وقتي که چند يا چندين شاخص براي ارزيابي در نظر گرفته مي‌شود کار ارزيابي پيچيده ميشود و پيچيدگي کار زماني بالا مي‌گيرد که معيار‌هاي چند يا چندين گانه با هم در فضا و از جنس‌هاي مختلف باشند 

١)ترسيم درخت سلسله مراتبي 

درک و تحليل و بررسي مسائل بزرگ در بعضي مواقع سخت و غيرقابل فهم مي‌باشد لذا براي حل اينگونه مسائل مبهم بهترين روش تجزيه يک مسئله به مسائل کوچک تر مي‌باشد

الف ) راي‌هاي مشابه با توجه به ارتباطشان در يک گروه قرار ميگيرد ب ) ميزان ارتباط 

بين ايده‌ها هم با يکديگر سنجيده مي‌شود. 

کشف، شناسايي و دسته بندي معيارها، زير معيارها و جايگزين‌ها 

در اين بخش بايد دست کم يک نفر را که داراي سوابق علمي و پژوهشي در زمينه هدف و مسلط به روش تحقيق باشد براي شناسايي، کشف و دسته بندي معيارها، زيرمعيارها و جايگزين‌ها به کار گرفته شود. 

اين فرد بايد با استفاده از دانش خويش، انجام مطالعات تکميلي، تحقيقات ميداني و مصاحبه اقدامات لازم را در اين زمينه به انجام رساند و در نهايت مجموعه معيارها و جايگزين‌ها مرتبط با هدف راگردآوري و به صورت دقيق و قابل توجيه دسته بندي و در نهايت تعريف نمايد. 

٢)تهيه و تدوين اولويت‌ها 

 همواره درک و فهم تمام جزئيات هر مسئله کاري بسيار دشوار بوده و بنابراين لازم است که مسائل را پس از جزء به جزء نمودن مسائل به موضوع‌هاي فرعي تر، آنها را نسبت به يک ديگر و بر اساس هر معيار و جداگانه اولويت بندي مي‌کنيم و مقايسات زوجي اناج مي‌دهيم از اين رو مي‌توان تصويري بهتر و شفاف تر از مسئلعپه عنوان و حل نمود. 

الگوريتم AHP 

در اين مرحله با مدل AHP، مساله را تجزيه و تحليل کرده و آن را به چند ثسمت ساده تر تجزيه مي‌کنيم. پس از آن که گزينه‌ها و شاخص‌ها مشخص شد، بين شاخص‌ها مقايسات زوجي انجام مي‌دهيم. در مرحله بعد، براي هر شاخص بين گزينه ها، مقايسات زوجي انجام مي‌دهيم. سپس از الگوريتم زير پيروي مي‌کنيم : الف ) به هنجار کردن ماتريس مقايسات زوجي 

ب ) به دست آوردن ميانگين حسابي هر سطر ماتريس به هنجار شده ي مقايسات زوجي ج ) ضرب وزن‌هاي نسبي شاخص‌ها در ميانگين حسابي گزينه‌ها 

گام ٣: در اين گام دو ماتريس تهيه مي‌شود که اولين ماتريس مبتني بر محاسبات گام قبل و بر اساس ميانگين حسابي معيارها مي‌باشد(به تعداد معيارها) باشد و ماتريس دوم، ماتريس بر گرفته از محاسبه ميانگين حسابي ماتريس بهنجارشده اوليه مي‌باشد. سپس ماتريس تهيه شده (معيارها و گزينه ها) را در ماتريس دوم ضرب مي‌نماييم.محاسبه بزرگ ترين مقدارويژه ي ماتريس زوجي، ميانگين عناصر بردار سازگاري محاسبه مي‌شود. 

گام ٤: محاسبه شاخص ناسازگاري (II): شاخص ناسازگاري به صورت زير حساب مي‌گردد.  

شرح معيارها : 

1- مديران و منابع مالي : 

منظور از مديران و منابع مالي تصميم گيرندگان براي ارتقاء سطح سيستم است که براساس کارکرد شرکت و زمان هر پروزه و نيز منابعي که جهت اين ارتقاء سيستم در نظر گرفته، گفته ميشود. 

2- آموزش کاربران : 

 راه اندازي و کار با هر سيستمي نياز به آموزش دارد لذا هرچه اين سيستم پيچيده تر و به روزتر باشد به آموزش‌هاي تخصصي تر و کارامدتري جهت تغيير بک حسابدار آماتور به حرفه‌اي دارد. 

3- تکنولوزي و طراحان : 

 همواره براي تهيه و راه اندازي يک سيستم جديد حسابداري و نيز ارتقاء آن نياز به تکنولوزي و طراحان آشنا به اصول و مقررات حسابداري و براي اين سيستم مي‌باشد لذا هرچه اين سيستم پيشرفته تر باشد بايستي از طراحان با تخصص بالاتر استفاده نمود. 

