مقدمه
تاريخچه
نَفت خام
ويژگي هاي نفت خام
پالايش نفت خام
فرآیند پالایش نفت خام
شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ايران
نحوه توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي از ابتداي پيدايش نفت در ايران
تاسيس و تكامل "شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران
ويژگي هاي فراوردهاي نفتي موجود در انبار نفت
صنایع گوناگون پتروشیمی
ترکیبات نفت خام و فراورده‌های نفتی
ترکیبات عمده موجود در نفت خام
محصولات صنایع پتروشیمی ایران
شرکت ملی نفت ایران
مشخصه های صنعت پتروشیمی
چالش های پیش روی پتروشیمی
مسائل و مشکلات صنایع پایین دستی پتروشیمی
ضعف مدیریت پروژه در کشور
منابع


ويژگي هاي نفت خام
مايعي است روغني ، قهوه اي يا سياه رنگ. در آب حل نمي شود. چگالي انواع مختلف آن از 75/0 تا 95/0 گرم بر ميلي ليتر مي رسد.
 
نفت به صورت خام یا فراورش نشده خیلی مفید نیست و به صورتی که از دل زمین بیرون آمده کاربرد چندانی ندارد. با اینکه نفت شیرین (با لزجت کم و نیز با گوگرد کم) به صورت تصفیه نشده در وسایل محرکه با قوه بخار به کار برده می‌شد، گازها و سایر محلول‌های سبک تر آن معمولاً داخل مخزن سوخت جمع شده و باعث بروز انفجار می‌گردید. غیر از مورد گفته شده برای استفاده از نفت برای تولید محصولات دیگر مانند پلاستیک، فوم‌ها و ... نفت خام به طور حتم باید پالایش گردد. فرآورده‌های سوختی نفتی در گستره وسیعی از کاربردها، سوخت کشتی، سوخت جت، بنزین و بسیاری دیگر موارد استفاده می‌شود. هر کدام از مواد فوق الذکر دارای نقطه جوشی متفاوت می‌باشند از این رو می‌توان آنها را توسط فرآیند تقطیر از همدیگر جدا نمود.

از آنجائیکه تقاضای زیادی برای اجزای مایع سبک تر وجود دارد از این رو در یک پالایشگاه مدرن نفتی هیدروکربن‌های سنگین و اجزای گازی سبک در طی فرآیندهای پیچیده و انرژی بری به مواد با ارزش تری تبدیل می‌شوند. نفت به خاطر دارا بودن هیدروکربن‌هایی با وزن و طول‌های مختلف مانند پارافین، آروماتیک‌ها، نفتا، آلکن‌ها، دین‌ها و آلکالین‌ها می‌تواند در موارد متعددی مفید واقع گردد. هیدروکربن‌ها مولکول‌هایی با طول‌های متفاوت هستند که تنها از هیدروژن و کربن تشکیل شده‌اند، ساختارهای مختلف به آنها خواص متفاوتی می‌دهد. فن پالایش نفت در واقع عبارتست از جداکردن و بالابردن درجه خلوص اجزا تشکیل دهنده نفت از هم می‌باشد. همینکه اجزا از هم جدا گردیده و خالص شدند می‌توان ماده روغنکاری یا سوخت را به طور مستقیم روانه بازار مصرف کرد. می‌توان با ترکیب مولکول‌های کوچک‌تر مانند ایزوبوتان و پروپیلن و یا بوتیلن طی پروسه‌هایی همانند آلکالنین کردن یا دیمرازسیون می‌توان سوختی با اکتان موردنظر تهیه نمود.

