چکیده
گرایش به فرهنگ بیگانه ، اکنون به عنوان یک معضل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، در آمده است. تحقیقات نشان داده اند که در این گرایش عوامل متعددی نقش دارند.
تحقیق حاضر به منظور بررسی عوامل گرایش نوجوانان دبیرستانهای شهر تهران به فرهنگ بیگانه انجام شده است. برای اجرای این تحقیق، ابتدا بر اساس روش لیکرت ، مقیاسی به منظور سنجش نگرش به فرهنگ بیگانه ساخته شد، سپس براساس مطالعات نظری، پرسشنامه عوامل تهیه گردید. پرسشنامه و مقیاس مزبور، همزمان بر روی ۴۰۰ نفر از دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانهای شهر تهران اجرا شد. پس از جمع آوری یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها، بطور خلاصه نتایج زیربدست آمد:
جنسیت در نگرش نوجوانان دختر و پسر به فرهنگ بیگانه اثر ندارد. وضعیت اعتقادی نوجوانان وخانواده ی آنها و شیوه ی تربیتی، در نگرش آنان به فرهنگ بیگانه مؤثر است. رسانه های گروهی در نگرش پسران بی تاثیر، ولی در دختران اثر دارد. چگونگی گذران اوقات فراغت ، وضع اقتصادی خانواده، در نگرش دختران به فرهنگ بیگانه مؤثر ولی در پسران بی تاثیر است. سن در نگرش نوجوانان مؤثر نیست. موقعیت محلی دبیرستانهای نواحی مختلف، در نگرش دانش آموزان دختر به فرهنگ بیگانه تاثیر دارد، اما در نگرش پسران، بی اثر است.
نتایج پژوهش حاضر، عوامل تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را بر نگرش نوجوانان به فرهنگ بیگانه تایید می‎کند.

سپاس :
پروردگارا:
تو را به به تعداد قطرات خون شهدای راه حق و فضیلت، و به تعداد امواج خروشان در اقیانوسها و دریاها، وبه تعداد طلوعها و غروبها، خدایا تو رابه همه ی زیبایی و جمالت و با همه ی نور و خردهایت، ساپس و حمد می گذارم، زیرا این تو بودی که توفقیق جهاد علمی را به من عطا فرمودی، خداوندا، باز هم سپاس.

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده
تشکر و قدر دانی
تقدیم
فصل اول: مقدمه
۱-۱- بیان مساله
۲-۱- اهداف تحقیق
۳-۱- اهمیت مساله
۴-۱- تعاریف اصلاحات مهم
۵-۱- تعریف عملیاتی اصلاحات
۶-۱- خلاصه
فصل دوم: پیشینه تحقیق
پیشگفتار
۱- تعریف، ابعاد و اجزای نگرش
۲- مقایسه بین نگرش و مفاهیم مشابه
۳- تاریخچه گرایش به فرهنگ بیگانه در کشورهای اسلامی
۳-۱- دوره غربگرایی در کشورهای اسلامی
الف- دوره غربگرایی در ترکیه
ب- دوره غربگرایی و غربزدگی در مصر
ج- دوره غربگرایی در ایران
۴- دوره غربزدگی
الف- دوره غربزدگی در ترکیه
ب- دوره غربزدگی در ایران (رضا شاه، محمدرضا شاه) و اقدامات آنها
۵- دوره نهضت بازگشت به خویشتن
نهضت بازگشت به اسلام در بعضی از کشورهای اسلامی
نهضت بازگشت به اسلام در ترکیه
نهضت بازگشت به اسلام در ایران
آثار و پیامدهای گرایش به فرهنگ بیگانه
ریشه ها و زمینه های گرایش به فرهنگ بیگانه
نیازها و ویژگیهای نوجوانا
ویژگیهای نوجوانان
تاثیرات محیط اجتماعی در رشد و شخصیت
تاثیر دوستان و همسالان بر رفتار نوجوانان
عوامل گرایش نوجوانان به فرهنگ بیگانه براساس مطالعات و تحقیقات انجام شد ه
خلاصه
فصل سوم: روش شناسی
۳-۱- روش تحقیق
۳-۲- جامعه تحقیق و نمونه
۳-۳- ابزار تحقیق
۳-۴- نحوه تهیه مقیاس و نمره گذاری آن
۳-۵- روش اجرا: (الف- مطالعه مقدماتی ب- اجرای نهایی)
روایی و پایایی
۳-۶- روشهای آماری
خلاصه
فصل چهارم: یافته های تحقیق وتجزیه و تحلیل اطلاعات
پیشگفتار
۱- آزمون سوال یک
۲- آزمون سوال دو
۳- آزمون سوال سه
۴- آزمون سوال چهار
۵- آزمون سوال پنج
۶- آزمون سوال شش
۷- آزمون سوال هفت
۸- آزمون سوال هشت
۹- یافته های دیگر
خلاصه و نتیجه گیری
فصل پنجم: خلاصه، نتیجه گیری و بحث
پیشگفتار
۱- خلاصه و نتیجه گیری
۲- بحث
۳- محدودیت های تحقیق
۴- رهنمودهای تحقیق
الف- توصیه به والدین، معلمان و مربیان در رابطه با کودکان و نوجوانان
ب- توصیه به کارگزاران عالی کشور و متولیان امور آموزشی و پروشی و فره نگی
۵- پیشنهادها
۶- منابع
۷- پیوست ها (پرسشنامه )

