پودمان ازدواج و تشكيل خانواده و مشاوره ازدواج براي جوانان
مقدمه :
يكي از مهمترين حوزه هاي جامعه شناسي مطالعه خانواده و ازدواج است. ازدواج نهادي است كه از طريق آن مرد و زن با هم پيمان زناشويي مي بندند. اين پديده اجتماعي شديداً تحت تاثير اوضاع اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جامعه بوده و افزايش و كاهش، ميزان، نوع و عوامل موثر بر آن ارتباطي تنگاتنگ با شرايط جامعه دارد و با توجه به اينكه در يك ساخت اجتماع شكل گرفته يك نماد اجتماعي محسوب شده و در خود نابساماني ها و به طور كل ويژگي هاي جامعه را منعكس مي سازد. ازدواج وتشکیل خانواده ازقدیمی ترین نهادهای زندگی بشر است که ازدیر باز موردتوجه متفکرین علوم اجتماعی ، علوم اخلاقی ، علمای مذهبی وسایر دانشمندان قرارگرفته است. دردهه های اخیر به علت پیچیدگی های امورمربوط به ازدواج ، دامنۀ مسائل مربوط به آن به قلمروهای علوم دیگری همچون علم اقتصاد، جمعیت شناسی و علم سیاست نیز کشیده شده است .
هریک ازاین علوم به فراخور حیطۀ تخصصی اشان به جنبه هایی ازمسئلۀ ازدواج پرداخته ودرتبیین مسائل مربوط به آن ونیز ارائۀ راه حل هایی برای زدودن نابهنجاریهای عارض برآن با توجه به فرهنگ ، مذهب وشرایط اقلیمی گوناگونی که در جوامع مختلف وجود دارد ، کوشیده اند .
بدیهی است که ازدواج همچون هرپدیدۀ اجتماعی دیگری دارای هنجارهایی است که این هنجارها نسبت به هر جامعه ای ونیز هر مقطع زمانی متفاوت می باشند . در کشور ما نیز در دوران کنونی ، مسائل ازدواج دارای ویژگیهای خاص خود می باشد . ازیکطرف ایران همچون سایر کشورهای جهان سوم درمرحلۀ گذار از سنت به مدرنیته است که تغییرات اجتماعی وسیعی رادرهمۀ پدیده های اجتماعی ازجمله درازدواج وهمسرگزینی ایجاد کرده است ؛ تغییراتی که موجب شده است تا مردان وزنان نگرش نوینی ازپیوند زناشویی وازدواج داشته باشند وآنرا نه فقط به عنوان یک رابطۀ جنسی وتولید فرزند بلکه برای بوجود آوردن یک زندگی کمال گرا ، توأم باعشق وهمدلی وهمدمی بدانند . دنیای جدید باعث بالا رفتن سطح آگاهی های اجتماعی ، سواد عمومی وتحصیلات شده وبه موازات آن سطح توقعات وانتظارات مردان وزنان به مراتب بیشترازگذشته شده است . ازطرف دیگر درعصرمدرنیته ، تمایزات وتفاوتهای فرهنگی واجتماعی گروههای اجتماعی ونیز آحاد جامعه بیشتر شده وهمانندی های گذشته کم رنگ شده است . علاوه براینها درکشورما وقوع انقلاب اسلامی درسال ۱۳۵۷،موجب شد تاتغییرات دیگری درجامعه بوجود آید ؛ بخشی ازاین تغییرات ناشی ازروند اسلامی کردن جامعه درفردای انقلاب بود. بخشی دیگر به علت نقش اجتماعی زنان درجامعه وگرایش آنها به تحصیلات بالاتر واحراز صلاحیت هایی همانند مردان دربدست گرفتن مشاغل خارج ازمنزل قرارداشت . این همه باعث شد تاهمسرگزینی ازشکل سنتی خارج شده وبامسائل دیگری که درنوع خود درکشورماتازگی داشت ، مواجه شود . نکته دیگری که دردهۀ اول بعد ازانقلاب( دهۀ ۱۳۶۰) بوجود آمد وبعدها پدیدۀ ازدواج وهمسرگزینی رابرای جوانان به شدت تحت تأثیر قرارداد، میزان بالای موالید درآن دهه بود که دردهۀ ۱۳۸۰آنچه راکه تحت عنوان " عدم تعادل جمعیتی درسن ازدواج " نامیده می شود ، راموجب شد . دراین مقاله سعی خواهدشد تامسائل ومشکلات عمدۀ همسرگزینی وازدواج رادرایران کنونی ازدیدگاه جامعه شناختی موردبررسی قراردهیم .