همچنین درجه اکتان بنزین را می‌توان طی فرآیند بهسازی توسط کاتالیزور بهبود بخشید که طی آن هیدروژن از هیدروکربن جداشده و هیدروکربن آروماتیکی تشکیل می‌گردد که درجه اکتان بسیار بیشتری دارد. تولیدات میانی برج جداکننده را می‌توان طی پروسه‌های کراکینگ گرمایی، هیدروکراکینگ و یا کراکینگ کاتالیزوری سیالی به محصولات سبک تری تبدیل نمود. مرحله نهایی در تولید بنزین ترکیب مواد هیدروکربن مختلف با درجه‌های اکتان متفاوت با همدیگر است تا به مشخصات محصول موردنظر دست یابیم. معمولاً پالایشگاه‌های بزرگ توانایی پالایش از صدهزار تا چندین صدهزار بشکه نفت در روز را دارا می‌باشند. به دلیل ظرفیت بالای مورد نیاز، بسیاری از پالایشگاه‌ها به صورت دائم برای مدت طولانی از چندین ماه تا چندین سال بطور مداوم کار می‌کنندپالایشگاه‌های نفت بسته به نوع خوراکی که بر مبنای آن طراحی شده اند دارای پیچیدگی‌های متفاوتی هستند که بر اساس آن میزان و نوع محصولات متفاوتی تولید می‌کنند. میزان سرمایه گذاری برای احداث یک پالایشگاه با پیچیدگی متوسط بین ۱۸ تا ۱۹ هزار دلار به ازای هر بشکه ظرفیت پالایش است و با افزایش درجه پیچیدگی گاه تا ۲۴ تا ۲۵ هزار دلار در هربشکه سرمایه گذاری نیاز دارد.
پالايش نفت خام
هدف از اين عمل جدا كردن مواد مختلف از نفت . از آنجا كه نفت خام داراي مواد معدني و گاز و آب به حالت محلول مي باشد بايد اول گازهاي موجود در آن را خارج كند ونمك هاي معدني آن را جدا سازند ، سپس آب آن را خارج مي كنند و بعد نفت را براي انبار كردن ويا حمل ، پايدار نمايند و سپس آن را پالايش كنند.
پالايش نفت در پالايشگاه انجام مي گيرد وعمليات به روش فيزيكي وشيميايي انجام مي شود.
فرآیند پالایش نفت خام
شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ايران:
پس از اعطاي امتياز استخراج و بهره برداري از نفت سراسر ايران – به غير از 5استان شمالي – در سال 1280 هـ .ش (1901 ميلادي) از سوي مظفر الدين شاهقاجار به ويليام ناكس دارسي انگليسي ، اولين چاه نفت در منطقه مسجد سليمان واقع در استان خوزستان در سال 1287 هـ . ش. (1908 ميلادي) حفر شد.
به دنبال آن ، در سال 1288 هـ . ش. (1909 ميلادي) عمليات احداث اولين پالايشگاه ايران در شهر آبادان، توسط " شركت نفت انگليس / پرشيا" آغاز شد.
با احداث پالايشگاه آبادان ، توزيع نفت خام ايران آغاز و اولين محموله در سال 1912 ميلادي به خارج از كشور صادر شد.
· نحوه توزيع و پخش فرآورده هاي نفتي از ابتداي پيدايش نفت در ايران
تاريخچه توزيع و پخش نفت و فرآورده هاي نفتي در خارج و داخل كشور به سه دوره متفاوت تقسيم  مي شود:
1. دوره فعاليت "شركت نفت انگليس / پرشيا" – سال هاي 1312- 1287 هـ . ش (1933- 1908 ميلادي)
در اين دوره هيات مديره و مدير عامل " شركت نفت انگليس / پرشيا" بر تمام شئون صنعت نفت ايران اعم از فعاليت هاي اكتشافي ، استخراج ، استحصال ، انتقال ، پالايش ، پخش و صدور نفت خام و فرآورده هاي نفتي اشراف و نظارت مستقيم داشته است. اين شركت ضمن حفظ استيلاي انحصاري خود بر پست هاي كليدي و مراكز تصميم گيري ، از سپردن مسئوليت به ويژه مسئوليت هاي استراتژيك به عناصر غير انگليسي اجتناب مي كرده است.در اين دوره عمدتا" بر صدور نفت و فرآورده هاي نفتي و توزيع انها در بازارهاي بين المللي تاكيد مي شده و در داخل ايران تلاش چنداني در گسترش توزيع و پخش معمول نگرديده است.