4- قوانين ومقررات حسابداري و حسابرسي: 

 هر يستم حسابداري که براساس نياز کسب و پيشه طراحي ميگردد بايستي اصول و قوانين حسابداري پيروي نمايد لذا اين قوانين و اصول در بستر زمان تغييراتي نموده است که در کامل ترين شکل آن به سيستم امروزي بوجود آمده است. 

5- گزارش‌ها و پاسخگويي : 

همواره در تهيه و تدوين يک سيستم حسابداري از ديرباز گزارشات و پاسخگويي درقبال عملکرد مالي پيشترين کاربرد را داشته است و هرچه ميدان و بازه عمليات مالي،اهم از توليدي و خدماتي بيشتر باشد اين گزارشات و پاسخگويي نقش پر ررنگ تري به خود ميگيرد و در نهايت هر حسابداري به حسابرسي منتج ميگردد که گزارشات حسابداري ميتواند کاملترين گزارشات جهت حسابرسي باشد. 

6- کارمدي و امنيت شبکه : 

در تهيه، تدوين و بوجود آمدن يک سيستم حسابداري شايسته عوامل متعددي بر کارائي و اثربخشي آن دخالت دارند و در عين حال اين سيستم بايستي جهت نگهداري و ارائه به موقع و صحيح بايستي از يک مکانيزم امنيتي بالا سود برده و بتواند عليرغم ارائه گزارشات و ساير عملکرد‌هاي مالي باشد بايستي بتواند در نهايت با امنيت بالا از هرگونه تغيير در داده‌ها و سوء استفاده‌هاي احتمالي جلوگيري نمايد. 

7- تغييرات کسب و کار: 

شرح گزينه ها: 

1- حسابداري سنتي : 

2- حسابداري يک طرفه : 

3- حسابداري دو طرفه : 

4- حسابداري سه طرفه : 

يافته‌هاي پژوهش : 

 نتايج بررسي نشان مي‌دهد مشارکت مديران ارشد، کاربران، نگرش مثبت آنان به سيستم، منابع مالي، وجود کميته‌هاي راهبري، طرح اوليه و عامل فني تاثير بسزايي دربلوغ و سودمندي سيستم‌هاي اطلاعاتي حسابداري دارد (سيدحسين سجادي). 

برگزاري کارگاه‌هاي آموزشي در زمينه ي کاربرد تکنولوژي‌هاي نوين اطلاعات در مديريت اثربخش و ارايه ي پس خوراندي از کارکرد شبکه با رويکرد  تحليل هزينه-کارآيي، هزينه- منفعت و هزينه- اثربخشي مي‌تواند به بهبود وضعيت فعلي کمک نمايد (محمداميري١٣٩٠). تحقيقات در زمينه سيستم‌هاي اطلاعاتي به دو نتيجه منتج شد: 

الف )طراحان و مبتکران به طراحي سيستم هايي بپردازند که در شرايط تحليل پذيري وظيفه اطلاعاتي با دامنه وسيع ارائه نمايند. 

ب ) استفاده مناسب و بهنگام اطلاعات در امر تصميم‌گيري قدرت اخذ تصميمات موثر و کارآمد را براي مديران ايجاد مي‌نمايد (جلالي١٣٩٠) 

جمع بندي و نتيجه گيري : 

تنوع در عوامل بلوغ سيستم‌هاي حسابداري متعدد و متنوع است و در هر وحله از زمان اين عوامل‌هاي مختلف نظر به موقعيت و شرايط حاکم بر سازمان‌ها و شرکت‌هاي توليد و خدماتي متغيير بوده و هر يک تغييراتي را بوجود آورده اند که در شرح قسمت‌هاي مختلف مقاله به تکميل به آن اشاره گرديد.در اين مقاله با توجه يه تحقيقات قبلي صورت گرفته و استخراج شده عوامل اثرگذار شامل مديريت و منابع مالي، آموزش کاربران، تکنولوژي وطراحان، مقررات و قوانين حسابداري و حسابرسي، گزارشها و پاسخگويي، عدم کارامدي و امنيت شبکه و تغييرات کسب و کار بررسي و در جدول عوامل دسته بندي شد. 

دکتر سيد حسين سجادي رضا جان جاني -٢٦ بهمن , ١٣٩٢ 

محمد اميري ١، الهام صادقي ٢، احمد خسروي ٣، رضا چمن ٤ (مديريت اطلاعات سلامت. دوره ي هشتم. شماره ي چهارم 

.مهر و آبان )١٣٩٢ 

(زهره حاجيها- شايسته نبيوني٢ )  فصلنامه علمي پژوهشي حسابداري مديريت - سال هفتم. شماره بيست و يکم.تابستان 

 1393

کتاب سيستم‌هاي اطلاعاتي مديريت (کنت سي لاودن – جين پي لاودن )١٣٩١ 

نويسنده : محسني بهرام ( ::تاريخ و زمان انتشار : ٢٢ بهمن , ١٣٩٢ - بهمن ٢٢, ١٣٩٢ – موسسه بين المللي خوارزمي شيراز) نويسنده حميد قيطاسي (تاريخچه سيستم اطلاعاتي مالي ١٣٩٢)