فصل اول: كليات تحقيق

1-1-      مقدمه

پيش‌بيني عنصر كليدي در تصميم‌گيري، استفاده از اطلاعات است. اين عجيب نيست، زيرا اثر بخشي نهايي هر تصميم به نتايج وقايعي بستگي دارد كه به دنبال هر تصميم روي مي‌دهند. توانايي پيش‌بيني جوانب غيرقابل كنترل اين وقايع قبل از انجام تصميم، انتخاب بهترين تصميم را تسهيل مي‌كند اغلب تصميم را بصورت ذيل پيش‌بيني مربوط مي‌كنند:

تصميم‌واقعي: تصميمي كه فرض مي‌كند پيش‌بيني صحيح است + ذخيره‌ براي خطاي پيش‌بيني. به طور كلي هدف از پيش‌بيني كاهش ريسك در تصميم‌گيري است و چون پيش‌بيني نمي‌تواند ريسك را به طور كامل حذف كند، ضرورت دارد فرايند تصميم‌گيري بطور صريح نتايج عدم اطمينان باقيمانده براي پيش‌بيني را در نظر بگيرد.

يكي از مهم‌ترين قسمت‌هاي اقتصاد كه تصميم‌گيري و پيش‌بيني جزء لاينفك آن محسوب مي‌شود بازارهاي سرمايه مي‌باشد. اقتضاء اين بازارها به گونه‌اي است كه سرمايه‌گذاران را مجبور مي‌سازد كه هر لحظه‌ با توجه به اطلاعات موجود و محدوديت‌ها، تصميمات  و پيش‌بيني‌هاي سرمايه‌گذاري خود را اجراء نمايند. لذا فعالان اين بازارهاي سرمايه‌ نيازمند اطلاعاتي مربوط و قابل اتكا جهت تصميم‌گيري‌هاي خود هستند. ليكن اينكه كدام اطلاعات و متغيرها كه تصميم‌گيرندگان بازار سرمايه از آنها در جهت پيش‌بيني‌هاي صحيح خود استفاده مي‌نمايند مربوط و داراي محتواي اطلاعاتي مي‌باشد و استفاده از آنها منجر به تصميم‌ درست و به تبع آن پيش‌بيني وقايع آينده مي‌شود، موضوعي است كه محققين سالهاي مديدي را جهت جواب دادن به اين مسأله صرف كرده‌اند.

2-1- اهميت موضوع

طبيعتاً فعالان بازارهاي سرمايه‌ جهت تصميم‌گيري‌هاي خود با اطلاعات و متغيرهاي بيشماري روبرو مي‌باشند و خواهان آن هستند كه تصميمي براساس مفيد‌ترين و مربوط‌ترين اطلاعات اتخاذ نمايند كه كمترين ريسك و بيشترين بازده را عايد آن‌ها نمايد و روشهايي كه تصميم‌گيرندگان را جهت يافتن چنين پارامترهايي ياري مي‌رساند ممكن است يافته‌هاي تجربي در طي چندين سال فعاليت در بازارها باشد يا اينكه از مباني و مفاهيم تئوريك استفاده نمايند.

لذا با توجه به مطالب مذكور در فوق دو تا از مفاهيم و پارامترهاي ماندگار سرمايه‌گذاري كه تصميم‌گيرندگان در امر پيش‌بيني‌هاي خود از آن بسيار استفاده مي‌كنند EPS[1] (سود هر سهم) و نسبت P/E[2] (قيمت به سود هر سهم) مي‌باشد. چرا كه سهامدار يا تصميم‌گيرنده با توجه به بازار آتي سهام و انتظار خود از بازار آتي حاضر مي‌شود سهامي را به چندين برابر سود حاصل از آن خريداري نمايد. ليكن اينكه آيا اين نسبت‌ها محتواي اطلاعاتي دارد و تا چه اندازه‌ سرمايه‌گذاران  را در جهت اخذ تصميمات به جا ياري مي‌رساند مسايلي هستند كه هميشه محقيقن در جهت جواب دادن به اين مسائل بوده‌اند. لذا اين موضوع هم از لحاظ تئوريك و مفهومي و هم از لحاظ تجربي با توجه به مطالعات انجام شده در طي سنوات گذشته در برخي از بازارهاي سرمايه‌ كشورهاي مختلف روشن شده‌است كه نسبت P/E داراي بار اطلاعاتي جهت انجام پيش‌بيني مي‌باشد. بعنوان مثال يكي از معتبرترين تحقيقات صورت گرفته، آقاي باسو[3] در سال 1973، اين موضوع را مطرح نمود كه عوايد گروه سهم‌هاي با نسبت P/E پايين بيشتر از عوايد گروه سهم‌هاي با نسبت بالا مي‌باشد.