با بازگشايي راههاي ارتباطي ، در اواخر سال هاي جنگ جهاني اول ( 1291- 1293 هـ .ش./1918- 1914 ميلادي) ، در غرب ايران چارپاياني چون الاغ و استر كه پيش از آن در حمل با در خدمت انسان بودند، به تدريج جاي خود را به وسائط نقليه موتوري دادند. بنابراين ، تقاضا براي بنزين و گازوئيل افزايش يافت و به دنبال آن ، پالايشگاهي د رمنطقه كرمانشاه به منظور تصفيه نفت خام و تامين فرآورده هاي مورد نياز مناطق غرب و شمال غرب كشور، در سال 1312 هـ .ش. (1933 ميلادي) در 5 كيلومتري شمال غرب شهر كرمانشاه تاسيس گرديد. پالايشگاه كرمانشاه نفت خام را به بنزين ، نفت چراغ و گاز مبدل مي ساخت. اين فرآورده ها در ابتدا به وسيله تانكرهاي حمل سوخت و به صورت فله به شمال غرب ايران ارسال مي شد. علاوه بر آن ، بخشي از محصولات پالايشگاه نيز به صورت مظروف در پيت هاي 18 ليتري توزيع مي شد. نفت خام مورد نياز اين پالايشگاه نيز از طريق يك خط لوله چهار اينچي و از آبادان / اهواز تامين مي شد. البته بخشي از نفت خام پالايشگاه از منابع خارج و از عراق تامين مي گرديد.
در حالي كه فرآورده هاي نفتي پالايشگاه كرمانشاه به طور عمده در جهت تامين مصارف داخل كشور توزيع مي شد، بخش اعظم فرآورده هاي پالايشگاه آبادان به خارج از كشور صادر مي شد.


. از سال 1312 هـ . ش.(1933 ميلادي) تا نهضت ملي شدن صنعت نفت
در اين دوره نام "شركت نفت انگليس / پرشيا" به "شركت نفت انگليس و ايران" تغيير يافت و شركت به بهره گيري نسبي از نيروي كاري و استعدادهاي ايراني در بخش هاي مختلف صنعت نفت مجاب شد.در طول سال هاي جنگ جهاني دوم (1324- 1318 هـ .ش./1945-1939 ميلادي) ، توليدات پالايشگاه كرمانشاه نه تنها در بخش هاي مختلف كشور، به ويژه نواحي شمال و شمال غرب ايران ، توزيع بلكه در رفع نيازهاي نيروهاي متفقين مستقر در ايران ، جابه جائي اين نيروها كمك رساني به روسيه به كار گرفته مي شد.
سوخت از دو راه اصلي ، يكي از انديمشك و از طريق شهرهاي خرم آباد، بروجرد و همدان و ديگري از خانقين عراق و از طريق شهرهاي قصرشيرين ، كرمانشاه و همدان ، به قزوين و از آنجا به نقاط ديگر انتقال مي يافت.
با توجه به تقاضاي روز افزون داخلي به فرآورده هاي نفتي ، تشكيل بخش مستقل توزيع داخلي، امري اجتناب ناپذير بود. بنابراين ، در اين دوره "سازمان پخش" تاسيس گرديد. با وجود نيروهاي روسي، انگليسي و آمريكائي در ايران ، وظيفه "سازمان پخش" در توزيع فرآورده هاي نفتي و سوخت رساني به اين نيروها و نيز تامين نيروهاي مردم عادي و غير نظامي سنگين تر مي شود.


از جمله طرح هائي كه در اين دوره به مرحله اجرا در آمد، تكميل زنجيره اي از دپوها در مسير تهران- مشهد و نصب تاسيسات و امكانات مورد نياز در آذربايجان بود.
در ديگر نقاط كشور انبارهاي عظيم نفت احداث و ابزارهاي تداركاتي دپوها نيز در همان رمان كامل شد.
ابتدا تحويل سوخت اعم از نفت يا بنزين، از انبارهاي ذخيره به عوامل توزيع ، با كاميون ها ي محلي عرضه سوخت انجام مي گرفت و جزء مسئوليت فروشندگان بود. متقاضيان عبارت بودند از:
الف. مصرف كنندگان عادي از قبيل كشاورزان و دارندگان تراكتورها و ماشين هاي كشاورزي و دارندگان قايق هاي ماهيگيري مجهز به موتورهاي نفتي.
ب. خرده فروشان كه نيازهاي ساكنان محلات مختلف را برآورده مي ساختند.
به تدريج رشد عمده فروشي مواد سوختني و كاهش خرده فروشي ، اين امكان را فراهم كرد كه فرآيند تحويل سوخت به كاميون ها از نظر فني مورد توجه بيشتر قرار گيرد. البته با معمول شدن لاستيك بادي در كاميون ها روز به روز سرعت انتقال مواد سوختي نيز افزايش يافت. اين تحول موجب شد با تعداد ماشين هاي كم ، مناطق وسيع تري تحت پوشش سوخت رساني قرار بگيرد و در هزينه ها صرفه جوئي بيشتري بعمل آيد.
انبارها در فروش سوخت ديزل و گازوئيل نقشي نداشتند و تحويل اين سوخت ها عمدتا" از تاسيسات مركزي و به وسيله راه آهن ، كشتي ها و كاميون هاي بزرگ انجام مي گرفت.