نگاهی به ازدواج در ایران در اعصار گذشته :
خانواده وازدواج ازنهادهای نخستین است به این معنی که درتمام دورانهای زندگی بشر ودرهمۀ جوامع وجود داشته است . همانگونه که خانواده درگذر تاریخ اشکال متنوعی رادرهرجامعه ای به خود گرفته وازخانواده های گسترده ، پدرتباری ، پدرسری ، مادرتباری ، مادرسری و..... صحبت به میان می آید ، ازدواج وهمسر گزینی نیز شیوه های گوناگونی درهرنقطه ازجهان ودرایران داشته است . هرچند بسیاری از انواع خانواده ها وشیوه های ازدواج وهمسر گزینی درکشورما ازبین رفته ویارواج خودراازدست داده است ، اما درجای جای این کشورپهناور می توان آثاری از قدیمی ترین انواع آنهارا پیدانمود . آنچه مسلم است ، همچنانکه نهاد خانواده درایران تغییرات اساسی بخود دیده است ، ازدواج وهمسرگزینی نیز تحول بنیادی پیدانموده است. دراین مورد چنین نوشته میشود که :
مشکلات همسر گزینی وازدواج درایران
۱- تمایزات اجتماعی :
- همانگونه که امیل دورکیم جامعه شناس فرانسوی قرن نوزدهم خاطر نشان می کند ،در دنیای امروز ، افزایش جمعیت و گسترش تقسیم کاراجتماعی و بوجود آمدن مشاغل متنوع ، موجب ارتباطات اجتماعی زیاد ،تراکم اخلاقی وارزشها و هنجارهای گوناگون درجامعه شده است. هرچند تنوع ارزشها وهنجارها درجوامع مختلف ، ازدیر باز وجود داشته ، اما آنچه که ویژگی جامعۀ جدیداست ، وجود این تنوع دریک جامعۀ واحد می باشد . به گفتۀ دورکیم جامعۀ قدیم که مبتنی بر" همانندی " بوده ، جای خودرا به جامعۀ جدید که دارای خصیصۀ "تمایز پذیری اجتماعی " است ، می دهد . درجامعۀ جدید در مقایسه با جامعۀ قدیم ، افرادبا یکدیگر متفاوت هستند و هر قشر و گروه دارای ارزشها ، هنجارها ، الگوهای رفتار ورسوم اجتماعی خاص خود می باشد .
۲- تفاوت نسلها :
یکی دیگر ازمشکلات جوانان در امر همسر گزینی وازدواج ، مربوط به قرار داشتن جامعۀ ایران درمرحلۀ گذار از سنت به مدرنیته می باشد . این امر درمسئله ازدواج خودرا به شکل تفاوت نسلها نشان می دهد . روند تحولات درارزشها ، رسوم والگوهای رفتاری به قدری سریع است که آنرا درفاصلۀ دونسل ( والدین وفرزندانشان ) می توان تشخیص داد. فرزندان تأثیر بیشتری ازقالب های دنیای مدرن می پذیرند ودرانتخاب همسر ، معیارها وملاک های دنیای متمدن رابیش از الگو های ارزشی والدینشان درنظر می گیرند . امروزه برای زنان معیارهایی ازقبیل نقش اجتماعی ، تحصیلات دانشگاهی ، تساوی حقوق با مردان ، اشتغال درکارهای خارج ازمنزل و....... ازمسائلی است که مورد توجه آنان درانتخاب شوهرانشان می باشد ؛
۳- نظام حقوقی ایران درارتباط با حقوق زنان :
یکی دیگر ازمشکلات مربوط به ازدواج که منشاء بوجود آمدن مشکلات عدیدۀ دیگر شده است ، مشکلات مربوط به حقوق زنان مصرّحه درقوانین مربوط به ازدواج وطلاق می باشد . بنا به گفتۀ بسیاری ازحقوقدانان وکارشناسان مسائل مربوط به خانواده ، ونیز واقعیات موجود درپرونده های محاکم مربوط به مسائل خانواده وطلاق ، درجامعۀ فعلی ایران باوجود تجدید نظرها واصلاحات فراوانی که پیش از انقلاب اسلامی وبعد ازآن درمواد قانونی ازدواج وطلاق صورت گرفته است ، هنوز نارسایئهای بسیاری درزمینۀ برقراری عدالت وعدم تبعیض بین حقوق مرد و زن وجود دارد . بعضی از این نارسایئها مربوط به تفاسیر اشتباه از دستورات فقهی اسلام و ناشی ازعدم توجه به شرایط وموقعیت های زمان ومکان می باشد .
