بورس به زبان ساده 

امروزه بحث توسعه صنعتي كشور سبب افزايش واحدهاي توليدي و خدماتي و صنايع مختلف شده است. بسياري از اين شركت‏ها براي تامين مالي طرح‏ها و پروژه‏هاي توسعه‏اي خود به حضور در بازار سرمايه تمايل دارند، از اين رو افزايش تعداد سهامداران در كشور را شاهديم. سهامداران جديد يا با مراجعه به كارگزاران بورس اوراق بهادار به خريد سهام اقدام مي‏كنند و يا از طريق اعطاي شركت سهامي به كاركنان، شركت‏هاي تابعه و گروه تعدادي از سهام شركت را مالك مي‏شوند. 

با توجه به افزايش هر دو گروه از سهامداران مذكور و از سويي تمايل بسياري از مردم براي سرمايه‏گذاري در بازار سرمايه، آشنايي سهامداران و علاقه‏مندان به حضور در اين بازار با مفاهيم پايه‏اي آن ضروري به نظر مي‏رسد. 

در اين تحقيق سعي شده است ضمن بيان تاريخچه مختصري از بورس اوراق بهادار تهران، مفاهيمي از قبيل بازار سرمايه، كارگزاران بورس اوراق بهادار، سبد سهام، زمان خريد و فروش سهام، روش‏هاي تجزيه و تحليل قيمت سهام و ريسك سهام گردآوري شود. 

همچنين در انتهاي پژوهش بعضي از سايت‏هاي مرتبط با بازار سهام آورده شده است. 

تاريخچه بورس اوراق بهادار تهران 

بورس اوراق بهادار تهران در سال 1346 تاسيس شد. اين سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعاليت خود را با انجام چند معامله بر روي سهام بانك توسعه صنعتي و معدني آغاز كرد. در پي آن شركت نفت پارس، اوراق قرضه دولتي، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالكيت صنعتي و اوراق قرضه عباس‏آباد به بورس تهران راه يافتند. اعطاي معافيت‏هاي مالياتي شركت‏ها و موسسه‏هاي پذيرفته شده در بورس، در ايجاد انگيزه براي عرضه سهام آن نقش مهمي داشته است. طي 11 سال فعاليت بورس تا پيش از انقلاب اسلامي در ايران تعداد شركت‏ها و بانك‏ها و شركت‏هاي بيمه پذيرفته شده از 6 بنگاه اقتصادي با 2/6 ميليارد ريال سرمايه در سال 1346 به 105 بنگاه با بيش از 230 ميليارد ريال در سال 57 افزايش يافت. همچنين ارزش مبادلات در بورس از 15 ميليون ريال در سال 1346 به بيش از 150 ميليارد ريال سرمايه در سال 1357 افزايش پيدا كرد. در سال‏هاي پس از انقلاب اسلامي و تا پيش از نخستين برنامه پنج ساله توسعه اقتصادي، دگرگوني‏هاي چشمگيري در اقتصاد ملي پديد آمد كه بورس اوراق بهادار تهران را نيز دربرگرفت. 

نخستين رويداد، تصويب لايحه قانون اداره امور بانك‏ها در تاريخ 17 خرداد 1358 توسط شوراي انقلاب بود كه به موجب آن بانك‏هاي تجاري و تخصصي كشور در قالب 9 بانك شامل 6 بانك تجاري و 3 بانك تخصصي ادغام و ملي شدند. چندي بعد و در پي آن شركت‏هاي بيمه نيز در يكديگر ادغام شدند و به مالكيت دولتي درآمدند و همچنين تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران در تيرماه 1358 باعث شد شمار بسياري از بنگاه‏هاي اقتصادي پذيرفته شده در بورس از آن خارج شوند؛ به گونه‏اي كه تعداد آنها از 105 شركت و موسسه اقتصادي در سال 1357 به 56 شركت در پايان سال 1367 كاهش يافت. به اين ترتيب طي اين سال‏ها بورس و اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز كرد كه تا پايان سال 1367 ادامه يافت. 