اين تحقيق نشانگر آن است كه اين نسبت جهت امر تصميم‌گيري مناسب مي‌باشد و در سطح جزئي‌تر نيز مي‌تواند مفيد واقع شود با همه اين تفاسير آيا مي‌توان با توجه به مفاهيم تئوريك و تجربه‌هاي بازارهاي مختلف نتيجه مشابهي را اتخاذ نمود و بيان نمود كه اين نسبت در بازار سرمايه ايران نيز همان نتايج بازارهاي سرمايه‌ كشورهايي مانند آمريكا (بورس نيويورك) را دارد؟

3-1- تعريف مسأله

عدم اطمينان موجود در آينده علي‌الخصوص در بازارهاي سرمايه، تصميم‌گيرندگان را وادار به استفاده از مرتبط‌ترين پارامترها در امر تصميم‌گيري جهت كاهش ريسك تصميم‌گيري مي‌نمايد در اين راستا بيشتر استفاده‌كنندگان به طور نسبي از نسبت P/E كه در برگيرنده دو متغير بسيار مهم قيمت  و سود سهم كه در امر تصميم‌گيري بسيار حائز اهميت مي‌باشد، استفاده مي نمايند و همچنين از EPS (سود هر سهم) بعنوان يك پارامتر براي تصميم‌گيري خريد سهام استفاده مي‌نمايند. ليكن اينكه آيا اين نسبت‌ها و مفهوم‌ها از پارامتر‌هاي مرتبط جهت پيش‌بيني در بازار سرمايه ايران مي‌باشد يا خير؟ موضوعي است كه در هاله‌اي از ابهام قراردارد چراكه محيط اقتصادي، ويژگيهاي بازار سرمايه ايران و مقررات حاكم بر آن متفاوت از ساير بازارهاي سرمايه‌ دنيا مي‌باشد.

ليكن با توجه به مطالب فوق سؤالات ذيل مطرح مي‌گردد:

    · آيا EPS (سود هر سهم) داراي محتواي اطلاعاتي مي‌باشد يعني اينكه آيا رابطه معناداراي بين نسبت مذكور با بازده سهام وجود دارد؟ (هدف اصلي تصميم‌گيرندگان كاهش ريسك يا افزايش بازده مي‌باشد و اطلاعاتي هم كه استفاده مي‌نمايند به منظور نيل به دو هدف مذكور مي‌باشد.)

    · آيا نسبت P/E (قيمت به سود سهم) داراي محتواي اطلاعاتي مي‌باشد يعني اينكه آيا رابطه معناداراي بين نسبت مذكور و بازده سهام وجود دارد؟

    · در صورتيكه نسبت P/E با بازده سهام رابطه معناداري داشته باشد آيا سهم‌هاي با نسبت P/E كوچكتر داراي عوايدي بيش از سهم‌هاي با نسبت P/E بزرگتر مي‌باشد؟ (اين مفهوم به لحاظ تئوريك اثبات شده است كه سهامي با نسبت P/E كوچكتر عوايد بيشتري نسبت به سهامي با نسبت P/E بزرگتر دارند.)[4]

        · كداميك از دو پارامتر EPS و P/E رابطه معنادارتري با بازده سهام دارند؟

سؤالات فوق، مواردي هستند كه در صورت مشخص شدن، استفاده‌كنندگان را در استفاده از نسبت P/E و EPS و اتخاذ تصميم بهينه بسيار ياري مي‌كند.

4-1- فرضيات تحقيق

با توجه به سؤالات مطرح شده در اين تحقيق چهار فرضيه اساسي در نظر گرفته شده كه عبارتند از:

الف) بين EPS (سود هر سهم) و بازده سهام رابطه معناداري وجود دارد.