۴ - مشکلات مربوط به افزایش میزان مهریه :
همانگونه که درمورد وضعیت حقوق زنان درنظام حقوقی خانواده درایران گفته شد ، زنان ازهنگام انتخاب همسر ومراحل بعد ازآن تا موقع ازدواج ، بدلیل عدم تأمین حقوقی درصورت وقوع اختلاف باشوهر ویا الزام به طلاق ، دارای دغدغۀ دفاع ازحقوق مشروع خود هستند . به این جهت درهنگام عقد ازدواج ضمن شروط خود ، میزان مهریه را به گونه ای تعیین می کنند تا اولأ ازسوء استفادۀ شوهر درصورت بوالهوس بودن وتصمیم به طلاق زن به بهانه های واهی پس از ازدواج ، جلوگیری نمایند ودرثانی اگر بنا به هردلیلی ازدواج ، منجر به طلاق شد ، زن ازنظر تأ مین هزینۀ زندگی خود برای بقیۀ عمر دچار مشکل مالی واقتصادی نباشد .
در مجموع می توان گرایش به بالابردن مهریه را از طرف زنان وخانواده هایشان درهنگام عقد ازدواج ، موارد ذیل دانست :
الف- پیشگیری ازطلاق زن توسط مرد بدلایل واهی ویا بوالهوسی مرد.
ب- عدم امکان ازدواج مجدد برای اکثریت زنان مطلقه بدلیل :
- سنت هایی که درمورد ازدواج مجدد زنان مطلقه وزنان بیوه براثر فوت همسر درجامعه وجود دارد .
- پائین بودن نسبت جنسی درجامعۀ ایران که موجب می شود تا مردان عمدتاً همسرانشان را از دختران هرگز ازدواج نکرده انتخاب نمایند.
۵ - فقدان امکانات اولیه معیشتی برای شروع زندگی :
طبق آمارهای رسمی وغیر رسمی ، میزان بیکاری درکشورما به حدی است که ازمیانگین جهانی بسیار بالاتر می باشد وازمعضلات کشوربشمارمی رود . هرچند دامنۀ بیکاری ، همۀ اقشاراجتماعی رادربرمی گیرد، اما بیکاری فارغ التحصیلان - درسطوح کارشناسی ،کارشناسی ارشد وتاحدودی درمقطع دکتری برای بعضی ازرشته های تحصیلی - یکی از مسائل حاد جامعۀ امروز ما راتشکیل می دهد . علاوه برآثار وتبعات این معضل درزمینه های مختلف دیگر ، درامر ازدواج جوانان - مخصوصأ ازدواج مردان - بسیارنقش تعیین کننده ای ایفاء می نماید . بیکاری مردان ویاپائین بودن سطح دستمزدها برای جوانانی که باهردرجۀ تحصیلی مشغول به کارمی شوند ونیز عدم امنیت شغلی درهنگام اشتغال به کار ، ازموانعی است که موجب می شود تاپسران نتوانند اقدام به انتخاب همسر برای ازدواج وتشکیل خانواده نمایند .