3. دوره بعد از خلع يد از "شركت نفت انگليس و ايران" و نهضت ملي شدن صنعت نفت
اين دوره با خلع يد از "شركت نفت انگليس و ايران" و نهضت ملي شدن صنعت نفت در 29 اسفند 1329 هـ .ش.(20مارس 1951 ميلادي) تحقق يافت . شاخص ترين نتيجه اين نهضت در عنوان شركت ، يعني "شركت نفت انگليس و ايران" تجلي يافته است.
اين دوره با رويدادهاي مهم تاريخي چون نهضت ملي شدن صنعت نفت ، انعقاد قرارداد كنسرسيوم ( 7 آبان 1333 هـ .ش./ 29 اكتبر1954 ميلادي) متشكل از شركت نفت انگليس و ايران و شركت هاي آمريكائي ، شركت انگليسي – هلندي و شركت فرانسوي ، با دولت كودتا (كودتاي 28 مرداد 1332 كه به عزل و تبعيد مصدق به احمد آباد انجاميد.) و بالاخره پيروزي انقلاب اسلامي (22 بهمن 1357 هـ . ش./ 11 فوريه 1979 ميلادي) كه با پايان رابطه با مجموعه شركت هاي عضو كنسرسيوم همراه است ، مصادف مي باشد.
فعاليت ها ي مربوط به توزيع نفت و فرآورده هاي نفتي نيز در اين دوره ، متناسب با تحولات سياسي ، اقتصادي ، مديريتي و ساختاري دستخوش تحولاتي بوده است.


تاسيس و تكامل "شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران"
با ملي شدن صنعت نفت كشور و تحريم نفت ايران ، كار توزيع فراورده هاي نفتي از مبادي حمل ، يعني پالايشگاه هاي آبادان و كرمانشاه به سر تا سر كشور كه پس از عبور از كويرهاي سوزان مركزي و كوهستان هاي صعب العبور آذربايجان ، خراسان و كردستان ميسر مي شد ، دچار مشكل گرديد. پيش از آن ، به ويژه در دوران شركت نفت انگليس و ايران ، انگليسي ها برنامه ريزي و آينده نگري مهمي براي تامين مصارف داخلي صورت نداده بودند. ارسال به موقع نفت به جهت نبود خطوط لوله ، خطوط آهن و جاده هاي مناسب بسيار زمان بر و پر هزينه و امكان دسترسي به نقاط مختلف كشور بسيار دشوار بود. در پي انتقاد قراردادنفت با كنسرسيوم ، در روز 8 آبان 1333 هـ . ش . اولين در آبادان شروع به بارگيري كرد و بزرگترين واحد صنعتي و توليدي كشور عمليات خود را در مقياسي وسيع تر آغاز نمود.
با تشكيل كنسرسيوم و فعال شدن" شركت هاي عامل نفت ايران" ، وظائف صنعت نفت به دو بخش عمليات صنعتي و غير صنعتي تفكيك شد كه وظائف غير صنعتي آن به "شركت ملي نفت ايران" محول گرديد. "سازمان پخش" با عنوان فعاليت هاي توزيع فرآورده هاي مورد مصرف در داخل كشور نيز به عهده شركت ملي نفت ايران گذاشته شد. بدين ترتيب "اداره كل فروش و سازمان پخش" شركت ملي نفت ايران تاسيس گرديد. به دنبال آن ، در جهت كاهش برخي از مشكلاتي كه پيشتر عنوان شد ، خطوط لوله انتقال نفت احداث شد. نخستين خطوط لوله به تدريج از آبادان به تهران و از تهران به مشهد و رشت كشيده شد.