ب) بين نسبت P/E (قيمت به سود هر سهم) و بازده سهام رابطه معنا‌داري وجود دارد.

ج) در مقايسه P/E با EPS، نسبت P/E رابطه معنادارتري با بازده سهام دارد.

د) به طور ميانگين، سهامي با نسبت P/E كوچكتر بازده بالاتري نسبت به سهامي با نسبت P/E بزرگتر دارند.

5-1- اهداف تحقيق

اهداف ما از اين تحقيق اين است كه محتواي اطلاعاتي دو متغير EPS و P/E را در بازار سرمايه ايران بررسي نماييم. بطوريكه قبلاً اشاره شد، تصميم‌گيرندگان بازار سرمايه از نسبت‌هاي EPS و P/E بعنوان پارامترهاي تصميم‌گيري خود استفاده‌ مي‌كنند ليكن رابطه داشتن اين پارامترها و محتواي اطلاعاتي آن‌ها با متغير بازده كه هدف‌نهايي تصميم‌گيرندگان بازار است، براي همه استفاده‌كنندگان بسيار حائز اهميت مي‌باشد.

6-1- روش تحقيق

در مرحله اول اطلاعات مربوط به بازده، سود هر سهم (EPS) و نسبت قيمت به سود هر سهم (P/E) براي شركتهاي فعال در صنعت خودروسازي، دارويي و سيماني از طريق بورس اوراق بهادار تهران گردآوري خواهد شد.

در مرحله بعد با استفاده از روش رگرسيون همبستگي متغيرهاي مربوطه ارزيابي و نتيجه‌گيري كلي صورت خواهد گرفت. (فرضيه اول و دوم)

براي بررسي فرضيه سوم نتايج  بدست آمده از آزمون  دو فرضيه اول و دوم را با هم مقايسه مي‌كنيم و صحت آن را ارزيابي مي‌كنيم.

براي بررسي فرضيه چهارم نسبت‌هاي P/E شركت‌ها را با استفاده از P/E ميانگين به دو نمونه بالا و پايين ميانگين طبقه‌بندي مي‌كنيم و سپس با استفاده از رگرسيون، همبستگي بين متغيرها را آزمون مي‌كنيم و سپس نتايج آزمون را با توجه به فرضيه چهارم مورد ارزيابي قرار مي‌دهيم. اين قسمت در فصل روش‌شناسي تحقيق به طور كامل توضيح داده خواهد داده شد.

7-1- حدود پژوهش

قلمرو موضوعي: قلمرو موضوعي اين تحقيق به بازده، نسبت قيمت به سود هر سهم (P/E) و سود هر سهم (EPS) شركتها محدود مي‌شود.

قلمرو مكاني: قلمرو مكاني اين تحقيق محدود به شركتهاي خودروسازي، دارويي و سيماني پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مي‌باشد.

قلمرو زماني: قلمرو زماني تحقيق محدود به اطلاعات سالهاي 1378 لغايت 1382 مي‌باشد.

8-1- واژه‌هاي كليدي

EPS: نسبت سود هر سهم برابر نسبت سود شركت به تعداد سهام منتشر شده مي‌باشد كه خود بيانگر نوعي بازده سرمايه با توجه به تعداد سهام منتشره مي‌باشد يعني شركت با توجه به سرمايه خود كه توسط سهامداران تأمين شده‌است چقدر توانسته به سود دست يابد.

P/E: نسبت قيمت به سود هر سهم نشانگر اين است كه سهامداران حاضرند چندبرابر سود هر سهم بعنوان ارزش سهام مذكور پرداخت نمايند. كه از تقسيم قيمت روز سهام به سود سهام بدست مي‌آيد.

بازده سهام يا سرمايه‌گذاري: كه بازده مذكور شامل سود سهام و تغييرات قيمت سهام در طي يك بازه زماني خاص مي‌باشد كه به صورت ذيل محاسبه مي‌شود:

سود سهام + تغييرات قيمت سهام = بازده سهام

بازار سرمايه: بازاري است كه در آن اوراق بهاداري مانند اوراق قرضه و سهام معامله مي‌شود نمونه، بازار سرمايه نيويورك مي‌باشد كه يكي از اولين بازارهاي سرمايه دنيا است.