-1 مقدمه:

      مطالعات مربوط به حافظه در سه دهه اخیر از توجه و غنای بسیاری برخوردار شده و حجم گسترده ای از مطالعات علمی و آزمایشگاهی مربوط به روانشناسی شناختی را در بر گرفته است. این مطالعات هم در افراد عادی و هم در بیماران آسیب دیدة مغزی انجام گرفته و یافته های هر کدام بر غنای مطلب افزوده است.اکنون موضوع تغییرات اجتماعی و پیامدهای آن در تعلیم و تربیت، سلامت روانی یا بیماری های روانی، افزایش رضایتمندی از زندگی یا کاهش آن و هزاران موضوع دیگر از این دست، پیش روی محققان است. از آنجا که بهداشت روانی پدیده ای روانی-اجتماعی است، نیازمند درک و تفسیر درست از مسائل مرتبط با خویش است. بنابراین بهداشت روانی را باید در چهارچوب عوامل اساسی زمینه ساز خویش یا برعکس در ارتباط مستقیم با عوامل زیانبخش برای سلامتی مورد توجه قرار دارد.

      یکی از حوزه های با نفوذ و مورد علاقة محققان در روانشناسی شناختی مطالعات مربوط به حافظه است که به فرایند یادگیری و یادآوری در انسان در سه دهة اخیر توجه خاص کرده است. تحقیقات مربوط به حافظه از چند جهت مورد توجه و علاقه بوده است: اولاً، به مطالعات انسانی بیشترین اهمیت داده شده است. شاید بتوان گفت که در سه دهة اخیر یکی از غنی ترین مطالعات مربوط به علوم شناختی مطالعات مربوط به حافظة انسان است. حافظه یکی از فرایندهای عالی شناختی انسان از طرفی با ادراک و توجه در ارتباط است و از طرفی دیگر با حل مسئله و تفکر درگیر است. ثانیاً، در مطالعات مربوط به حافظه با توجه به پارادایم پردازش اطلاعات مراحل گوناگون یادگیری اطلاعات، نگهداری اطلاعات و یادآوری(بازیابی) اطلاعات به طور جداگانه بررسی و تحقیق شده اند، یعنی به همان اندازه که به مرحلة یادآوری(بازیابی) اطلاعات و به عبارتی عملکرد آزمودنی توجه شده به مرحلة یادگیری وچگونگی پردازش اطلاعات نیز در ابتدای ورود به نظام شناختی توجه خاص مبذول شده است، خصوصاً به ارتباط بین دو مرحلة یادگیری و یادآوری. ثالثاً مطالعات مربوط به حافظه با توجه به خصوصیت بین رشته ای روانشناسی شناختی بیشتری بهره و تأثیر را از مطالعات نوروسایکولوژیک حافظه(بیماران آسیب دیدة مغزی که دچار اختلالات یادگیری و یادآوری شده اند) و زبانشناختی(ارتباط بین حافظه و زبان) و علوم رایانه(ارتباط بین حافظه و هوش مصنوعی) گرفته است. 

      هدف عمده این تحقیق بررسی سوگیری حافظه در افراد مبتلا به سوء مصرف مواد و همچنین مقایسه این افراد با افراد بهنجار در شرایط طبیعی و واقعی زندگی است و اینکه حافظه در زندگی واقعی و روزمره چه استفاده ها و کاربردهای عملی می تواند داشته باشد.

      سعی بر آن بوده که مطالب هر فصل مستند به مطالعات و تحقیقات تجربی باشد، از این رو کلیة منابع علمی مورد استفاده به طور دقیق در متن و فهرست منابع ذکر شده است. 

1-2 بيان مسئله

       با توجه به اينكه حافظه در تمامي امور زندگي بشر نقش حياتي و بسيار حساسي را بازي مي كند بر همه روشن است كه وجود نقص يا نقايصي در حافظه چقدر مي تواند در سازگاري بشر با دنياي رو به پيشرفت امروزي تأثير بگذارد. و از آنجائيكه بروز سوگيري حافظه مانند تمامي عوامل ديگر در انسان امروزي متحمل مي باشد، و با توجه به بروز انواع سوگيري حافظه ضروري است كه عواملي كه در آن سوگيري حافظه نقش دارد مشخص گردد. در اين ميان اعتياد يكي از عواملي است كه سوگيري حافظه مي تواند در آن نقش اساسي داشته باشد. با توجه به اينكه سوء مصرف مواد مخدر يكي از آسيب ها و انحرافات اجتماعي و رواني به عنوان واقعيت كنوني است كه آفت بزرگ بشريت در عصر كنوني نام گرفته است و به واسطه تبعات زيادي كه بر پيكره فرد، خانواده و ساختار سياسي، اجتماعي، اقتصادي و ... جامعه رسانده، نه تنها به صورت يك تهديد ملي، بلكه فراتر از مرزهاي ملي به صورت يك مسئله پيچيده و جهاني در آمده است كه شعاع مضرات و دامنه شدت آن به حدي است كه امروزه غريب به هزاران نفر از این دسته افراد مبتلا به سوء مصرف مواد در كشور وجود دارد. نظريه پردازان شناختي سوگيري حافظه را ناشي از پردازش طرحواره اي و وجود الگوهاي شناختي مي دانند، در مقابل طرفداران نظريه تسهيل عاطفي آن را ناشي از اثرات تسهيلي و پردازشي خلق و حالت عاطفي مسلط و جاري قلمداد مي نمايند. با توجه به مسائل بيان شده هدف محقق در اين پژوهش، مقايسه حافظه صريح افراد مبتلا به سوء مصرف مواد و افراد بهنجار بوده است. همچنانكه پيش از اين بيان شده اعتياد يك پديده چند بعدي و داراي پيامد هاي گوناگون اجتماعي، فرهنگي، رواني، اقتصادي و سياسي است. البته آنچه در تبيين علت اعتياد افراد به مصرف مواد بيش از هر چيز اهميت دارد، عامل سوگيري حافظه به نشانه هاي گرايش افراد به اين مواد است. اميد است توانسته باشيم در اين پژوهش به اين هدف جامه عمل بپوشانيم.

