ماده‌گرایی یا ماتریالیسم (به انگلیسی: Materialism)‏ به دیدگاهی گفته می‌شود که بر این باور است که هر آنچه در هستی وجود دارد ماده یا انرژی است و همه‌ی چیزها از ماده تشکیل شده‌اند و همه‌ی پدیده‌ها (از جمله آگاهی) نتیجه‌ی برهم‌کنش‌های مادی است. به عبارت دیگر، ماده تنها چیز است و واقعیت عملاً همان کیفیت‌های در حالِ رخ دادنِ ماده و انرژی است. ماتریالیسم یک مکتب فلسفی می‌باشد که در مقابل مکتب ایده‌آلیسم مطرح شده‌است. شاخه‌های مهم آن ماده‌گرایی مکانیکی و ماده‌گرایی دیالکتیکی می‌باشند. ماتریالیسم مکانیک را فویرباخ بنیان‌گذاری کرد و ماده‌گرایی دیالکتیک را مارکس.
ابتدای کتاب :

جهان دگرگون شونده و چگونگی شناخت آن
پیش از پیدایش فلسفه علمی ماده گرایی عمدتا جنبه مکانیکی داشت . اغلب از زبان مردم می شنویم که ماده گرایان می خواهند هر آنچه که در جهان هست ، از جمله حیات و ذهن را به نظامی (سیستمی) از یک مکانیزم بی روح ، به کنش متقابل صرفا مکانیکی اجسام تنزل دهند . این گفته در مورد ماده گرایی مکانیکی صدق می کند . لکن ماده گرایی فلسفه علمی ، مکانیکی نیست . بلکه دیالکتیکی است . برای درک این مطلب ، نخست لازم است توضیحاتی پیرامون خود ماده گرایی مکانیکی داده شود .
برای حل مساله ، می توان پرسید که ماده گرایان چگونه در پی درک و شناخت فرایند های دگرگون کننده ای بر آمده اند که در هر جایی از جهان به چشم می خورد .
جهان آکنده از تغییر و دگرگونی است . شب از پس روز فرا می رسد و روز از پس شب ؛ هر فصلی جایش را به فصل دیگری می دهد ؛ مردم زاده می شوند ، رشد می کنند و می میرند . هر فلسفه ای اذعان دارد تغییر ، واقعیتی همواره موجود [مطلقا حاضر] است . پرسش این است : این تغییری را که در همه جا به چشم می خورد چگونه باید فهمید ؟
نخست باید گفت که درک تغییر می تواند به گونه ای پندار گرایانه یا ماده گرایانه باشد . پندار گرایی همه دگرگونی ها را به ایده یا منظوری معین نسبت می دهد ؛ ایده یا منظوری که اگر انسانی نباشد ، لاجرم الهی است . بدین ترتیب از دیدگاه پندار گرایی ، دگرگونی های جهان مادی در تحلیل نهایی ، زاییده یا محصول چیزی بیرون از ماده است ، چیزی که نه مادی است و نه تابع قوانین جهان مادی .
لکن ماده گرایی ، همه دگرگونی ها را دارای علت هایی مادی می داند . به عبارت دیگر ، ماده گرایی بر آن است که رخداد های جهان مادی را به اتکای خود جهان مادی می توان توضیح داد .
بهر تقدیر ، هر چند وقوع دگرگونی را همگان پذیرفته اند زیرا هیچکس را یارای انکار آن نیست ، معذلک فلاسفه همواره در پی یافتن چیزی دگرگون ناشونده بوده اند چیزی پایدار ، چیزی لایتغیر در ورای دگرگونی یا در درون دگرگونی
چنین جستجویی عموما جزیی ضروری از ایدئولوژی هر طبقه بهره کش بوده است . زیرا اینانند که از تغییر می هراسند ، و از آن بیم دارند که خود مشمول تغییر گردند و از صحنه طرد شوند . و هم از این روست که همواره در پی یافتن چیزی ثابت و پابرجایند ، چیزی که دستخوش تغییر نشود . اینان تلاش می کنند تا خود را به چیزی این چنین وابسته سازند .
ماده گرایان پیشین نیز به دنبال چنین چیزی بودند . آنان نیز در ورای همه ظواهر دگرگون شونده در جستجوی چیزی دگرگون ناشونده و تغییر ناپذیر بودند . لکن زمانی که پندار گرایان این چیز ابدی و لا یتغیر را در قلمرو روح می جستند ، ماده گرایان آن را در خود جهان مادی پی جویی می گردند . و اینان این چیز را در کوچکترین ذره مادی ، یعنی در وجود اتم که ابدی و لایزال بود ، یافتند . در نظر این ماده گرایان ، همه دگرگونی ها زاییده جنبش و کنش متقابل اتم های دگرگون ناشونده بود .
این نظریه که قدمت بسیار دارد و متجاوز از دو هزار سال پیش در یونان و پیش تر از آن در هند ارائه شده ، در زمان خود نظریه ای بسیار مترقی و سلاحی برنده بود که علیه پندار گرایی و خرافات به کار می رفت . مثلا لوکرتیوس شاعر رومی ، در شعر فلسفی خود در باب ماهیت اشیاء گفت که هدف نظریه اتمیستی اپیکور ، فیلسوف یونانی این بوده است که نشان دهد عناصر اولیه چه هستند و چگونه همه چیز ها از ترکیب آنها زاده می شود و چگونه بی مداخله خدایان همه چیز می آید و می گذرد .
بدین قرار بینشی ماده گرایانه زاده شد که جهان را متشکل از ذرات مادی سخت و نفوذ ناپذیر تلقی می کرد و تغییر را زاییده حرکت و کنش متقابل چنین ذراتی می دانست . در زمان های جدید این نظریه مجددا احیا شد و در سده های شانزذهم و هفدهم ، فیلسوفان و دانشمندان در مبارزه علیه فلسفه فئودالی کاتولیکی ، دگرباره از آن سود جستند . لکن ماده گرایی این زمان ، از نظر محتوا بسیار غنی تر از ماده گرایی روزگار کهن بود . زیرا این ماده گرایی تلاش می کرد تا مگر قوانین کنش متقابل ذرات مادی را تدوین کند و بدین ترتیب تصویری ارائه دهد که در آن چگونگی ناشی شدن همه پدیده ها از تغییرات صرفا فیزیکی گرفته تا حیات انسان ، از حرکت و کنش متقابل اجزای جداگانه ماده نمایان باشد . بدین قرار ، در سده هجدهم نمونه بارز نظریه های جدید ماده گرایی مکانیکی پدیدار شده بود.