۶ - بالابودن توقعات وانتظارات زوجین برای تشکیل خانواده :
درادامۀ مبحث مربوط به بیکاری وکمبود دستمزد باید این موضوع رادرنظرداشت که جوانان علاوه برمشکلات مربوط به کسب درآمد کافی برای شروع به زندگی ، ازسطح توقعات وانتظارات نسبتأ بالایی - نسبت به والدین ونسل های قبل ازخود - برخوردارمی باشند .
۷ - بحران هویت دربین جوانان درجامعۀ کنونی ایران :
جوانان ایرانی درجامعۀ درحال گذار - ازسنت به مدرنیته - کشورمان به نوعی دارای بحران هویت می باشند؛ ازیک طرف تحت تأثیر نسل های قبل - والدین و مسئولین فرهنگی ، اجتماعی وسیاسی - ، خودراتحت فشارقوانین، رسوم وآداب وعادات برآمده ازسنت های اجتماعی ومذهبی می بینند ومجبوربه رعایت این هنجارها هستند وازطرف دیگر باگسترش ونفوذ رسانه های عمومی ازقبیل تلویزیون ، ماهواره ، اینترنت ورسانه های مکتوب ، خودرادردنیایی می بینند که باسنت های فرهنگی نسل قبلی اشان دارای فاصلۀ زیادی است .
۸ - عدم تعادل جمعیتی در سن ازدواج در ایران :
آمارها نشان می دهند که میزان رشد جمعیت ایران درفاصلۀ بین سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ علیرغم اینکه یک کاهش کلی داشته ، اما دردهۀ ۱۳۵۵تا ۱۳۶۵از رشد بسیار بالایی برخورداربوده است .
نرخ رشد بالای جمعیت درایران طی دهۀ۵۵-۶۵منجر به افزایش قابل توجه جمعیت این دوره شده است ، بطوریکه جمعیت ۳۴میلیون نفری ایران در سال ۱۳۵۵برای سال ۱۳۶۵به بیش از ۴۹میلیون نفر افزایش یافته است
این افزایش جمعیت ، به شکل های گوناگون ، نظام اقتصادی - اجتماعی کشور راتحت تأثیر قرار داده است . افزایش جمعیت ایران دردهۀ ۶۵-۵۵ که عمدتأ ناشی از افزایش موالید بوده ، درابتدا خودرا به صورت افزایش هزینه های مربوط به خدمات پزشکی ، بهداشتی وتغذیه نوزادان وکودکان نشان داد . پس ازآن وقتی این انبوه جمعیت سالهای خردسالی راطی کرد ، بخش آموزش وپرورش رادچار کمبود فضای آموزشی نمود وبحران کمبود امکانات آموزشی به تدریج ازمقاطع ابتدایی به مقاطع بعدی تحصیلی انتقال یافت . چنانچه آمار سالهای ۶۵- ۵۵ نشان می دهد ، عمدۀ موالید درآن دهه مربوط به دورۀ ۵سالۀ
ازدواج مو قت، راه حل یا پاک کر دن صورت مسئله:
" ازدواج موقت با جسارت ترویج شود"! وزیر کشور در روز دهم خرداد ماه سال جاری با گفتن این سخن در هما یش (هم اندیشی حجاب،مسئو لیت ها و اختیارات دو لت اسلا می) درآ تش تنوری دمید که یک دهه قبل نیز در ایر ان ز با نه کشیده بو د، هاشمی رفسنجا نی رئیس جمهور وقت در سال 1371تاکید کر د که رابطه‌ی جنسی خا ر ج از د و اج قا بل قبو ل نیست و در صورت و قو ع ، مجا زات از 100 ضر به شلاق تا سنگسا ر را به د نبا ل دار د. او اضا فه کر د که صیغه بر ای ر فع مشکلا ت جنسی و حل و فصل مسائل مر بو ط به فسا د در یک جامعه‌ی اسلا می است ومی تواند نیا زهای جنسی زن ومرد را حل کند ، که با وا کنش های متفا وتی در جامعه روبه روبرشد وعده ای آن را بی بند و با ری قا نو نی خواندند و موافقان آن را بهتر از رابطه‌ی جنسی در غرب دا نستنند، و امروز و زیر کشو ر بر ای حل مشکل ازدواج جوانان، ترو یج ازدواج مو قت را پیشنهاد می کن دو اضافه می کند که ازدواج مو قت تنها بر ای کا مجو یی مر دان دارای همسر نیست که بروند و برای بار چندم ازدواج کنند. وی همچنین میافزاید: اگرمانخواهیم برای پاسخگویی به نیاز جنسی جوانان راه حل عملی ارا ئه دهیم با ید منتظر تخلفا ت و تبعات فراگیر این مشکل با شیم و در همین را بطه خواستا ر تغییر فرهنگ ازد واج و ازدواج موقت شد.
