تاسیس مدارس نظامیه در نیمه دوم قرن پنجم هجری به وسیله خواجه نظام الملک طوسی وزیر مقتدر عصر سلجوقی یکی از رویدادهای مهم علمی و مذهبی در تاریخ اسلام به شمار می رود. این مراکز که تاسیس آنها تا حدود زیادی ناشی از مقتضیات حاد سیاسی و اجتماعی آن دوره بوده است، خیلی زود منشاء تاثیرات شگرف و تحولات چشمگیر در شوؤن مختلف جامعه اسلامی گردید. این آثار که تا دیرگاهی در قسمت وسیعی از دنیای اسلام نمودار و باقی بوده، چنانکه شاید در معرض شناخت و داوری واقعی قرار نگرفته و هنوز تاریکی و ابهام بر زوایای ناشناخته آن سایه افکنده است.
تاسیس این مدارس با دوران سلطنت آلپ ارسلان سلجوقی (455 - 465 ه.ق) دومین پادشاه بزرگ این سلسله مقارن بوده است. ظهور سلجوقیان که نخستین بار از جانب شرق ایران به عرصه تاریخ اسلام قدم نهادند، آغاز دورانی جدید و پرآوازه در قسمت وسیعی از دنیای اسلام می باشد.