دانشگاه غير انتفاعي بهاران

موضوع: زعفران

استاد: آقاي دكتر همتي

دانشجو: امينه بروايه


نام فارسي: زعفران

نام علمي: crocus sativus

تيره‌: زنبق


معرفي
زَعفَران یا زعفران خوراکی( 'crocus sativus')  گیاهی است از تیره زنبقیان، چند ساله به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر است. از وسط پیاز و یا قاعده ساقه، تعدادی برگ باریک و دراز خارج می‌شوند. از وسط برگ‌ها، ساقه گلدار خارج شده که به یک تا سه گل منتهی می‌شود. انتشار جغرافیایی زعفران در ایران شامل استان خراسان ، تربت حیدریه ، قائنات ، فردوس ،  بیرجند و گناباد، فارس ،  استهبان ، یزد، کرمان، گیلان و مازندران است. در سال‌های اخیر زعفران در کرج و قم نیز کشت شده است. زعفران به عنوان طعم دهنده غذا و برای رنگ پارچه، در کشورهای در حال توسعه و توسط صنعت گران به مقدار زیاد استفاده می‌شود. در طب سنتی، زعفران به عنوان مسکن، خلط آور و معرق، کاربرد دارد.


سابقه‌ی کاشت زعفران در ایران به خصوص زعفران قائنات به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این گیاه رنگی و گران‌بهای چندین ساله، بدون ساقه‌است و پیاز دارد و چون درخاک کویر به عمل می‌آید، به طلای سرخ و یا طلای کویر شهرت یافته‌است. از هر ۱۱۰ تا ۱۷۰ گل تازه‌ی آن، یک گرم و از حدود ۱۵۰ هزار گل، یک کیلو زعفران خشک به‌دست می‌آید. ایران با متوسط تولید ۹۰ تا ۹۳ درصد از مجموع تولید جهانی زعفران (بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ تن در سال) در این زمینه مقام اول را داراست.
اسپانیا با تولید متوسط ۲۵ تن، مقام دوم و کشورهای هندوستان، جزایر اسپرون روسیه، سنگاپور، مالزی، ژاپن، تایوان، چین، فرانسه، ایتالیا، آلمان، استرالیا و یونان با تولید متوسط ۲۵تن، مجموعاً مقام سوم را به خود اختصاص می‌دهند.


خواص دارویی زعفران
زعفران هضم غذا را آسان میکند.
در رفع بی خوابی وتشنج مفید است.
تقویت کننده کبد است.
برای درمان بیماریهای چشم استفاده میشود.
زعفران برای رفع سنگ کلیه استفاده می شود.
زعفران در ایجاد نشاط ،شادی وکم کردن افسردگی موثر است.
 
کاشت زعفران:
زمین مناسب برای کشت زعفران:
بوته زعفران می تواند در هر خاکی رشد کند؛اما بهترین خاک برای رشدزعفران خاک رسی شنی است.(یعنی سه قسمت رسی ویک قسمت شنی)زمینی که برای زراعت زعفران انتخاب میشود،باید حد اقل برای مدت 4 سال زراعی به کشت زعفران اختصاص داده شود،آفتابگیرودور از سایه درختان باشد.


آماده سازی زمین برای کشت:
در اوایل بهار،کودحیوانی پوسیده را به خاک بدهید؛سپس وغتی که خاک ،گاورو شد ،یعنی رطوبت خاک برای شخم مناسب شد،زمین را شخم بزنید تا کود با خاک مخلوط شود.اگربه هنگام شخم زدنزمین دارای کلوخ بود، با استفاده از ماله کلوخ ها را خرد وسطح زمین را صاف وهموار کنید؛سپس با فاصله دو هفته ،زمین را با گاوآهن در جهت عمود بر جهت شخم قبل،مجدداٌ شخم بزنید؛بعد از اینکه عملیات خاکورزی به خوبی انجام شد،زمین را کرت بندی کنید،یا اینکه با استفاده از وسایل مکانیکی مانند فاروئر،زمی را به صورت فارو در آورید.ابعاد کرت ها بستگی به شیب زمین دارد. در کشت جوی وپشته ای فاصله جوی هه از یکدیگربه طور متوسط 30-40 سانتی متر است.
در خرداد ماه در صورت مشاهده علف های هرز ، با آنها به صورت مکانیکی ویا با استفاده از وسایل شخم سطحی مبارزه کنید.

زمان کاشت پیاز زعفران
پیاز زعفران از اوایل فصل تابستان تا اوایل فصل پاییزقابل کشت است.به شرط اینکه در طول این مدت رطوبتی به پیاز ها نرسد؛زیرا در صورت رسیدن رطوبت به پیاز ها قبل از پاییز خواب تابستانه شکسته می شود وپیاز تولید به برگ می کند.
روش های کاشت پیاز زعفران
1-روش کشت کرتی:
ابتدا به وسیله بیل یا گاوآهن شیاری به عمق 15-20 سانتی متر در زمین ایجاد کنید؛وقتی که شیار اول ایجاد شدشیار دوم را در کنار شیار اول ، با فاصله 30-35 سانتی متر از آن ایجاد می کنیم .شیار دوم و بقیه شیار ها را مانند شیار اول بکارید.پس از کاشت پیاز ها سطح زمین را با ماله صاف ویکنواخت کنید.
2-روش کشت جوی وپشته ای:
بعد از ایجاد جوی وپشته ها پیازهای زعفران را با فاصله 20-35 سانتی متری از یکدیگر بکارید.