1-3 اهداف پژوهش 

      به دنبال مطالب گفته شده در صفحات قبلي، اين پژوهش به دنبال يافتن پاسخ به اين سؤال است كه اولاً نشانه هاي حافظه اي كه در افراد مبتلا به سوء مصرف مواد وجود دارد چه تأثيري در گرايش آنها به سوي اين مواد مي باشد؟

     دوماً اينكه چرا افراد مبتلا به سوء مصرف مواد نسبت به اين نشانه ها و علائم سوگيري قابل توجهي در مقايسه با افراد بهنجار دارند؟

1-4 فرضيه هاي پژوهش 

    1-بين نشانه هاي حافظه اي و گرايش افراد به سوء مصرف مواد مخدر رابطه وجود دارد.

   2-تأثير اين نشانه ها در گرايش افراد مبتلا به سوء مصرف مواد بيشتر از افراد بهنجار براي مصرف مواد است. 

1-5 تعاريف عملياتي

1-5-1  حافظه 

         گايتون (1973) حافظه را عبارت از توانايي شخص در به ذهن آوردن تفكراتش كه لااقل براي يك بار انجام مي گيرد مي داند، او مي گويد: تفكرات، هوشياري، حافظه و يادگيري تا بدانجا كه مربوط به سلسله اعصاب مركزي مي شود وابسته به هم و تقريباً غير قابل تفكيك مي باشند.

         يك تعريف ديگر: مي توان حافظه را يك دريافت مستقيم چيزهايي دانست كه در گذشته كسب گرديده يا به تجربه در آمده اند، اما پذيرفتن چنين تعريفي مستلزم حفظ همه گذشته يا لااقل بخشي از گذشته فرد است. بايد دانست كه حفظ هر گذشته اي مربوط به حافظه نمي شود. در نتيجه بايد براي حافظه حد و مرزي قائل شد (پياژه، به نقل از محمد اوركي 1365).

1-5-2  اعتياد:

       فرد مبتلا به سوء مصرف مواد: در اين پژوهش وابستگی حالتي است كه فرد به طور مستمر يكي از مواد مخدر را استعمال مي كند و فرد مبتلا به سوء مصرف مواد فردي است كه به مصرف مواد مخدر عادت كرده است.

            

فصل دوم

مروری بر پیشینه تحقیق

2-1 مقدمه:

از ميان مشكلات بزرگي كه فرا روي روان شناسان شناختي قرار دارد، هيچ يك به اندازه ماهيت ساختار حافظه مغز مبهم نيستند. درون محفظه محكمي يك دستگاه حافظه حيرت انگيز، با وزني حدود يك كيلوگرم، قرار گرفته است. مغز انسان ناظر و مدير زندگي ماست، و اعمال ما را هدايت مي كند؛ مخزن حافظه است و دانش را براي استفاده آينده حفظ مي كند؛ قلب هيجانات ماست، و به زندگي احساس مي دهد. با این وجود، از ميان همه مرزهايي كه به دست كندوكاو و تمدن ما گشوده شد، دانش ما در باب جايگاه دانش تازه آغاز شده است. اما چه آغازي؟ در 25 سال گذشته آنچه در باب حافظه آموخته ايم، به مراتب بيش از همه چيزهايي است كه در طول تاريخ در اين باره يادگرفته ايم. مطالعه حافظه انسان به سادگي در چهارچوب يك طبقه بندي دو مقوله اي قرار مي گيرد: ساختار و فرايند. بسياري از روان شناسان شناختي پذيراي يك مفهوم ساختاري در باب حافظه هستند، كه خود ثنوي است، و متشكل از حافظه كوتاه مدت (STM) و حافظه بلند مدت (LTM) فرض مي شود. اين ديدگاه كه با مدل پردازش اطلاعات همساز است، شهرت و رواج يافته است. در سال هاي اخير ابراز برخي انديشه ها در باب ماهيت حافظه انسان موجب شده است بسياري از روان شناسان شناختي در اعتبار مدل ثنوي حافظه ترديد كنند.توجه، حافظه، يادگيري به طور جدايي ناپذيري با هم ارتباط دارند. يادگيري تغيير در رفتار است كه از تجربه حاصل مي شود، حافظه تأثير تجربه است و توجه هر دوي آنها را تسهيل مي كند (ماسارو و كوان، 1993 به نقل از لفرانسوا   1378)