از سال 1368 در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تجديد فعاليت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمينه‏اي براي اجراي سياست خصوصي‏سازي مورد توجه قرار گرفت. در هر حال گرايش سياستگذاري‏هاي كلان اقتصادي به استفاده از سازوكار بورس، افزايش چشمگير شمار شركت‏هاي پذيرفته شده و افزايش حجم فعاليت بورس تهران را در برداشت كه بر اين اساس طي سال‏هاي 1367 تا نيمه اول سال جاري تعداد بنگاه‏هاي اقتصادي پذيرفته شده در بورس تهران از 56 شركت به 325 شركت افزايش يافت. شركت‏هاي پذيرفته شده و شركت‏هاي فعال در بورس به دو دسته تقسيم مي‏شوند: 

1- شركت‏هاي توليدي 

2- شركت‏هاي سرمايه‏گذاري (واسطه‏هاي مالي) 

شركت‏هاي توليدي معمولاً به توليد كالاي خاصي مبادرت مي‏ورزند و در گروه صنايع فعال در بورس قرار مي‏گيرند و در سازمان بورس با نام شركت و كد خاص خود، مشخص مي‏شوند اما شركت‏هاي سرمايه‏گذاري شركت‏هايي هستند كه به عنوان واسطه‏هاي مالي فعاليت مي‏كنند. اين گونه شركت‏ها يا فعاليت توليدي انجام نمي‏دهند و يا فعاليت آنها به گونه‏اي است كه با كمك‏هاي مالي از طريق خريد سهام شركت‏هاي توليدي و صنعتي و يا مجموعه‏اي از آنها در توليد و سرمايه‏گذاري اين شركت‏ها موثرند. بر اين اساس هم اكنون 19 شركت سرمايه‏گذاري و 297 شركت توليدي در بورس مشغول فعاليت هستند. همچنين زمينه‏هاي لازم براي حضور شركت‏هاي خدماتي در بورس فراهم شده است . 

نقش بازارهاي مالي در اقتصاد چيست؟ 

نقش و مزيت بازارهاي مالي در اقتصاد را به طور خلاصه مي‏توان به صورت زير بيان كرد: 

1- كمك به تبديل پس‏اندازها به سرمايه متشكل 

2- ايجاد بازاري ثانويه براي مبادله اوراق بهادار 

3- تعيين قيمت عادلانه اوراق بهادار براساس مكانيزم عرضه و تقاضاي بازار 

4- نقد كردن اوراق بهادار از طريق سهولت در خريد و فروش اوراق 

تعريف موسسات و واسطه‏هاي مالي 

در بازارها تعدادي اشخاص حقيقي و حقوقي فعاليت مي‏كنند كه واسطه‏هاي مالي نام دارند. وظيفه واسطه‏ها تسهيل خريد و فروش در بازارهاي مالي است. بانك‏ها، شركت‏هاي سرمايه‏گذاري و كارگزاران بورس نمونه‏اي از اين واسطه‏ها هستند. 

موسسات و واسطه‏هاي مالي ميان عرضه‏كنندگان و تقاضاكنندگان خدمات و محصولات مالي پلي ايجاد مي‏كنند و به فرايند تبادلات مالي سرعت مي‏بخشند. در واقع كارگزاران بورس در زمره موسسات و واسطه‏هاي مالي محسوب مي‏شوند. نقش اساسي موسسات مالي را مي‏توان به صورت زير بيان كرد: 

1- كمك به يك كاسه كردن پس‏اندازها از طريق جمع‏آوري وجوه از مردم و تبديل آن به سرمايه‏هاي كلان و سرمايه‏گذاري در بخش‏هاي مختلف (كاري كه بانك‏ها به عنوان موسسات مالي مي‏كنند). 

2- كمك به عرضه عمومي اوراق بهادار و قبول پذيره نويسي اين اوراق براي موسسات تجاري (كاري كه برخي از بانك‏هاي تجاري در ايران انجام مي‏دهند). 

3- ارائه خدمات تخصصي مشاوره‏اي در زمينه فرصت‏ها و تهديدات سرمايه‏گذاري به موسسات تجاري (فعاليتي كه برخي از كارگزاران و بعضي از شركت‏هاي سرمايه‏گذاري انجام مي‏دهند). 

4- كاهش ريسك با تنوع بخشي (ايجاد پورتفوي) و سرمايه‏گذاري در زمينه‏هاي متفاوت

5- كمك به خريد و فروش اوراق بهادار و تسهيل فرايند معاملات بازار بورس (كاري كه كارگزاران انجام مي‏دهند). 

از آنجا كه در اين نوشتار سعي در بررسي برخي مفاهيم مربوط به بورس است، در ادامه به تعريف كارگزاران بورس مي‏پردازيم.