عمق کاشت زعفران:
عمق کاشت پیاز زعفران باید طوری باشد که روی پیاز ها با 15-20 سانتیمتر از خاک پوشیده شود.در موقع کاشت،سر پیاز که دارای جوانه است به طرف بالا قرار گیرد.
کشت پیاز ها در عمق 20 سانتی متر سبب می شود که پیاز ها در زمستان از سرما و یخبندان و در تابستان از گرمازدگی در امان باشند.
آبیاری:
پس از کاشت پیاز ها بسته به سردی وگرمی هوا از اوایل تا اواسط مهرماه ، نخستین آبیاری زمین را انجام دهید.با توجه به اینکه پیاز ها در عمق 20 سانتی متری از خاک قرار دارند ،آبیاری باید سنگین انجام شود.اگر پس از آبیاری اول  در سطح خاک سله به وجود آید 3-4 روز پس از آبیاری باید به وسیله سله شکن یک نوبت سله شکنی انجام شودتا زعفران بهتر ویکدست سبز شود.


پس از آبیاری اول پیاز ها بیدار میشوند، ریشه می دوانند واز اواخر مهر ماه غده زعفران شروع به گل دادن میکند.هر غده به طور متوسط 1-2-3 گل می دهد.گل های زیبا زعفران صبح زود باز می شوند؛بنابرین بهتر است قبل از طلوع آفتاب گل ها برداشته شوند.در سال اول فقط پیاز ها ی درشت گل میدهند.پس از برداشت گل ها آبیاری نوبت دوم را انجام دهید. با پایان یافتن دوره گل دهی به مرور زمان برگ های باریک زعفران می رویند.
گیاه زعفران ساقه ندارد.برگ ها و دم گل از روی غده در غلاف سفید ونازکی از زمین می رویند.در پاییز پس از آبیاری دوم (زمستان وبهار تا اواخر اردیبهشت )چنانچه میزان بارندگی کم باشد هر 15-20 دقیقه یک بار باید مزرعه زعفران را آبیاری کنید.


در صورت وجود بارندگی به میزان بیشتر از 25 میلیمتر ومرطوب بودن سطح خاک آبیاری زمین باید به تعویق بیفتد.باید توجه داشته باشیدکه آبیاری را در شب های یخبندان انجام ندهید؛زیرا به پیاز زعفران آسیب وارد میشود.اگر بعد از آبیاری سله به وجود آید باید سله شکنی کنید.با سله شکنی کود حیوانی با لایه سطحی خاک مخلوط می شود.سله شکنی باعث می شود گل ها به آسانی از خاک بیرون بیایند.بعد از سله شکنی برای هموار کردن سطح خاک وچسباندن خاک به پیاز ها باید زمین را ماله بکشید.
کود دهی
برای تقویت بوته ها ودرشت شدن پیاز ها باید از کود اوره استفاده کنید.این کود را به میزان 100 کیلوگرم در هکتار ،در3نوبت (هر نوبتkg33) قبل از آبیاری نوبت دوم در سطح مزرعه پخش کنید.در صورت مصرف نکردن کود اوره در زمان آبیاری ،می توانید با محلول کود اوره با غلظت 5 در هزار طی 2 تا3 نوبت در ماههای بهمن واسفند ،نیاز گیاه به ازت را تامین کنید.


برداشت زعفران
گل دهی زعفران بعد از آبیاری نخست به فاصله 2-3 هفته متناسب با درجه حرارت هوا انجام می شود.گل ها در هوای نسبتا گرم دیرتر و در هوای نسبتا سردودر زیر سایه زودتر باز میشوند.هر غدر آبیاری اول دیرتر انجام می شود. به طور معمول دوره  گل دهی حدود15-20 روز ودوره برداشت حدود10-15 روز است.
در دوره برداشت تعداد گل ها در یک هفته بهاندازه ای زیاد میشود که گاهی در یک روز لازم است در 2 نوبت گل ها را برداشت کنید.
زمان وطرز برداشت گل ها
برداشت گل زعفران فقط با دست انجام می گیرد.بهترین
 زمان برداشت گل (به منظور حفظ مرغوبیت،عطر ورنگ زعفران) صبح خیلی زود وقبل از باز شدن غنچه ها است؛
زیرا جمع آوری غنچه ها آسان تر است وکلاله گل نیز کمتر
 آسیب میبیند.
قسمت قابل استفاده در گل زعفران کلاله قرمز رنگ آن به همراه میله خامه است .برای جدا کردن کلاله از گل باید سعی کنیدغنچه ها را در همان روزکه باز شده اند بچینید؛سپس لوله گل را با ناخن بشکافیدومیله سفید مادگی (خامه) را به همراه 3 کلاله قرمز رنگش از درون لوله گل بیرون آورید.