هر چند که در ابتدای ایجاد قوانینی سهل گیرانه نسبت به طلاق ، این پدیده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در کشورهای اروپایی، به سرعت افزایش یافت اما در دهه‌های اخیر، میزان آن تا اندازه‌ای تثبیت شده است. اما چرا آمار طلاق افزایش پیدا می‌کند؟
مشاور ازدواج هیچ وقت به شما نمی گوید که این کار را بکنید یا نکنید. وظیفه مشاور آگاه کردن است. او می گوید که نتیجه چنین ازدواجی چه خواهد بود تا شما خودتان دست به انتخاب بزنید.
عوامل موثر در ازدواج
عوامل موثر در ازدواج به دو دسته تقسیم می شود؛ یکی عوامل پیش بینی کننده موفقیت ازدواج و دیگری عوامل حمایت کننده از ازدواج.به عنوان مثال اگر کسی همه فاکتورهای مثبت را داشته باشد، اما دچار اختلال روانی باشد، این مشکل همه فاکتورهای مثبت را تحت الشعاع قرار می دهد. بنابراین فردی که دچار اختلال روانی است، ابتدا باید سلامت خود را به دست آورد و بعد تصمیم به ازدواج بگیرد؛ مگر این که یک متخصص با اطمینان کامل تایید کند که فرد مضطرب یا افسرده با ازدواج درمان می شود. یا فردی که با وجود سن مناسب، آمادگی لازم را برای ازدواج ندارد یعنی نمی تواند به طرف مقابل اعتماد کند، نمی تواند سرمایه گذاری عاطفی داشته باشد، اراده ضعیفی دارد، هدفمند نیست، وفادار نیست و ... چنین فردی اگر ازدواج کند در واقع باید خود را برای طلاق آماده کند.
استقلال مالی چقدر مهم است؟
استقلال مالی شرط اول ازدواج است. یعنی وقتی زوجی پیش مشاور می روند پیش فرض مشاور این است که این زوج با توجه به استقلال مالی شان تصمیم به ازدواج گرفته اند مگر اینکه خلاف این امر ثابت شود. فرهنگ عمومی خانواده های ما به گونه است که اگر زوج استقلال مالی نداشته باشد حتما دخالت های نادرست و گاه و بیگاه خانواده ها در زندگی مشترک یک زوج به وجود خواهد آمد که این موضوع می تواند به زندگی آنها لطمه بزند بنابراین ما توصیه می کنیم که زوج ها حتما قبل از ازدواج به استقلال مالی برسند و در طول زندگی مشترک این مستقل بودن را حفظ کنند.
با این اوصاف جای عشق و وابستگی های عاطفی کجاست؟
ازدواج جداً ممنوع!
گفتیم که مشاوران هیچ وقت توصیه به عدم ازدواج نمی کنند اما این حکم، یک استثنا دارد. یعنی موارد خاص. مثلاً وقتی تست های شخصیت شناسی و ... که در تمام دنیا مرسوم است را انجام می دهند و نتیجه این تست ها مناسب نیست، پیشنهاد می کنند با یک فرد مشکل دار ازدواج نکنید. کار آنها شناختن رفتارهای پنهان دو طرف است. در اکثر موارد با مشاوره می شود رفتارهای منفی را پوشش داد و یا از بین برد. اما در برخی موارد نتیجه ازدواج کاملا مشخص است.