در پائيز 1337 هـ . ش مهندس منوچهر فرمانفرماييان كه يكي از نوادگان عباس ميرزا (تنها فرزند فتح عليشاه قاجار) بود ، ضمن عضويت در هيات مديره شركت ملي نفت ايران ، به مديريت فروش و توزيع فرآورده هاي نفتي در ايران و خارج منصوب شد. در سال 1342 هـ . ش سازمان مديريت عمليات نفتي" متشكل از دو واحد " سازمان اكتشاف و استخراج" شركت ملي نفت ايران در كرمانشاه و "سازمان پالايش و پخش" تاسيس شد.
سازمان پخش در اين زمان تحت سرپرستي شركت ملي نفت ايران بود.
مديريت سازمان بر واحدهاي مشروح سرپرستي داشت:
_ فروش داخلي
_ سوختگيري هوائي (فروش فرآورده هاي مورد نياز هواپيماها)
_ امور اداري
_ فروش خارجي (صادارات فرآورده هاي نفتي)
_ واحدهاي ستادي شركت ملي نفت ايران شامل: حسابداري ، تداركات (تامين) فرآورده هاي نفتي ، مشاور فني ، مشاور اقتصادي و بازرسي
_ خطوط لوله
_ خدمات فني
حوزه فروش داخلي به 17 ناحيه تفكيك و سر پرستي هر ناحيه به عهده يك رئيس ناحيه گذاشته شد. با اين تقسيمات ، " اداره كل خطوط لوله" به دو منطقه شمال و جنوب تفكيك شد.در آذر ماه 1340 هـ . ش . در تشكيلات تازه سازمان به جاي 17 ناحيه قبلي ، تمام كشور از نظر مصرف مواد نفتي به 6 منطقه تقسيم شد.6 منطقه عبارت بودند از: تهران ، اصفهان ، كرمانشاه ، خراسان ، كرمان و خوزستان
سازمان پخش فرآورده هاي نفتي بعد از ملي شدن نفت با عناوين سازماني مختلف: پخش و خطوط لوله ، امور پخش و فروش داخلي ، امور پخش و فروش محلي ، در تهران فعاليت داشته است. نهايتا" در شهريور 1366 هـ . ش. (1987 ميلادي) "شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران" با ساختار سازماني جديد تاسيس شد. اين شركت در زمينه پيشرفت صنعتي و اقتصادي كشور و ارتقاي سطح زندگي مردم، بزرگترين نقش را داشته اكنون توانسته است تحول چشمگيري را در كليه شئون مملكت ، به خصوص از نظر اقتصادي ايجاد كند.

ويژگي هاي فراوردهاي نفتي موجود در انبار نفت 
بنزين موتور معمولي بدون سرب
· ساختار
بنزين موتور، عمدتا" مخلوطي از هيدروكربن هاي سبك مايع (C5 –C10 ) است كه دامنه تقطيري از 38 تا 205 درجه سلسيوس را در بر مي گيرد. در ساخت بنزين موتور، برش هاي مختلف نفتي به اضافه مواد اكسيژنه، به منظور بالابردن كيفيت ( از جمله آرام سوزي ) و همچنين شاخص رنگ به كار مي رود. در اين فرآورده از سرب به عنوان بالا برنده عدد اكتان استفاده نمي شود.


صنایع گوناگون پتروشیمی
نفت و مشتقات آن نه تنها در برآوردن نیازهای انسان در زمینه سوخت، انرژي و الياف نقشی بنیادی دارد، بلکه پیدایش و تکامل صنایع گوناگون مهمی را موجب شد که به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود.
همزمان با پالايش نفت خام، کاربرد موتورهای درون سوز جنبه عمومی به خود گرفت و میلیونها ماشین بنزین سوز به بازار عرضه شد.
امروزه فراورده‌های نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسايل نقليه، روغن موتور و ...، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه، نقش ارزنده‌ای دارد و تلاش بر این است تا بدنه اتومبیل را از مواد پلاستیکی که آنها را از پپليمريزاسيون ترکیبات نفتی می‌توان بدست آورد، بسازند.
فراورده‌های نفتی در تهیه سوخت موشکهای هدایت کننده سفینه‌های فضایی و ماهواره‌ها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آنها کاربرد اساسی دارد.
ترکیبات نفت خام و فراورده‌های نفتی
اتمهای كربن و هيدروژن به طور حیرت آوری می‌توانند ضمن ترکیب شدن با یکدیگر، تعداد فوق‌العاده زیادی از ترکیبات هیدروکربنی زنجیری و حلقوی آروماتیکی را به وجود آورند، به طوری که تا کنون هیدروکربنی که در ساختار مولکولی آن ۶۰ اتم کربن شرکت داشته باشد، ردیابی شده‌است. از طرفی با افزایش تعداد اتمهای کربن بر تعداد ایزومرهای هیدروکربنی نیز افزوده می‌شود.
به طور مثال هیدروکربنی که ۳۰ اتم کربن داشته باشد، می‌تواند بیش از چهار میلیارد ترکیب هیدروکربنی ایزومر تشکیل دهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه در نفت خام، ترکیبات هیدروکربنی سیر شده نیز فراوانند، تعداد ترکیبهای موجود در آن، فوق‌العاده زیاد و گوناگون است. این گوناگونی با شرکت اتمهای دیگر مانند گوگرد، نيتروژن و اكسيژن در زنجیر هیدروکربنها به مراتب بیشتر می‌شود.

