نخستین کنگره تحقیقات ایرانی در شهریور سال 1349 و به همت دانشکده ادبیات و علوم انسانی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و به ریاست سید حسین نصر و دبیری ثابت ایرج افشار برگزار گردید. این کنگره دارای 11 محور به این شرح بود: تحقیقات ادبی ایران دوره اسلامی، تاریخ و جغرافیای دوره اسلامی، زبانشناسی و لهجه های ایرانی، دستور زبان فارسی، باستان شناسی و هنر، تاریخ و جغرافیای پیش از اسلام، دین و عرفان و فلسفه، علوم قدیم ایرانی، ادبیات معاصر ایران، مردم شناسی و فرهنگ عامه و کتاب شناسی و نسخه شناسی . پس از برگزاری نخستین کنگره علاوه بر انتشار شماره مخصوص مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی و مجله ایرانشناسی، تعدادی کتاب و نشریه دیگر نیز به یادگار نخستین کنگره تحقیقات ایرانی منتشر شد و چندین نمایشگاه عکس، کتاب و باستانشناسی نیز در دانشکده ادبیات گشایش یافت. کتاب پیش رو که جلد دوم از این مجموعه سه گانه است به کوشش غلامرضا ستوده در سال 1353 و با محوریت تحقیقات ادبی دوره اسلامی، تاریخ و جغرافیای دوره اسلامی و ادبیات معاصر ایران به چاپ رسیده است.