بهترین زمان برای مشاوره
معمولاً مراجعه به مشاوره زمانی که هنوز هیچ صحبتی بین افراد نشده است، مناسب نیست، همان طور که مراجعه افراد بعد از مدت ها حرف زدن و رابطه داشتن و شکل گرفتن علاقه، تاثیر چندانی ندارد، بنابراین بهترین زمان برای مراجعه به مشاور زمانی است که فرد آمادگی دارد و حداقل 8 تا 10ساعت با طرف مقابل درباره مسائل مختلف گفت وگو کرده است.
پيشنهادات
براي كمك به ازدواج بهتر جوانان مراحل آشنايي پيش از ازدواج را بشرح ذيل است:
1) جلسه اول آشنایی:
در این جلسه به این سوالات در ذهن خودتان در کمال صداقت و شفافیت، جواب بله یا خیر بدهید:
الف) آیا به طرف مقابل کشش دارید؟
برای اینکه به این سوال خوب پاسخ دهید به این سوالات پاسخ دهید:
- آیا دوست دارید در آینده دست او را بگیرید؟
- آیا دوست دارید گاهی وقتی کنار شماست کمی به او نزدیکتر بنشینید؟
چند نکته:
• با هم قرار بگذاريد نتیجه این گفتگو و اینکه می خواهید ادامه دهید یا نه را سه روز بعد به صورت پیامک و فقط با عبارت ( سلام، بله ) و یا ( سلام، ممنونم از وقتی که گذاشتید، خیر ) به هم اطلاع دهید، این کار را خودتان انجام دهید نه خانواده تان، و تعيين کنید در این مرحله توضیحات اضافه ندهید، معمولا افراد برای نه گفتن دچار مشکل می شوند و فکر می کنند باید حتما دلیل قانع کننده ای بیاورند، و برای افراد سخت است که مثلا بگویند که نه او شما خوشم نیامد، به نظر مودبانه هم نمی آید.
پنج نیاز اساسی انسانها در نظریه گلاسر:
1- نیاز به قدرت
2- نیاز به زندگی و بقا
3- نیاز به تفریح
4- نیاز به آزادی
5- نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن.
) حداقل زمان آشنایی قبل از ازدواج:
طبق نظر متخصصان حداقل زمان آشنایی قبل از ازدواج شش ماه است، این شش ماه از زمانی آغاز نمی شود که شما همدیگر را در یک گروه یا خانواده یا دانشگاه دیده اید، بلکه از زمانی شروع می شود که آشنایی شما به قصد ازدواج و به طوری جدی آغاز شده. طبق آمار رسمی سازمان ثبت احوال که در سایت این سازمان هم قابل مشاهده است،
نتیجه گیری، خانواده ايراني، خانواده مقدس!
روان شناسی، یک علم است، و موارد زیادی را آزموده، از علم برای انتخاب درست و تشخیص مواردی که باید در طول زمان و با پرداخت هزینه زیاد به آنها آگاه شوید استفاده کنید، از یک مشاورخانواده برای مشاوره ازدواج کمک بگیرید، قرار نیست همه ما همه چیز را بدانیم، اما در نهایت خودتان انتخاب کنید و مسولیت انتخابتان را به عهده بگیرید.
منابع :
- اسکید مور ، ریچارد. ۱۳۷۲ ، تفکر نظری در جامعه شناسی ( ترجمه علی محمد حاضری و دیگران ) ، تهران ، نشر سفید
- اعزازی ، شهلا. ۱۳۷۶ ، جامعه شناسی خانواده باتأکید برنقش ، ساختار وکارکرد خانواده دردوران معاصر ، تهران ، انتشارات روشنگران ومطالعات زنان
- سگالین ، مارتین. ۱۳۷۰ ، جامعه شناسی تاریخی خانواده ( ترجمۀ حمید الیاسی) ، تهران ، نشر مرکز
- کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه‌ی رشید یاسی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1372.
- گریدانوس، دونالد، مراقبت از نوجوانان، ترجمه دکتر پوریا صرامی فروشانی و دکتر بزرگمهر مطهری، تهران: انتشارات رشد، 1383.
- گيدينز،آنتوني،1373،جامعه شناسي،تر جمه منو چهر صبوري،تهران،نشر ني.