ترکیبات عمده موجود در نفت خام
ترکیبات عمده موجود در نفت خام عبارتند از: هیدروکربنهای سیر شده زنجیری به فرمول کلی CnH2n+2، هیدروکربنهای سیر شده حلقوی به فرمول عمومی CnH2n که اصطلاحاً آن را نفتن گویند و هیدروکربنهای سیرنشده زنجیری اتيلن و استيلن. هر چه درصد تشکیل دهنده‌های نفت در دماهای پایین بیشتر باشد، مرغوبیت آن بیشتر است. گازهای طبیعی، بخش گازی شکل مواد نفتی است که همراه با نفت خام در مخازن زیرزمینی وجود دارد و یا از تقطیر نفت خام در پایین‌تر از 200C بدست می‌آید. گازهای طبیعی، مخلوطی طبیعی از گازهای متان (قسمت عمده حدود ۸۵ درصد) پروپان، بوتان، منو اكسيد كربن و هيدروژن (گاز سنتز) همراه با مقداری دوده‌است.
مصرف عمده آن در کشورهای غیر صنعتی به عنوان یک ماده سوختی است. ولی در کشورهای صنعتی از آن در تهیه بسیاری از فراورده‌های شیمیایی و صنعتی بسیار مفید و ضروری استفاده می‌کنند.
محصولات صنایع پتروشیمی ایران
محصولات عمده‌ای که توسط واحدهای صنایع پتروشیمی ایران تولید می‌شوند عمدتاً عبارتند از:
كودهاي شيميايي، اوره، فسفات دي آمونيم، کودهای مخلوط نيترات آمونيم، مواد اولیه پلاستيك، پي – وي - سي و دي – او - پي، مواد شیمیایی نظیر اسيد سولفوريك، اسيد كلريديك، آمونياك، گوگرد، دوده و...
با این حال، این محصولات در مقایسه با ده ها هزار مشتقی که از نفت و گازهاي طبیعی به کمک تکنولوژی پیشرفته پتروشیمیایی بدست می‌آید، بسیار اندک بوده، نشان می‌دهد که باید همت و تلاش بیشتری در این زمینه باید بکار برد تا به واقعیت نزدیکتر شد.


شرکت ملی نفت ایران
شرکت ملی نفت ایران مسئول بهره‌برداری، استخراج، پالایش، پخش و صادرات منابع نفت ایران و از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان است و در شهر  تهران مرکزیت دارد. این شرکت در سال ۱۳۲۷ خورشیدی پس از ملي شدن نفت ايران تاسیس شد و جایگزین شركت نفت ايران و انگليس شد. این شرکت در حال حاضر کاملاً دولتی است و رئیس آن توسط رئيس جمهوري اسلامي ايران تعیین می‌شود. این شرکت سومین تولیدکننده بزرگ نفت پس از عربستان سعودی (صاحب سعودي آرامكو) و روسیه (صاحب گازپروم) در سال ۲۰۰۷ معرفی شده‌است
NIOC به صورت انحصاری مسئولیت کشف، استخراج، انتقال و صادرات نفت خام و همچنین فروش گاز طبیعی مایع را عهده‌دار است. همچنین نفت خام مورد نیاز پالايشگاه ها بومی و کارخانه‌ها را تامین می‌کند. این شرکت مازاد نفت را تحت چارچوب‌های اقتصادی تعیین شده توسط اوپك و به قیمت متداول در میان بازارهای بین‌المللی صادر می‌نماید. NIOC میعانات گازی را توسط شركت ملي گاز ايران صادر می‌نماید .
مشخصه های صنعت پتروشیمی
پتروشیمی به صنایعی گفته می شود که در آن هیدروکربن های موجود در نفت خام، میعانات گازی یا گاز طبیعی پس از فرآورش در یک رشته فرآیندهای شیمیایی و پتروشیمیایی به فرآورده های جدید شیمیایی تبدیل می شوند. باید توجه داشت زنجیره ارزش افزوده صنعت پتروشیمی شامل صنایع بالا دست، صنایع بنیادی، صنایع واسطه ای، صنایع نهایی و صنایع پایین دست می شود که طیف وسیعی از محصولات پایه و خوراک های اصلی تا محصولات واسطه و نهایی را در بر می گیرد.
چهار مشخصه این صنایع عبارتند از: وابستگی به منابع هیدروکربوری به عنوان خوراک، سرمایه بری بالای این صنایع و سود بیشتر در قیاس با دیگر صنایع بالادست و ایجاد ارزش افزوده بالا در پایین دست، اشتغال زایی مستقیم و محدود آن نسبت به سایر سرمایه گذاری ها در بالادست و ایجاد اشتغال بالا نسبت به سرمایه گذاری صورت گرفته در پایین دست، فناوری و دانش محور بودن و نیاز مبرم این صنایع به مقوله پژوهش و فناوری.