خشک کردن زعفران:
پس از دسته بندی زعفران دسته های زعفران را در سبدی که داخل آن را با پارچه نازکی پوشانیده ایددر سایه قرار دهید یا در اتاقی که حرارت آن با توجه به فصل سرما مناسب است آویزان کنید.
هرچند روز یکبار دسته ها را بر گردانیدتا دسته های زعفران خشک شوند.وقتی که رشته ها ی کلاله با فشار بین 2 انگشت خرد شوند؛میتوان گفت دسته ها خشک شده اند وآماده مصرف وعرضه بازار هستند.خشک کردن صحیح و دسته بندی مناسب زعفران اثر زیادی در کیفیت بازار پسندی آن دارد.


كشورهاي واردكننده زعفران ايران


سودجويي از طلاي سرخ ايران
زعفران ممتاز سرگل کیلویی چهار میلیون تومان از کشاورزان ایرانی خریده می‌شود و با احتساب ۱۵ درصد هزینه و سود برای بازرگانان ایرانی، کیلویی حدود پنج میلیون تومان به چینی‌ها فروخته می‌شود اما قیمت این محصول در بازار خرده‌فروشی چین کیلویی ۱۵ هزار دلار است که اگر نرخ دلار آزاد را حدود ۳۰۰۰ تومان محاسبه کنیم می‌توان سود ۴۰ میلیونی تومان را برای چینی‌ها درنظر گرفت.


یکی از دلایل بالا بودن قیمت این محصول این است که در بازار اروپا و کشورهایی مانند چین به زعفران به عنوان یک گیاه دارویی ارگانیک نگاه می‌کنند. از سوی دیگر نیز بالا بودن تعرفه واردات زعفران می‌تواند یکی از دلایل این تفاوت قیمت باشد.
در دیگر کشورهای واردکننده زعفران ایرانی نیز قیمت هر کیلوگرم زعفران در بازار خرده‌فروشی آن‌ها تفاوت بسیار بالایی با قیمت خرید این محصول از کشاورزان دارد.
به عنوان مثال در بازار خرده‌فروشی کشورهای اروپایی هر کیلوگرم زعفران ایرانی ممتاز از ۸۰۰۰ تا بیش از ۱۰ هزار دلار قیمت‌گذاری می‌شود که نشان می‌دهد این محصول برای اروپایی‌ها نیز اهمیت بسیاری دارد.
اين آمارها نشان دهنده اهميت اين طلاي سرخ است كه اينروزها در كشور همسايه جاي خشخاش را هر روز بيشتر ميگيرد و خطري جدي براي ايرانيان و البته مزيتي بالا براي جهانيان است.


بازاریابی زعفران – تکنیک های بازاریابی
زعفران یکی از محصولات کشاورزی است که پس از برداشت از مزرعه جهت استفاده، نیازمند فرآوری می باشد . مراحل فرآوری زعفران شامل جد ا کردن محصول از گل، خشک کردن و بسته بندی است. علاوه بر فرآوری، فعالیت های حمل و نقل و تبلیغات نیز به عنوان بخشی از هزینه بازاریابی مدنظر می باشند . هرچه مسیرهای موجود بین تولیدکننده و مصرف کننده بیشتر باشد محصول با قیمت نهایی بالاتری در بازار مصرف عرضه می گردد.
 


نتیجه‌گيري
بهره مندی از الگوی درست فرآوری زعفران سبب افزایش تقاضا و توسعه صادرات زعفران ایران در بازارهای جهانی شده است که حفظ و پایداری این موقعیت ارزشمند مستلزم دقت بیشتر در بهبود کیفیت - تفکیک بخش تولید، فرآوری و بازرگانی از یکدیگر- حمایت برابر و یکسان از همه فعالان برای توسعه فرهنگ بسته بندی - افزایش عملکرد در واحد سطح به جای توسعه بی رویه کشت و پایین آوردن قیمت تمام شده به منظور ایستادگی در برابر رقبای آینده است.
موقعیت فعلی ما در مقایسه با سه دهه اخیر به این شرح است:
- سطح زیر کشت حدود 10 برابر رشد یافته
- تولید حدود 8 برابر رشد داشته


اما، رشد قیمت زعفران در سه دهه اخیر به این ترتیب بوده :
دهه اول یعنی بین سال های 1360 تا 1370 قیمت هر کیلو زعفران از 10 هزار تومان به کیلویی 40 هزار تومان رسید؛ دهه دوم یعنی سال های 1370 تا 1380 تا کیلویی 300 هزار تومان رشد یافت و در دهه ناتمام سوم از سال 1380 تا کنون تا 4 میلیون تومان رشد قیمت داشت که به عبارتی نسبت به سال 80 حدود 14 برابر و نسبت به سال 1360 معادل 400 برابر قیمت زعفران افزایش یافته است که تهدیدی برای آینده زعفران ایران است.