مقاله اولويت بندي تکنيک هاي حسابداري مديريت در شرکت ملي پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي ايران با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP)

چکيده
تحقيق حاضر به اولويت بندي تکنيک هاي حسابداري مديريت در شرکت ملي پالايش و پخش  فرآوردههاي نفتي ايران با استفاده از فرآيند تحليل  سلسله مراتبي (AHP) مي‌پردازد. ابزار جمع آوري اطلاعات در اين تحقيق پرسشنامه بود که بين نخبگان توزيع شد. داده‌هاي جمع آوري شده مربوط به ١٣ شرکت زير مجموعه شرکت ملي پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي در سال ١٣٩٣ مي باشد. نتايج به دست آمده از تحقيق بيانگر اين است که در شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي ايران و زير مجموعه هاي آن، تکنيک مديريت هزينه در اولويت است در صورتي که در تحقيق مشابهي که در شرکت ملي نفت ايران انجام شده است ، پيشنهاد گرديده است از روش هزينه يابي بر مبناي فعاليت استفاده گردد. در مقايسه اي که بين سه شرکت اصلي زير مجموعه وزارت نفت يعني شرکت ملي نفت ايران، شرکت ملي گاز ايران و شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي ايران به عمل آمده است ، به ترتيب تکنيک هاي مديريت هزينه ، ارزش افزوده اقتصادي و مديريت هزينه بيش ترين امتياز را در اين تحقيق به خود اختصاص داد.
کلمات کليدي: تکنيک هاي حسابداري مديريت ، تحليل سلسله مراتبي، شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي ايران
مقدمه
اگر مدير، اطلاعات حوزه کاري خود را در اختيار داشته باشد، قادر خواهد بود که به موقع تصميم گيري نمايد و اين تصميم گيري نياز واحدهاي مختلف از جمله مهندسي، برنامه ريزي، روابط عمومي، امورمالي را بر طرف مي‌نمايد. به منظور استفاده از گزارشات حسابداري مديريت ضروري است سيستم اطلاعاتي پردازش داده به نحوي برنامه ريزي گردد که انعطاف لازم را داشته باشد. تصميمات کلان ميبايست بر پايه آمار و اطلاعات داخلي و خارجي تهيه گردد. اطلاعات محدود، همان اندازه زيان آور مي‌باشد که اطلاعات اضافي مديريت را مشوش مي‌نمايد. بنابراين اطلاعات مي‌بايست کامل باشد تا تصميم گيري و تصميم سازي براي شرکت حداقل هزينه و حداکثر سود و فرصت را در بر داشته باشد.

ادبيات تحقيق
تکنيک هاي حسابداري مديريت
روش ارزش فعلي خالص (NPV)
ارزش فعلي خالص يک پروژه سرمايه گذاري عبارت است از تفاوت بين ارزش فعلي جريانهاي نقدي خروجي و ارزش فعلي جريانهاي نقدي ورودي مورد انتظار در آينده. براي محاسبه ارزش فعلي و تنزيل جريانهاي نقدي ورودي و خروجي سرمايه گذاري ميتوان از نرخ بازده سرمايه گذاري (هزينه سرمايه ) استفاده کرد:

هزينه فرصت
هزينه فرصت برابر با نرخ بهره بدون ريسک  است . فرض شود شرکتي پروژه اي را که NPV آن مثبت است انتخاب و پروژه اي را که NPV آن منفي است رد نمايد.

کارت ارزيابي متوازن
ارزيابي فراگير يا متوازن که اصطلاحا BSC نيز ناميده ميشود، براي اولين بار در سال ١٩٩٢ توسط کپلن و نورتون در کتابي به همين عنوان، که رساله اي براي موفقيت سازماني در سراسر دنيا نامگذاري گرديد

هزينه يابي مستمر يا کايزن
سيستم هزينه يابي کايزن ابتدا در دهه ١٩٥٠ توسط دانشمندان ژاپني معرفي گرديد و در دهه ١٩٩٠ استفاده از اين سيستم متداول گرديد. واژه کايزن در زبان ژاپني به معناي اصلاحات و بهبود مستمر است.

مهندسي مجدد
به مجموعه کارهايي گفته ميشود که يک سازمان براي تغيير پردازش‌ها يعني دگرگونسازي و طرح نو درانداختن ، دگرگوني در ذهن و طرز فکر و نگرش مديران و کارکنان، در فرهنگ و نظام ارزش، در فرآيندها و پردازش ها، در ساختار و سازماندهي‌ها و در روش استفاده از منابع و امکانات و دگرگوني در روش استفاده از تکنولوژي اطلاعات و ارتباطات در سازمان‌ها و کنترلهاي دروني انجام ميدهد

مديريت هزينه
اطلاعات نيز همچون برنج و گندم نوعي کالا محسوب مي‌شود و مي‌توان آن را توليد کرد، خريداري نمود و يا به مصرف رساند. اطلاعات مي‌تواند کيفيت بالا يا پايين داشته باشد، به موقع يا دير در دسترس قرار گيرد و براي استفاده موردنظر، مناسب و مربوط و يا کاملا نامناسب و نامربوط باشد.

ارزش افزوده اقتصادي (EVA)
ارزش افزوده اقتصادي معياري است که در جهت نظارت کلي، در زمينه خلق ارزش افزوده اقتصادي استراتژي نيست ،
روش AHP
فرآيند تحليل سلسله مراتبي  است که براي اولين بار توسط توماس ال ساعتي در سال ١٩٨٠ مطرح شد. اين تکنيک بر اساس مقايسه‌هاي زوجي بنا شده و امکان بررسي سناريوهاي مختلف را به مديران ميدهد. اين تکنيک امکان فرموله کردن مسئله را به صورت سلسله مراتبي فراهم ميکند و همچنين امکان در نظر گرفتن معيارهاي مختلف کمي و کيفي را در مسئله دارد و بر اساس اصول بديهي  بنا شده است (قدسي پور، حسين ، ١٣٩٢). بنابراين ضمن اين که عنوان پايان نامه استفاده از روش AHP مي‌باشد.