چالش های پیش روی پتروشیمی
تحقق ارزش های مورد نظر در صنعت پتروشیمی (کسب ارزش افزوده، ایجاد اشتغال و توسعه صنعتی) در کنار نیاز به توسعه متوازن صنعت پتروشیمی، ارتباط مستقیم با توسعه مطلوب صنایع میان دستی و پایین دستی پتروشیمی و درنهایت تکمیل زنجیره ارزش این صنعت دارد، اما نسبت رشد این دسته از صنایع به صنایع بالادستی پتروشیمی بسیار کم و غیر قابل مقایسه است، زیرا توسعه صنایع پایین دستی کشور دچار مشکلات و موانع متعدد است.
تولید صنایع پایین دستی نه تنها به بازارهای جهانی راه نیافته بلکه هنوز قابلیت رقابت را در بازار داخلی با محصولات مشابه پیدا نکرده و عموماً بر اساس حمایت های غیر پایدار دولتی به حیات خود ادامه می دهد.
مهم ترین ضعف این صنایع غیر رقابتی بودن محصولات تولیدی است، آن هم در حوزه ای که به عنوان مزیت نسبی کشور خوانده می شود.


بسیاری از محققان برای توجیه و تفسیر رقابت پذیری و عوامل مؤثر بر آن، نظریه و مدل هایی را عرضه داشته اند و عوامل مؤثر بر رقابت پذیری را دسته بندی و در قالب مدل هایی ارائه کرده اند.
در نگرش پورتر، مزیت رقابتی یک کشور در صنعتی خاص عبارت است از: توانایی و قابلیت آن کشور برای ترغیب شرکت ها به استفاده از کشورشان به عنوان سکویی برای انجام فعالیت های تجاری و این همان چیزی است که از صنایع پایین دستی پتروشیمی انتظار می رود.
پورتر در مدل خود به "چهار مشخصه کلی یک کشور" اشاره می کند که برحسب ویژگی هایشان، می توانند مزیت رقابتی ایجاد کنند یا مانع آن شوند. این چهار عامل عبارتند از: شرایط عوامل تولید(درونی)، شرایط تقاضا، صنایع مرتبط و پشتیبان، استراتژی، ساختار و رقابت پذیری شرکت.
چالش ها و مسائل مطرح پیش روی صنایع پایین دستی در قالب ٤ عامل مدل پورتر بیان شده است که در پی می آید.

مسائل و مشکلات صنایع پایین دستی پتروشیمی
با این که برخی مشکلات در صنایع بالادستی و پایین دستی صنعت پتروشیمی مشترکند اما مشکلاتی وجود دارد که با توجه به رویکرد بازار محوری صنایع پایین دستی، فقط در بخش پایین دستی مشاهده می شود.
در داخل کشور وضع عرضه محصولات پتروشیمی در بازار و حفظ حلقه های انتهای زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی به عنوان اشتغال زا ترین بخش این زنجیره، باید از مهم ترین موضوع های صنعت پتروشیمی در شرایط کنونی باشد که به یقین بر آینده این صنعت هم تأثیر قابل اعتنایی خواهد داشت.
از جمله مشکلات موجود در مورد عرضه محصولات پتروشیمی، ترکیب محصولاتی است که عرضه می شود، زیرا ظرفیت بازار داخلی برای کالاهایی که عرضه می شوند، بسیار پایین و این در حالی است که کارشناسان و مسئولان این صنعت معتقدند خام فروشی و صادرات محصولات پتروشیمی، کشور را از ارزش افزوده و اشتغال بسیار زیادی محروم می کند.
 از یک سو با صدور محصول خام مجتمع های پتروشیمی، فرصت تبدیل این محصولات از سوی شرکت ها و نیروی کار داخلی به محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر ازدست می رود و از سوی دیگر علاوه بر محروم شدن کشور از بازارهای مطمئن صادراتی و جایگزینی رقبا، کشور ناچار است هزینه زیادی را برای واردات این محصولات پرداخت کند.


