- بافت استخواني (Bone tissue)

استخوان يا بافت استخواني كه اسكلت موجودات مهره‌دار را تشكيل مي‌دهد، از ساير بافتهاي نگهدارنده كاملاً متمايز است.

بافت استخواني سخت است و مانند ساير بافتهاي پشتيبان از سلول‌ها، رشته‌هاي كلاژن، ماده بنيادي، پوشش خارجي و پوشش داخلي تشكيل شده است.

تجزيه استخوان نشان مي دهد كه 62% آن مواد معدني و 38% مواد آلي است. 85% از مواد معدني فسفات كلسيم، 10% آن كربنات كلسيم و 5% بقيه ساير املاح است.

اگر بافت استخواني در اسيد قرار گيرد، مواد معدني آن حل شده و سختي خود را از دست داده، نرم مي‌شود و كاملاً قابل بريدن مي‌شود، اين عمل را دكلسيفيكيشن (Decalcification) گويند كه شرح كامل آن در بخش هيستوتكنيك آمده است. عكس اين عمل در تشكيل و رشد استخوان اتفاق مي‌افتد.

عناصر بافت استخواني

I- سلولهاي استخواني (Bone cells)

استخوان‌ها در نگهداري و محافظت اندامهاي نرم، ذخيره مواد معدني، تولدي سلولهاي خوني نقش دارند وتوسط عضلات اسكلتي جابجا مي‌گردند.

سلول‌هاي مزانشيمي كه سازنده سلول‌هاي استخوان‌ساز (Osteoprogenitor cells) مي‌باشند به دو گروه تقسيم مي گردند. يكي سلولهاي دوكي يا كشيده كه داراي زوائد سيتوپلاسمي است و به نام سلولهاي استخواني غيرفعال (Inactive osteoblast). ديگري سلولهاي مكعبي يا استوانه‌اي شكل با هسته‌هاي قاعده‌اي كه نسبت به تيغه‌هاي استخواني عمود است و متريكس در بافت استخواني توسط آنها ترشح مي‌گردد، كه به نام سلول‌هاي استخواني فعال (Active osteoblast) خوانده مي‌شوند. اين سلول‌ها، سيتوپلاسمي بازوفيلي داشته و به سلولهاي بالغ استخواني يا استئوسيت (Osteocyte) تبديل مي‌گردند. سلولهاي اخير ستاره‌اي شكل با هسته پهن، تيره و زوائد سيتوپلاسمي بلند فراواني مي‌باشند. اين سلولها در حفراتي به نام لاكونا (Lacunae) قرار دارند. (شكلهاي 35 و 36) در اطراف اين حفرات، مجاري باريكي به نام كاناليكول (Canaliculi) موجود است كه زوائد سيتوپلاسمي سلولها در اين لوله‌هاي كوچك يا كاناليكول‌ها وارد مي‌شود. زوائد سيتوپلاسمي اين سلولها توسط اتصال بارونه به يكديگر متصل مي‌شوند و از اين راه يون‌ها و ساير مولكولهاي كوچك براحتي از يك سلول به سلول ديگر انتقال مي يابند. اين ارتباط گاه تا 20 رديف از سلولهاي استخواني را در دنبال هم امكان‌پذير مي‌كند

II- رشته‌هاي كلاژن (Collagen fibers)

اين رشته‌ها كه جزيي از موادآلي استخوان هستند، از نوع رشته‌هاي كلاژن نوع يك مي‌باشند كه بسيار ظريف و در دسته‌هايي به ضخامت 3 تا 5 ميكرون قرار دارند و به نام رشته‌هاي كلاژن استخواني (Osteocollagenous fibers) ناميده مي‌شوند. ناگفته نماند كه اين رشته‌ها جزيي از ماده بنيادي استخوان نيز محسوب مي‌گردند.

III- ماده بنيادي (Bone matrix)

مواد معدني كه قسمت اعظم ماده بنيادي استخوان را تشكيل مي‌دهد شامل فسفات كلسيم، كربنات كلسيم، هيدروكسي آپاتايت، (Hydroxyaptite) و مواد آلي آن از گليكوزامينوگليكان‌ها كه از انواع كندروايتين سولفات‌هاي 4 و 6 است، بصورت سيماني همراه با رشته‌هاي كلاژن به يكديگر محكم مي‌شوند و ايجاد تيغه‌هاي استخواني (Lamellae) را مي‌نمايند، كه در استحكام استخوان موثراند. هر تيغه استخواني فاصله بين رديف‌هاي سلول‌هاي استئوسيت است كه توسط ماده بنيادي، مواد كلسيمي و كلاژن پر شده است. گلايكوپروتئين‌هاي استخوان (استئوكلسين و سيالوپروتئين) داراي قدرت جذب تركيبات كلسيمي فراوان مي‌باشد.

تيغه‌هاي استخواني كه به ضخامت 3 تا 7 ميكرون مي‌باشند، از اختصاصات بافت استخواني بالغ مي‌باشد. استخوان اسفنجي به شكل تيغه‌هاي نامنظم قرار دارند و در حالي كه تيغه‌هاي آنها توسط مغز استخوان از يكديگر جدا شده‌اند، حفره حفره به نظر مي‌رسند

لازم به ذكر است براي نگهداري بلورهاي آپاتايت يون فلورايد نيز ضروري است.