فهرست جدولها
عنوان صفحه
جدول الف – جدول گروه نمونه به تفکیک دبیرستان و ناحیه
جدول ب- ضریب آلفای گرانباخ محاسبه شده برای تحقیق حاضر
جدول شماره ۱- مقایسه میانگین نگرش دختران و پسران
جدول شماره ۲- مقایسه میانگین نگرش دختران بر حسب وضعیت اعتقادی
جدول شماره ۳- مقایسه میانگین نگرش پسران بر حسب وضعیت اعتقادی
جدول شماره ۴- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب وضعیت اعتقادی خانواده
جدول شماره ۵- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب وضعیت اعتقادی خانواده
جدول شماره ۶- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب شیوه تربیتی خانواده
جدول شماره ۷- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب وضعیت اعتقادی
جدول شماره ۸- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب وضعیت اعتقادی- اخلاقی دوستان
جدول شماره ۹- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب وضعیت اعتقادی- اخلاقی دوستان
جدول شماره ۱۰- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب میزان استفاده از رسانه های گروهی
جدول شماره ۱۱- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب میزان استفاده از رسانه های گروهی
جدول شماره ۱۲- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب چگونگی گذران اوقات
فراغت
جدول شماره ۱۳- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب چگونگی گذران اوقات
فراغت
جدول شمراه ۱۴ و ۱۵- تحلیل واریانس مقایسه نگرش دختران و پسران برحسب وضعیت اقتصادی خانواده
جدول شماره ۱۶- آزمون «توکی» مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب وضعیت اقتصادی
جدول شماره ۱۷ و ۱۸- تحلیل واریانس نگرش دختران و پسران برحسب میزان تحصیلات مادر
جدول شماره ۱۹- آزمون «توکی» مقایسه میانگین دختران برحسب میزان تحصیلات مادر
جدول شماره ۲۰ و ۲۱- تحلیل واریانس نگرش دختران و پسران برحسب سطح تحصیلات مادر
جدول شماره ۲۲- آزمون «توکی» مقایسه نگرش دختران برحسب تحصیلات پدر
جدول شماره ۲۳ و ۲۴- تحلیل واریانس نگرش دختران و پسران برحسب سن
جدول مشاره ۲۵ و ۲۶- تحلیل واریانس نگرش دختران و پسران برحسب
دبیرستانها
جدول شماره ۲۷- آزمون «توکی» مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب
دبیرستانها

فهرست نمودار ها
عنوان صفحه
نمودار شماره ۱- مقایسه میانگین نگرش دختران و پسران در کل نمونه
نمودار شماره ۲- مقایسه میانگین نگرش دختران بر حسب وضعیت اعتقادی
نمودار شماره ۳- مقایسه میانگین نگرش پسران بر حسب وضعیت اعتقادی
نمودار شماره ۴- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب وضعیت اعتقادی
خانواده
نمودار شماره ۵- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب وضعیت اعتقادی
خانواده
نمودار شماره ۶- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب شیوه ی تربیتی
خانواده
نمودار شماره ۷- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب شیوه ی تربیتی
خانواده
نمودار شماره ۸- مقایسه میانگین نگرش دختران بر حسب وضعیت اعتقادی- اخلاقی دوستان
نمودار شماره ۹- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب وضعیت اعتقادی- اخلاقی دوستان
نمودار شماره ۱۰- مقایسه میانگین نگرش دختران بر حسب میزان استفاده از رسانه های گروهی
نمودار شماره ۱۱- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب میزان استفاده از رسانه های گروهی
نمودار شماره ۱۲- مقایسه میانگین نگرش دختران بر حسب چگونگی گذران اوقات
فراغت
نمودار مشاره ۱۳- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب چگونگی گذران اوقات
فراغت
نمودار شماره ۱۴- مقایسه میانگین نگرش دختران و پسران برحسب سطح تحصیلات مادر
نمودار شماره ۱۵- مقایسه میانگین نگرش دختران و پسران برحسب سطح تحصیلات پدر
نمودار شماره ۱۶- مقایسه میانگین نگرش دختران برحسب سن
نمودار شماره ۱۷- مقایسه میانگین نگرش پسران برحسب سن
نمودار شماره ۱۸- مقایسه میانگین نگرش دختران در دبیرستانهای مختلف
نمودار شماره ۱۹- مقایسه میانگین نگرش پسران در دبیرستانهای مختلف
نمودار شماره ۲۰- مقایسه میانگین نگرش دختران و پسران در دبیرستانهای
مختلف

مقدمه

به آنكه جان را فكرت آموخت
«خروج از فرهنگ بدآموز غربي و نفوذ و جايگزين فرهنگ آموزنده اسلامي- ملي و انقلاب فرهنگي در تمام زمينه ها و درسطح كشور، آنچنان محتاج تلاش و كوشش است كه براي تحقق آن ساليان دراز بايد زحمت كشيد و با نفوذ عميق و ريشه دار غرب مبارزه كرد»
(امام خميني (ره)، صحيفه نور، ۱۹/۹/۶۳)

فرهنگ محصول پيشرفته و پيچيده عقل وذهن انسان فرآورده نيروي خلاقيت و آفرينندگي و «تفكر انتزاعي» و ادراك و يادگيري است فرهنگ كليد ارتباط عميق و ثمربخش و حيات آفرين هم ه آدميان ، همه علماء و دانشمندان همه مخترعان و همه مختصصان و همگان و همگان است براي برقراري ارتباط با زندگي، جامعه ، با والدين، فرزند، همسر، با دوست، با استاد و معلم و مربي، با هستي ، با ديگران حتي خود. لذا اگر فرهنگ حذف شود و اگر هركس از فرهنگ و تحلي فرهنگي، محروم شود همانند گل و گياهي خواهد بود كه از نور آفتاب و آب به عنوان مايه حيات دور مانده است. گل و گياه بدون آب و روشنايي، يعني هيچ، يعني تهيه شده از خود مساله ي گرايش به

فرهنگ بيگانه امروزه افكار عده زيادي را در كشورهاي مختلف جهان به خود مشغول كرده است. و هم اكنون در بعضي از كشورها به عنوان يك معضل فرهنگي، اجتماعي و سياسي، در آمده است. دانشمندان علوم روان شناسي و ترتبيتي و علوم اجتماعي، رهبران جوامع، والدين، بيان و معلمان، هر كدام از جهتي علاقمند به شناخت علت ها و عامل هاي ايجاد كننده اين مساله هستند. در كشور ما سابقه اين مساله به گذشته اهي بسيار دور بر ميگردد. ولي شدت مساله ي گرايش به فرهنگ بيگانه به آغاز مشروطيت و تاسيس دار الفنون و موسسات ديگر غربي برمي گردد.

پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي ، استكبار جهاني به سركردگي امريكا، مبارزات جدي و سازمان يافته خود را به اشكال گوناگون، از قبيل محاصره اقتصادي جنگ تحميلي عراق عليه ايران و نيز حمله و هجوم تمام عيار فرهنگي، بر عليه انقلاب اسلامي و ارزشهاي معنوي آن آغاز كرده است، و ثمره اين شبيخون فرهنگي را در احياي فرنگي مآبي، گرايش به ارزشهاي غيراسلامي و غيرمعنوي و … در بين افراد جامعه اسلاميمان، شاهد هستيم.

بنابراين، در برخورد با مساله ي گرايش به فرهنگ بيگانه، علماي روان شناسي تربيتي و اجتماعي بايد از راه حلهاي مناسب و سازنده اي را به منظور پيشگيري و ايمن سازي ارائه نمايند، و به تدريج فرهنگ اسلامي – ملي را جانشين فرهنگ بيگانه كرده، از صدمات آن بر قشر فعال و آسيب پذير جامعه، يعني نوجوانان و جوانان جلوگيري كنند زيرا از جمله پيامدهاي گرايش به فرهنگ بيگانه ، فاجعه غربزدگي و بي هويتي نوجوانان است كه در جوامع شرقي به صورت هاي مختلف در قرنهاي اخير، بروز و ظهور كرده است.

بنابراين قبل از هر چيز بايد دامنه تحقيقات و مطالعات در اين زمينه، افزايش يابد، زيرا با كمال تاسف بايد گفته شود كه تحقيق در اين زمينه سابقه چنداني ندارد، و علي رغم اهميت مساله، فعاليتهايي كه در اين رابطه قبل از انقلاب انجام شده است، هر چند ظاهران علمي اند ولي ترجمه كتابهاي غربي بوده و راه حلهاي جوامع غربي را دارند و يا متناسب بافت فرهنگي اجتماعي زمان طاغوت مي باشند.

پس از انقلاب اسلامي نيز، كمتر تحقيق جامعي درباره مسايل و مشكلات نوجوانان و جوانان مخصوصاً در بعد فكري و فرهنگي انجام گرفته است. و حال آكه مساله گرايش به فرهنگ بيگانه و تهاجم فرهنگي، اكنون بعد سياسي نيز پيدا كرده است، و تا آنجا كه ما به تحقيقات انجام شده دست يافته ايم، تا كنون سه تحقيق در اين زمينه انجام شده است محدود بودن تعداد پژوهشها مويد آنست كه بايد تحقيقهاي متعددي در اين زمينه صورت گيرد، تحقييق حاضر نيز در راستاي اين منظور انجام شده است.

۱-۱- بيان مساله
مادر عصر انقلاب ارتباطات قرار داريم ، عصري كه در آن «دهكده جهاني مك لوهان » ، تحقق يافته است. امروزه برخلاف گذشته، وقتي حادثه اي اتفاق مي افتد، انعكاس و حوزه انتشار آن به محل وقوع حادثه محدود نيست. بلكه فراگير و جهاني است و نتايج «دهكده جهاني» كوچك شدن دنيا و پيدايش تعلق جهاني داده هاي خبري و حوزه انتشار و پيدايش همسايگي در بين ملتها، مانند همسايه هاي ديوار به ديوار است. به علت تماس مستقيم و غيرمستقيم افراد جوامهع مختلف انسانها به سادگي در برابر الگوهاي فرهنگي مختلف قرار مي گيرند.

در عصر امواج، فرهنگ ها و ارزشها، به جاي حمل به وسيله كتابها و نشريات سوار بر امواج در اختيار بشر قرار مي گيرند. امواجي كه بدون وقفه وبدون هيچ اذني مرزهاي جغرافيايي و كشوري و خانوادگي را در هم مي شكنند و به درون زندگي انسانها وارد مي‎شوند و بسته بودن مرزهاي كشور، و دربهاي منازل مانع و رادعي براي ورود به درون و اندرون خانه ها محسوب نمي‎شود.
(نامه فرهنگ شماره ۱-۱۳۶۹) و (رفيع، ۱۳۷۳)
مك لوهان مي گويد:
« اين تلويزيون است … اين راديو است … كه ماره به دوران قبيله نشيني باز مي گرداند. يك قبيله بزرگ جهاني … آنها بار ديگر تمام مرزها را تغيير داده اند اين دهكده جهاني من است»
(رشيد پور، ۱۳۵۲، ص ۱۳۵)
پيش بيني مك لوهان جالب است زيرا او در زماني از دهكده جهاني صحبت كرده است كه هنوز ماهواره وجود نداشته است.
در عصر انقلاب ارتباطات و حاكميت ماهواره قدرتهاي برتر اقتصادي و تكنولوژي فرهنگ خود را به سراسر دنيا انتقال مي دهند. « در حال حاضر آرايش كلي ارتباطات در سطح جهاني و وسايل تكنولوژيكي توزيع كننده اين اطلاعات با خود ارزشها و آداب و رسوم و نهادهاي فرهنگ مسلط غربي را توزيع مي كننند».
(نامه فرهنگ شماره ۱، ۱۳۶۹، ص ۱۲)

و چون يكي از راههاي حصول الگوهاي رفتاري، يادگيري مشاهده اي است و نيز يكي از ويژگيهاي مهم نوجوانان، الگوجويي است، نقش الگوهاي ارائه شده از اهميت ويژه اي برخوردار مي‎شود و در شخصيت و فرهنگ نوجوانان و جوانان تاثيرات مهمي مي گذارد.
حال اگر فرهنگ و الگوهاي فرهنگي ارائه شده، توسط امواج ماهواره اي راديويي و تلويزيوني، با ارزشها و الگوهاي فرهنگ خودي تضاد داشته باشند و در جامعه نيز خلاء فرهنگي وجو داشته باشد و ارزشهاي حاكم بر جامعه نيز با ارزشهاي اسلامي – ملي، هماهنگي نداشته باشند، اين عوامل موجب تعارض و سردرگمي افراد جامعه به ويژه نوجوانان و جوانان گشته، زمينه فرهنگ پذيري و تحول فرهنگي و گرايش به فرهنگ بيگانه و غربگرايي فراهم گشته كه در صورت تشديد آن، به بيگانگي از خود و غربزدگي منجر مي گردد.

۲-۱- اهداف تحقيق
با توجه به اهميت مساله فرهنگ و نقش آن در شخصيت و رفتار فرد و هجوم همه جانبه فرهنگي عليه فرهنگ اسلامي – ملي ما، هدف از اين تحقيق عبارت از :
«بررسي و شناخت عوامل مؤثر درگرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه» است. بحث برسر اين است كه مشخص شود، نوجوانان داراي چه شناختي، از فرهنگ بيگانه هستند؟ نسبت به فرهنگ بيگانه چه احساسي دارند؟ و از نظر عملي تا چه اندازه با شيوه ي زندگي، آداب و رسوم، اعتقادات، ارزشها، اخلاقيات و … بيگانه توافق دارند؟»
به عبارت ديگر هدف از تحقيق پاسخگويي به سئوالات زير است:

۱٫ آيا جنسيت در گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارد؟
۲٫ آيا وضع اعتقادي نوجوانان در گرايش به فرهنگ بيگانه اثر دارد؟
۳٫ آيا وضع اعتقادي خانواه در گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارد؟
۴٫ آيا شيوه ي تربيتي خانواده در گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارد؟
۵٫ آيا دوستان و همسالان درگرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارند؟
۶٫ آيا رسانه هاي گروهي در گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارند؟
۷٫ آيا چگونگي گذران اوقات فراغت در گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارد؟
۸٫ آيا طبقه اقتصادي- اجتماعي در گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه اثر دارد؟

لازم به ياد آوري است كه از جهات مختلف مي‎توان به بيگانه و فرهنگ آن نگريست كه مابه بعد فرهنگي آن نظر داشته ايم كه يك نگاه كلي است. فرهنگ بيگانه هم داراي جنبه هاي مثبت و هم داراي جنبه هاي منفي است كه در اين تحقيق گرايش نوجوانان را به جنبه هاي منفي آن كه با فرهنگ اسلامي – ملي ما در تضاد مي باشند بررسي نموده ايم.
نكته ديگر اين كه ما در اين تحقيق بر روي عوامل شناختي و تربيتي و عوامل اجتماعي مؤثر ، بر گرايش نوجوانان به فرهنگ بيگانه تكيه داشته ايم.

۳-۱- اهميت مساله
«فريقاً و هدي و فريقاً حق عليهم الضلاله انهم اتخذ والشياطين اولياء من دون الله و يحسبون انهم مهتدون».( اعراف /۳۰)
«گروهي (به طاعت خدا) ره نورد حقيقت شدند و گروهي (شيطان) را به درستي اختيار كردند و گمان مي كردند كه به راه راست هدايت يافته اند. »
«فرهنگ استعماري جوان استعماري تحويل مملكت مي‎دهد»
(امام خميني، كلمات قصار، ص ۱۷۱)

ما از قرنها پيش به غرب و فرهنگ و تمدن آن ، توجه داشته ايم. ولي اين توجه در سده اخير بيشتر شده است و موجبات تغييراتي در ساختار اجتماعي و توجه و گرايش ما به جنبه هاي مثبت آن باشد، و بعد مثبت و منفي است. اگر توجه و گرايش ما به جنبه هاي مثبت آن باشد، نه تنها مضر نيست، بلكه سازنده و راهگشا است. از قبيل ارزش دادن زياد يادبه علم و عالم، داشتن وجدان كاري، نظم ، رعايت مقررات و قانون.
(مصاحبه تلويزيوني يكي از اساتيد محقق ايراني، ۱۳۷۲)
زيرا مكتب ما نيز آن را تبليغ كرده و از هر مكتب ديگري بيشتر به آن ارزش و بها داده است:
پيامبر گرامي اسلام (ص) فرمود:

و...