اصول فرآيند تحليل سلسله مراتبي
چهار اصل زير به عنوان اصول فرآيند تحليل سلسله مراتبي مي‌باشد:
١. شرط معکوس : اگر ترجيح عنصر A بر عنصر B برابر n باشد، ترجيح عنصر B بر عنصر A برابر 1/n خواهد بود.
٢. اصل همگني : عنصر A بر عنصر B نمي‌تواند بي نهايت يا صفر باشد.
٣. وابستگي : هر عنصر سلسله مراتبي به عنصر سطح بالاتر خود مي‌تواند وابسته باشد و به صورت خطي اين وابستگي تا بالاترين سطح مي‌تواند ادامه داشته باشد.
٤. انتظارات : هرگاه تغييري در ساختمان سلسله مراتبي رخ دهد پروسۀ ارزيابي بايد مجددا انجام گيرد (قدسي پور، حسين ، ١٣٩٢).
روش تحقيق
در اين تحقيق از روش زوجي و فرآيند تحليل سلسله مراتبي تحليل اطلاعات موجود بهره گيري شده است . تحليل سلسله مراتبي بر اساس تحليل مغز انسان براي مسائل پيچيده و فازي پيشنهاد ميشود. اين روش توسط ساعتي در سال ١٩٧٠ پيشنهاد گرديد (قدسي پور، حسين ، ١٣٩٢).
ابزار گرد آوري
براي جمع آوري اطلاعات از روش زير استفاده گرديده است :
١. اطلاعات کتابخانه اي: با مطالعه عمده کتابهاي تخصصي و مقالات تخصصي حسابداري، تعداد ٥٣ تکنيک و سوال حسابداري مديريت جمع آوري گرديد. پرسشنامه‌ها به تعدادي از مديران مالي خارج از شرکت پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران (شرکت‌هاي بزرگ بخش خصوصي) ارائه گرديد،

متغيرهاي تحقيق و نحوه اندازه گيري
متغيرهاي اين تحقيق بر اساس ماهيت و نقش عبارتند از:
متغيرهاي مستقل :
١- معيارهاي تصميم گيري:
از نظر ماهيت اسمي است که شامل جريان وجه نقد، رد يابي، سود آوري، قابليت پيش بيني، به موقع بودن و هماهنگي با سيستم‌هاي کنترلي مي‌باشد که از نظر نقش، مستقل مي‌باشند.
٢- تکنيک‌هاي حسابداري مديريت :

متغير وابسته :
١- ميزان اولويت روشها
فرايند سلسله مراتبي متغيري است که بين صفر و يک مي‌باشد. نزديک شدن اين عدد به سمت يک نشان‌دهنده اولويت مي‌باشد.
٢- رتبه اولويت روشها رتبه اولويت روشها از نظر ماهيت متغيري رتبه‌اي مي‌باشد.
جامعه آماري
جامعه آماري در واقع شامل همه عناصري است که موضوع يک پژوهش معين در آن مصداق پيدا ميکند و محقق مايل است درباره آن استنباط کند.


روش نمونه گيري
با توجه به محدود بودن جامعه آماري مورد بررسي، از روش سرشماري استفاده گرديده و تعداد ١٠٠ پرسش نامه تهيه و در بين مديران توزيع شد که از اين تعداد، ٦٦ پرسشنامه از شرکت‌هاي پالايش و پخش فرآورده
هاي نفتي دريافت گرديد که اطلاعات آنها در جدول ١ گزارش شده است :
جدول ١. روش نمونه گيري

سؤالات تحقيق
١- اولويت بندي روش‌هاي حسابداري مديريت در شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي ايران چگونه است ؟
١-١-  اولويت بندي حسابداري مديريت در شرکت‌هاي زير مجموعه شرکت‌هاي فرعي چگونه است ؟
فرايند اجراي  تحقيق
فرايند اجراي تحقيق در شکل ١ آمده است :

فرضيه‌ها يا پرسش‌هاي پژوهشي
در شرکت ملي پالايش و پخش فرآوردههاي نفتي ايران که شامل ١٣ شرکت زير مجموعه مي‌باشد، در استفاده از تکنيک هزينه يابي بر مبناي فعاليت اقدامات اوليه‌اي انجام گرفته ولي اقدام سيستمي موثر صورت نپذيرفته است .

يافته‌هاي پژوهش
جدول ٢. اولويت معيارها و تکنيک‌هاي حسابداري مديريت پروژه به روش AHP

بحث و نتيجه گيري
وظيفه اصلي حسابداري مديريت تأمين اطلاعات مورد نياز مديريت براي تصميم گيري و برنامه ريزي و کمک به مديران در رهبري و کنترل فعاليت‌هاي عملياتي و انگيزش مديران و کارکنان براي فعاليت در راستاي اهداف واحد تجاري و همچنين سنجش و ارزيابي عملکرد واحدهاي تابعه مديران و ساير کارکنان واحد تجاري است .

منابع
١. اسکو نژاد،  محمد مهدي (١٣٨٧). اقتصاد مهندسي. تهران: دانشگاه صنعتي اميرکبير.
٢. تهراني رضا، رهنما، روح اله (١٣٩٠). تجزيه و تحليل صورت‌هاي مالي. تهران: نگاه دانش .
٣. ربيعي، افسانه و صفرزاده، محمدحسين (١٣٩٠). باز طراحي آموزش حسابداري مديريت . سازمان حسابرسي، شماره ٥٣.