این به معنای آن است که اگر به جای این ٧٠ درصد صادراتی فقط ٣٠ درصد آن یعنی ١٠ میلیون تن محصول خام در داخل کشور به محصول نهایی تبدیل شود، امکان ایجاد دو میلیون شغل فقط در این بخش در کشور وجود خواهد داشت.
کشورهای پیشرو در عرصه تولیدات مواد پتروشیمی و شیمیایی با ارزش نظیر آلمان با وجود دوری از مواد اولیه ارزان توانسته اند با توسعه نظام مند صنایع پایین دستی پتروشیمی در قالب پارک های صنعتی پتروشیمی و شیمیایی و ایجاد بنگاه های کوچک و متوسط پتروشیمی دانش بنیان موجبات تولید محصولات باارزش، نوآوری و تولید محصولات جدید، کارآفرینی و ایجاد شغل های پایدار، مدیریت و کاهش هزینه تولید و در نهایت کسب حداکثر ارزش افزوده از مواد خام پتروشیمی را فراهم آورده و از این رهگذربه یکی از اصلی ترین تولیدکنندگان مواد پلیمری و پتروشیمی جهان تبدیل شوند.

ضعف مدیریت پروژه در کشور
طرح های پتروشیمیایی با توجه به حجم بالای عملیات اجرایی، به برنامه ریزی های دقیق و علمی نیاز دارد؛ از این رو ضعف مدیریت پروژه در کشور در حوزه پتروشیمی نمود بیشتری پیدا می کند؛ به طوری که هم اکنون هیچ پروژه ای را نمی توان پیدا کرد که بر اساس زمانبندی پیش برود؛ از این رو تقویت توان مدیریت پروژه موضوعی ضروری است که از طریق مشارکت با شرکت های خارجی و توجه های خاص به موضوع انتقال در قرارداد همکاری مشترک می توان بعد از چند سال کشور را در زمینه مدیریت پروژه به سطح مطلوب برساند.
از سوی دیگر، رویکرد حاکمی که هم اکنون در زمینه مدیریت پروژه کشور وجود دارد، بحث هزینه و زمانبندی است که پروژه ها بر اساس این دو معیار ارزیابی می شوند؛ در حالی که پروژه ها می تواند فرصتی برای جذب فناوری ها از شریک خارجی باشد که با رویکردی که حاکم است، توسعه فناوری تحت الشعاع اتمام به موقع پروژه و هزینه قرار می گیرد؛ این در حالی است که توسعه فناوری در کشور را نمی توان با پول خرید؛ از این رو ضمن لحاظ کردن ملاحظات خاص انتقال فناوری در قراردادهای اجرای طرح های احداث مجتمع پتروشیمی، باید معیارهای جدیدی نیز برای ارزیابی پروژه ها در نظر گرفته شود تا با استفاده از آن، میزان موفقیت انتقال فناوری هنگام اجرای پروژه و طبق مفاد قرارداد ارزیابی شود.

منابع
1 : كتاب شناخت صنايع شيميايي ( دكتر آقايي / دكتر نفيسي )
2 : google ( ويكي پديا دانش نامه آزاد )
3 : سايت شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي منطقه كرمان
4 : مباني پالايش نفت ( دكتر گيتي ابوالحمد)
5: «درآمد نفتي ايران چند ميليارد دلار است؟». تابناک، ۲۸ تیر ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۰.
6- وبگاه رسمي شركت نفت فلات قاره ايران
7- «شركت پتروپارس». تکنولوژی صنعت نفت ایران.
8- آشنايي با پايانه‌هاي  صادرات مواد نفتي ايران وب‌گاه تخصصی نفت عسلویه
9- سايت شركت ملي نفت ايران
10- وب گاه شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران