چکیده ۱
فصل اول : طرح تحقیق
۱-۱ مقدمه ۳
۲-۱ موضوع تحقیق ۳
۳-۱ بیان مساله ۴
۴-۱ اهمیت و ضرورت تحقیق ۴
۵-۱ اهداف تحقیق ۵
۶-۱ محدود زمانی و مکانی تحقیق ۵
۷-۱پیشینه تحقیق ۵
۱-۷-۱ تحقیقات داخلی ۵
۲-۷-۱تحقیقات خارجی ۸
۳-۷-۱ جمع بندی نتایج تحقیقات ۱۰
۸-۱ تعاریف مربوط به هویت ۱۱
۹-۱ موانع و تنگناهای تحقیق ۱۴
فصل دوم : مبانی و چارچوب نظری ۱۶
۱-۲ مقدمه ۱۷
۲-۲ مباحث نظری ۱۷
۱-۲-۲ دورکیم ۱۷
۲-۲-۲ پارسونز ۱۸
۳-۲-۲ ماکس وبر ۲۰
۴-۲-۲ کنش متقابل نمادی ۲۲
۵-۲-۲ کولی ۲۳
۶-۲-۲ مید ۲۴
۷-۲-۲ گافمن ۲۶
۸-۲-۲ نظریه هویت (بورک) ۲۷

۳-۲ چارچوب نظری مورد استفاده تحقیق ۳۰

۴-۲ پرسشهای تحقیق ۳۱
۵-۲ فرضیات تحقیق ۳۱
۶-۲ الگوی نظری و تحلیلی تحقیق ۳۲
فصل سوم : روش تحقیق ۳۴
۱-۳ مقدمه ۳۵
۲-۳ نوع تحقیق ۳۵
۳-۳ تعریف نظری وعملی متغیرهای تحقیق ۳۵
۱-۳-۳ تعریف نظری متغیرهای تحقیق ۳۵
۲-۳-۳ تعریف عملی متغیرهای تحقیق ۳۸
۴-۳ متغیرهای مستقل و وابسته ۴۲
۵-۳ شاخص سازی متغیر های تحقیق ۴۳
۱-۵-۳ شاخص سازی متغیرهای مستقل ۴۳
۲-۵-۳ شاخص سازی متغیرهای وابسته ۴۵
۶-۳ قابلیت اعتماد شاخص ها (الفای کرانباخ) ۴۶
۷-۳ اعتبار تحقیق ۴۷
۸-۳ جامعه آماری ۴۷
۹-۳ تعیین حجم نمونه و شیوه نمونه گیری ۴۸
۱-۹-۳ تعیین حجم نمونه ۴۸
۲-۹-۳ شیوه نمونه گیری ۴۹
۱۰-۳ واحد تحلیل ۵۰
۱۱-۳ تکنیک ها و ابزارهای جمع آوری داده ها و اطلاعات ۵۰
۱۲-۳ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ۵۰
فصل چهارم : یافته ها و دستاوردهای تحقیق ۵۱
۱-۴ مقدمه ۵۲
۲-۴ توصیف دستاوردهای تحقیق ۵۲
۱-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس جنس ۵۲
۲-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس پایه تحصیلی ۵۳
۳-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس رشته تحصیلی ۵۳
۴-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس تحصیلات پدر ۵۴
۵-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس تحصیلات مادر ۵۴
۶-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس در آمد ماهانه خانواده ۵۵
۷-۲-۴ بررسی میزان رضایت از خود دانش آموزان ۵۷
۸-۲-۴ بررسی میزان تایید دیگران ۵۸
۹-۲-۴ بررسی میزان درونی کردن ارزشها ۵۹
۱۰-۲-۴ بررسی میزان هماهنگی ارزشهای گروهی ۶۰
۱۱-۲-۴ بررسی میزان پایگاه اقتصادی – اجتماعی دانش آموزان ۶۱
۱۲-۲-۴ بررسی میزان هویت دینی دانش آموزان ۶۲
۱۳-۲-۴ بررسی میزان هویت خانوادگی دانش آموزان ۶۳
۱۴-۲-۴ بررسی میزان هویت ملی دانش آموزان ۶۴
۱۵-۲-۴ بررسی میزان هویت اجتماعی دانش آموزان ۶۵
فصل پنجم : تحلیل و تبیین دستاوردهای تحقیق ۶۶
۱-۵ مقدمه ۶۷
۲-۵ آزمون فرضیات ۶۷
۱-۲-۵ آزمون فرضیه ۱: بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت اجتماعی» دانش آموزان ۶۷
۱-۱-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۱ : بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت دینی» دانش آموزان ۶۸
۲-۱-۲-۵آزمون فرضیه ۲/۱ : بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت خانوادگی» دانش آموزان ۶۸
۳-۱-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۱ : بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت ملی» دانش آموزان ۶۹
۲-۲-۵آزمون فرضیه ۲ : بررسی رابطه بین «پایگاه اقتصادی – اجتماعی» و« هویت اجتماعی» ۶۹
۱-۲-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۲ : بررسی رابطه بین پایگاه «اقتصادی- اجتماعی» و «هویت دینی» ۷۰
۲-۲-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۲ : بررسی رابطه بین پایگاه «اقتصادی- اجتماعی» و «هویت خانوادگی» ۷۰
۳-۲-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۲ : بررسی رابطه بین پایگاه «اقتصادی- اجتماعی» و «هویت ملی» ۷۱
۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۳: بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت اجتماعی» ۷۱
۱-۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۳ : بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت دینی» ۷۱
۲-۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۳ : بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت خانوادگی» ۷۲
۳-۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۳: بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت ملی» ۷۲
۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۴ :بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت اجتماعی» ۷۳
۱-۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۴: بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت دینی» ۷۳
۲-۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۴ :بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت ملی» ۷۴
۳-۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۴ :بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت ملی» ۷۴
۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۵ :بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت اجتماعی» ۷۴
۱-۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۵ :بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت دینی» ۷۵
۲-۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۵: بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت خانوادگی» ۷۵
۳-۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۵ :بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت ملی» ۷۶
۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۶ : بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت اجتماعی» ۷۶
۱-۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۶: بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت دینی» ۷۷
۲-۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۶ :بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت خانوادگی» ۷۷
۳-۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۶ :بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت ملی» ۷۸
۳-۵ تحلیل چند متغیری (رگرسیون چندگانه) ۷۸
۱-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت دینی ۷۸
۲-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت خانوادگی ۸۰
۳-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت ملی ۸۲
۴-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت اجتماعی ۸۴
۴-۵تحلیل مسیر ۸۶
فصل ششم : نتیجه گیری و پیشنهادها ۹۲
۱-۶ خلاصه تحقیق ۹۳
۲-۶ جمع بندی و نتیجه گیری ۹۴
۳-۶ پیشنهادها ۹۹
فهرست منابع و ماخذ ۱۰۲

 
فهرست منابع

- آرون ، ریمون ، ۱۳۶۴ ، مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی ، باقر پرهام ، تهران : سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی

- اسکیدمور ، ویلیام ، ۱۳۷۲ ، تفکر نظری در جامعه شناسی ، علی محمد حاضری ، تهران : سفیر

- آشفته تهرانی ، امیر ، ۱۳۸۴ ، ((جامعه شناسی دین )) فصلنامه تخصصی جامعه شناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی آشتیان ، سال اول ، شماره  ۳ ، پاییز

- بیابانگرد ، اسماعیل ، ۱۳۷۶ ، روانشناسی نوجوان ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی

- بیرو ، آلن ، ۱۳۶۷ ، فرهنگ علوم اجتماعی ، باقر ساروخانی ، تهران : کیهان

- تنهایی ، حسین ابوالحسن ۱۳۸۳ ، درآمدی بر مکاتب و نظریه های جامعه شناسی ، چاپ پنجم

 مشهد : مرندیز

- توسلی ، غلامعباس ، ۱۳۸۰ ، جامعه شناسی دینی ، تهران : سخن

- جنکینز ، ریچارد ، ۱۳۸۱ ، هویت اجتماعی ، تورج یار احمدی ، تهران : شیراز

- جولیوس گولد ، ویلیام ، ب ، ۱۳۷۶ ،  فرهنگ علوم اجتماعی ، گروه مترجمان ، تهران : مازیار

- دو اس ، دی . ای ، ۱۳۸۳ ، پیمایش در تحقیقات اجتماعی ، هوشنگ نایبی ، تهران : نی

- دوران بهزاد . محسنی ، منوچهر ، ((هویت رویکرد و نظریه ها)) مجله علوم تربیتی ، دانشگاه فردوسی مشهد جلد ۴ ،  شماره اول ، تابستان ۸۲

- رابرتسون ، یان ، ۱۳۷۴ ، در آمدی بر جامعه ، حسین بهروان ، چاپ دوم ، مشهد : آستان قدس رضوی

- رفیع پور ، فرامرز ، ۱۳۷۴ ، کند وکاوها و پنداشته ها ، چاپ هفتم، تهران : شرکت سهامی انتشار

- ریتزر ، جورج ، ۱۳۷۴ ، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر ، محسن ثلاثی ، تهران : علمی

- زیتلین ، ایروینگ ام ، ۱۳۸۱ ، آینده بنیانگذاران جامعه شناسی ، غلامعباس توسلی ، تهران : قومس

- ساروخانی ، باقر ، ۱۳۷۹ ، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده ، تهران  : سروش

- ساروخانی ، باقر ، ۱۳۸۳ ، روش تحقیق در علوم اجتماعی ، جلد دوم ، چاپ پنجم ، تهران :  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

- ساروخانی ، باقر ، ۱۳۸۵ ، روش تحقیق در علوم اجتماعی روشهای کمی ، آمار پیشرفته ، جلد سوم ، چاپ دوم ، تهران : دیدار

- سرایی ، حسن ، ۱۳۷۲ ، مقدمه ای بر نمونه گیری در تحقیق ، تهران : سمت

- سیف اللهی ، سیف الله ، ۱۳۸۱ ، جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران ، تهران : موسسه انتشارات جامعه پژوهان سینا

- شرفی ، محمد رضا ، ۱۳۸۰ ، جوان و بحران هویت ، تهران : سروش

- عبداللهی ، محمد ۱۳۷۴ ، ((هویت جمعی  دینامیسم و مکانیسم تحول آن در ایران )) نامه انجمن جامعه شناسی ایران سال اول شماره اول

- کیوی ، ریمون ، وان کامپنهود ، لوک ، روش تحقیق در علوم اجتماعی ، عبدالحسین نیک گهر ، تهران : توتیا

 - گیدنز ، آنتونی ، ۱۳۷۸ ، تجدد و تشخص ، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید ، ناصر موفقیان ، تهران : نی

- معین ، محمد ، ۱۳۷۱ ، فرهنگ معین ، جلد ۴ ، تهران : امیرکبیر

- نیکلاس ، بریس ، ۱۳۸۲ ، تحلیل داده های روانشناسی با برنامه spss ، خدیجه علی آبادی – علی صمدی ، تهران : دوران

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه شهر نیشابور از سه بعد دینی ، خانوادگی و ملی شکل گرفته است. فرضیات اصلی این تحقیق عبارتند از : جنس، پایگاه اقتصادی – اجتماعی ، میزان رضایت از خود ، درونی شدن ارزشها ، هماهنگی ارزشهای گروهی ، تایید دیگران که بر هویت اجتماعی دانش آموزان موثر می باشند .

این تحقیق به شیوه پیمایشی انجام شده و از تکنیک پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است . جامعه آماری تمام دانش آموزان پایه اول و دوم و سوم متوسطه نیشابور (۱۵۳۳۶ نفر) می باشند . حجم نمونه ۳۷۵ نفر شد که ۱۹۰ نفر دانش آموز پسر و ۱۸۵ نفر دانش آموز دختر را در بر می گیرد . شیوه نمونه گیری قشر بندی است که نمونه ها از رشته های عمومی ، انسانی ، تجربی ، ریاضی ، فنی و حرفه ای و کار و دانش به تفکیک جنس و پایه تحصیلی به صورت تصادفی انتخاب شده است . تجزیه و تحلیل داده ها با   استفاده از t-test و ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل چند متغیری (رگرسیون چندگانه) و تحلیل مسیر صورت گرفته است .

 نتایج تحقیق نشان داد که بین متغیرهای مستقل (میزان رضایت از خود ، درونی شدن ارزشها، هماهنگی ارزشهای گروهی و تایید دیگران ) با متغیر وابسته هویت اجتماعی و سه بعد آن (ملی ، دینی، خانوادگی) رابطه معنا دار مثبت وجود داشت . یعنی با افزایش متغیرهای مستقل متغیر وابسته هم افزایش می یابد .  و بین متغیر پایگاه اقتصادی- اجتماعی با هویت اجتماعی رابطه معناداری وجود نداشت . ولی با بعد ملی رابطه معنا دار و معکوس و با بعد خانوادگی رابطه معنادار و مثبت وجود داشت . یعنی هر چه پایگاه اقتصادی – اجتماعی والدین بالاتر باشد ، هویت ملی آنان ضعیف تر و هویت خانوادگی آنها ، قوی تر می شود . بین متغیر جنس با هویت اجتماعی رابطه معنادار وجود نداشت ولی با بعد دینی رابطه معنا دار وجود داشت . بدین معنا که : دختران هویت دینی قوی تری نسبت به پسران داشتند  .

 
۱ـ۱ مقدمه

آنچه موجب شد تا پژوهش فعلی با این عنوان در خصوص دانش آموزان متوسطه انجام شود، به دلیل اشتغال به تدریس (نگارنده) در مقطع متوسطه شهرستان نیشابور است که مدام شاهد نگرانی های همکاران فرهنگی و همچنین مراجعات مکرر اولیا و اظهار نگرانی از وضعیت تحصیلی و اخلاقی فرزندانشان ، بودم و با توجه با اینکه همگی دبیران و اولیا به اتفاق معتقد بودند  که نسل فعلی با نسلهای قبلی بسیار متفاوت می باشد و یک شکاف نسلی عمیق احساس می کردند  و از طرفی مشاهده برخی از رفتارها و حرکات و گرایشات در کلاس های درس ، مرا بر آن داشت تا در زمینه هویت اجتماعی آنان و مسائل تأثیر گذار بر آن به صورت جدی به مطالعه بپردازم و بدین صورت  زمینه تحقیق حاضر  فراهم شد.

در این فصل مسأله تحقیق مطرح و اهمیت و ضرورت آن بیان می شود و سپس اهداف تحقیق، محدوده زمانی و مکانی و پیشینه تحقیق عنوان می شود، و در نهایت به موانع و تنگناهای تحقیق پرداخته می شود.
۱ـ۲ عنوان تحقیق:

بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه

 
۱ـ۳ بیان مسأله

در طی مطالعات مقدماتی و مصاحبه های اکتشافی با مسئولین آموزش و پرورش، اولیا ، مربیان، دبیران و دانش آموزان، نتایج بدست آمده نشان داد که ، برخی از دانش آموزان ارتباط چندانی با خانواده هایشان نداشتند ، نسبت به انجام فرایض دینی توجه جدی از خودشان نشان نمی دادند و برخی به آئین مسیحیت گرایش داشتند ، به آداب و رسوم ملی اهمیت نمی دادند و حتی زندگی در کشورهای دیگر را ترجیح می دادند  که اینها خود نشان از ضعف هویت خانوادگی، دینی و ملی آنان بود . انجام برخی از حرکات و نوع آرایشها در هر دو جنس مسئله هویت جنسی آنان را هم خدشه دار نموده است. عدم رضایت از خود، خانواده‌، کشور، دین و … باعث سست شدن هویت اجتماعی برخی از دانش آموزان شده است که نتایج این ضعف هویتی عبارتند از: بی انگیزگی نسبت به مسائل آموزشی، گستردگی ناهنجاری های اخلاقی، بی نظمی و بی انضباطی، نگرانی ، نا امیدی و…. حال برای محقق این سئوالات و یافتن جوابی برای اینها مطرح است :

۱ـ چه عواملی بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان مؤثر است؟

۲ـ آیا میزان رضایت از خود بر هویت اجتماعی دانش آموزان تأثیر دارد؟

۳ـ آیا پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی والدین  بر هویت اجتماعی دانش آموزان مؤثر است؟

۴ـ آیا جنس دانش آموزان با هویت اجتماعی آنان رابطه دارد؟

۵ـ آیا میزان درونی شدن ارزشها در دانش آموزان با هویت اجتماعی آنان  مرتبط است؟

۶ـ آیا هماهنگی ارزش های گروهی بر هویت اجتماعی دانش آموزان تأثیر می گذارد؟

۷ـ آیا مورد تأیید دیگران بودن با هویت اجتماعی دانش آموزان  ارتباطی دارد؟
۱ـ۴ اهمیت و ضرورت تحقیق

از آن جا که بحران هویت از سالهای نوجوانی آغاز می شود و بخش عظیمی از دانش آموزان دبیرستانی، در این سنین قرار گرفته اند و با توجه به نگرانی هایی که در زمینه علایق و گرایشات و رفتار های دانش آموزان مشاهده می شود و از آن جا که بخش مهمی از وجود دانش آموزان را هویت آنان تشکیل می دهد و زندگی فردی و اجتماعی آنها نیز متأثر از این مسئله است ، آنان در جستجوی هویت می باشند و موقعیت مبهم دانش آموزان دبیرستانی،در فرهنگ و جامعه معاصر، این نتیجه را برای آنها در بر دارد که فرصتی را به منظور آزمودن شیوه های مختلف زندگی به آنها می دهد، تا آنها تصمیم بگیرند که چه الگو های رفتاری، ارزشی و نگرشی بهتر می تواند نیاز های آنها را تأمین نماید. در برخورد با دانش آموزان در کلاس های درسی یا مشاوره های فردی با دانش آموزان ، دریافتم که گرایش به آئین مسیحیت و زندگی در کشورهای دیگر را صرفاً به خاطر احساس آزادی بیشتر برای رفع نیاز هایشان ابراز می کنند. همچنین مصرف مشروبات الکلی، قلیان و سیگار، ارتباطات جنسی و … را صرفاً در راستای رفع نیاز هایشان ارزیابی می کردند و این مسئله هویت دینی، ملی و خانوادگی آنان را خدشه دار نموده است و بخش عظیمی از جمعیت انسانی که باید در جهت آبادانی و حفظ آرمانها و ارزشهای کشور، آموزشهای لازم را ببینند  و در آینده به خدمت گرفته شوند، به نحو احسن و شایسته مورد استفاده قرار نمی گیرند.

 در جهان امروز ((وضعیت و جایگاه هر کشوری با توجه به ساختار ، روند ، ماهیت و عملکرد دو عامل زیر مشخص می شود : ۱- ماهیت ساختاری و عملکرد ارکان و عناصر اصلی و تشکیل دهنده ی نظام اجتماعی آن کشور ۲- شرایط و موقیت منطقه و جهان در ارتباط با آن کشور . در ارتباط با عامل اول باید گفت که عناصر و ارکان اصلی جامعه ی ما به خاطر ناهمگونی ساختاری آنها ، زمینه های نامطلوبی را برای تحول ، توسعه و تکامل اجتماعی فراهم کرده است . این واقعیت  زمینه ی  مناسب را برای شکل گیری روابط اجتماعی عادلانه ، تقسیم کار اجتماعی عادلانه ، توزیع امکانات و امتیازات اجتماعی بر پایه ضوابط و قوانین مدون و انسانی فراهم ننموده است )) ( سیف اللهی ، ۱۳۸۱ : ۱۶۷) بنابراین زمینه برای ظهور و بروز بحران های گوناگون در جامعه فراهم می باشد .

لذا ضرورت بررسی عوامل مؤثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان به شدت احساس می شود که در این تحقیق به آن پرداخته می شود.
۵ـ۱ اهداف تحقیق

اهداف تحقیق حاضر عبارتند از:

ـ شناسایی  عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه شهر نیشابور

ـ بررسی میزان همبستگی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی از ابعاد : ملی ، دینی و خانوادگی

- یافتن و ارائه  راه حل برای بهبود هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه شهر نیشابور

۱ـ۷ـ۱ تحقیقات انجام شده داخلی

ـ عبدالرسول کریمی در سال ۱۳۷۵ در تحقیقی با عنوان «بررسی رابطه بین عزت نفس و هویت یابی در نوجوانان ۱۸ـ۱۵ ساله در شهر تهران» با استفاده از روش پیمایشی، از بین کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تهران که در سال تحصیلی ۷۵ـ۷۴ به تحصیل اشتغال داشتند، از طریق نمونه گیری خوشه ای ۲۰۰ نفر از دانش آموزان دختر و پسر از نواحی ۱۸،۷،۴،۲ را به طور تصادفی انتخاب نمود.

ابزار تحقیق دو فرم پرسشنامه هویت شخصی و پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت بود که به آزمودنی ها داده شد تا با توجه به شرایط خود، آزمون ها را تکمیل نمایند. نتایج نشان داد که میان توزیع آزمودنی های دختر و پسر از نظر اهمیت هویت جنسی با توجه به عزت نفس شان تفاوت وجوددارد.

میان توزیع آزمودنی های دختر و پسر از نظر توجه و عمل به ارزش های اخلاقی تفاوت وجود نداشت. دانش آموزان دختر و پسر با عزت نفس بالا و پایین از نظر هویت مذهبی تفاوت نداشتند و بین توزیع آزمودنی های دختر و پسر از نظر ایجاد ارتباط با همسالان و طرز دید نسبت به خود و عزت نفس آنها تفاوت وجود داشت .

ـ پور جبلی در تحقیقی تحت عنوان « بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی و فرهنگی نوجوانان ارومیه» در سال ۱۳۷۹ با استفاده از روش پیمایش و با انتخاب یک نمونه ۳۸۳ نفری از نوجوانان شهر ارومیه که در گروه سنی ۱۸ـ ۱۲ ساله قرار داشتند، با رویکرد تئوری پیتر بورک به بررسی ۴ عامل خانواده، مدرسه، گروه دوستان و رسانه های تصویری به بررسی هویت اجتماعی و فرهنگی نوجونان پرداخت. وی در تحقیق خود به این نتیجه رسید که بین عوامل خانواده، مدرسه، دوستان و رسانه های تصویری با شکل گیری هویت اجتماعی و فرهنگی نوجوانان رابطه مثبت و معنا دار وجود دارد.

ـ فاطمه رئیسی در سال ۱۳۷۶ در تحقیقی با عنوان «بررسی تأثیر مشاوره گروهی بر کاهش بحران هویت نوجوانان دختر مقطع متوسطه شهر اصفهان» با استفاده از روش نیمه آزمایشی و استفاده از طرح گروه کنترل نا برابر به این موضوع می پردازد. وی با روش خوشه ای چند مرحله ای از بین نواحی آموزش و پرورش اصفهان، نواحی ۳و۴ را انتخاب و سپس از بین مدارس این دو ناحیه، دو مدرسه را به صورت تصادفی انتخاب می کند. نمونه آماری این تحقیق را ۴۰ نفر از دانش آموزان دختر تشکیل می دهند و سپس از اعضای داوطلب جهت شرکت در مشاوره گروهی ثبت نام به عمل می آورد و سپس دانش آموزان به صورت تصادفی به دو گروه گواه و آزمایش تقسیم می شوند . ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش تست های هویت شخصی است . نتایج تحقیق نشان می دهد که مشاوره گروهی در کاهش بحران هویت نوجوانان دختر شهر اصفهان مؤثر بوده است.

ـ محمد باقر آخوندی در سال ۱۳۷۷ در مطالعه ای با عنوان «بررسی هویت ملی و مذهبی جوانان مشهدی و تأثیر روابط اجتماعی بر آن» با استفاده از روش تحقیق پیمایش و تکنیک جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه های عمیق و پرسشنامه از بین جوانان ۲۴ـ ۱۸ ساله ساکن مشهد، این تحقیق را انجام داده است . وی با انتخاب یک نمونه ۴۶۴ نفری از سطح مناطق ده گانه شهر، به نتایج زیر دست یافت:

الف) ۵۲ درصد کل پاسخ گویان بیش از ۶۰ درصد با تیپ ایده ال هویت ملی هماهنگی دارند. همچنین پایبندی نظری به مذهب و ملیت بیش از پایبندی عملی به آن هاست.

ب) پس از انجام تحلیل  رگرسیون و تحلیل مسیر داده ها، روشن شد که حرکت جوانان و اعضای خانواده هایشان در مراسم ملی مذهبی، گفتگو پیرامون مذهب و تأیید مستمر آن در خانواده، اهمیت دادن به نظرات خانواده و دوستان، مشورت با خانواده و تماشای برنامه های ایرانی تلویزیونی، بر هویت ملی مذهبی تأثیر مستقیم دارد . همچنین وضعیت اقتصادی جوانان، تماشای فیلم و سریال های خارجی تلویزیون و تماشای فیلم های سینمایی از طریق ویدئو و … بر هویت ملی و مذهبی تأثیر معکوس داشتند .

- مریم سروش در سال ۱۳۸۰ در تحقیقی با عنوان «بررسی عواملی فرهنگی، اجتماعی مؤثر بر هویت مذهبی جوانان شهر شیراز» با استفاده از روش پیمایش و انتخاب یک نمونه ۴۰۰ نفری از جوانان ۳۵ـ ۱۹ ساله شهر شیراز به نتایح زیر دست یافت:

میزان مذهبی بودن والدین و دوستان، میزان دنیا گرایی و جنسیت مهمترین متغیر هایی بوده اند که بصورت مستقیم بر هویت مذهبی تأثیر داشته اند. بقیه متغیر ها از جمله میزان رضایت مندی سیاسی، میزان جهانی شدن و وضعیت تأهل بصورت غیر مستقیم مؤثر بوده اند.

نتایج تحلیل چند متغیره و تحلیل مسیر نشان می دهد که اثرات مستقیم بر هویت مذهبی در مجموع تعیین کننده تر از اثرات غیر مستقیم است و جوانان بیشترین تأثیر را از گروههای دوستی و والدین خود دریافت می کنند. میزان دنیا گرایی به صورت منفی بر متغیر وابسته تأثیر داشته است. یعنی هر چه میزان دنیا گرایی فرد بیشتر باشد، هویت مذهبی او ضعیف تر است. از طرف دیگر عامل جنسی نیز در این امر دخیل بوده یعنی زنان مذهبی تر از مردان بوده اند اما این متغیر اثر زیادی نداشته است.

تحقیقات داخلی دیگری در زمینه هویت اجتماعی انجام گردیده است که از ذکر بعضی به دلیل مشابه بودن نتایج منصرف شدیم و برخی را هم به دلیل مرتبط نبودن با تحقیق حاضر نیاوردیم و در این جا به برخی از عناوین آنها اشاره می کنیم :

۱ـ آلمال، ۱۳۷۵، عوامل موثر بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان سال سوم دبیرستان منطقه ۵ شهر تهران

۲ـ سکینه طالبی، ۱۳۷۸، تحول هویت ملی دانش آموزان دختر دوره تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه شهر تهران.

۳ـ طاهره کیذقان، ۱۳۸۰، بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی زنان شهر شیراز.

۴ـ جواد اسماعیلی، ۱۳۷۶، مقایسه بحران هویت در دانش آموزان تیز هوش و عادی پایه سوم راهنمایی و اول دبیرستان منطقه ۱۲ تهران.

۵ـ محمد رضا ارشد خرگردی، ۱۳۸۱، عوامل موثر بر بحران هویت در بین دانشجویان کارشناسی دانشگاه  تبریز.

۶ـ عبد اللهی، ۱۳۷۵، بررسی هویت جمعی موجود در بین جمعیت شهری، روستایی و ایلی ایران.

۷ـ محمدی روزبهانی، ۱۳۷۷، بررسی روابط نظام ارزشی و رشد اخلاقی با هویت یابی در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز.

۸ـ راستگو مقدم، ۱۳۷۶، بررسی تحول هویت شغلی از نوجوانی تا جوانی و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی.

۹ـ فیض درگاه، ۱۳۷۴، بررسی هویت دختران نوجوان با تأکید بر هویت شغلی در اواخر نوجوانی.

۱۰ـ دارابی، ۱۳۷۶، هویت یابی دانش آموزان فاقد و دارای پدر در بین دانش آموزان دبیرستانی تهران.
۲ـ۷ـ۱ تحقیقات انجام شده خارجی

مطالعه فیلیپ میلمان [۱]در سال ۱۹۷۹ روی پسران، قبل از رفتن به دانشگاه در سن ۱۸ـ ۱۲ و مردان جوان در سن ۲۴ـ ۲۱ ساله نشان داد که اغلب نوجوانان ۱۵ـ ۱۲ ساله یا هویت شان شکل گرفته و گسترش یافته و یا خاتمه یافته بود. در این سن بسیاری از نوجوانان تمایلی نداشتند که فکر کنند چه کسی هستند؟ یا ایده ای نداشته و یا می دانستند که هر ایده ای که دارند احتمالاً تغییر می کند. دیگر نوجوانان ممکن است چیزی را که دوست دارند بگویند. مثلاً من می خواهم مانند پدرم یک پزشک بشوم. به هر حال روشن است که آنها هر گز رفتاری از خودشان نداشته اند، بلکه هویتی را که دارند توسط والدین یا مردم برای آنها حدس زده شده است و دچار حالتهای پیش ساخته که شامل یک تعهد بودن است، شده اند. پیشرفت به طرف هویت از ۱۸ سالگی شروع می شود. این قانونی شدن در افراد یک بحران آزمایشی جاری یا فعالیت جستجوی هویت است و احتمالاًٌ داخل شدن در حالتهای قانونی یک نشانه خوب برای فرد است. اگر فرد بتواند پاسخ به سوالات بر انگیخته را پیدا کند، به حالتهای وصول هویت حرکت می کند. در مطالعه میلمان تنها ۲۰% افراد ۱۸ ساله و ۴۰ درصد دانشجویان و فقط بیش از نیمی از افراد ۲۴ ساله به حالت های وصول هویت رسیده اند.

ـ الیزابت هیلمن[۲] در تحقیقی با عنوان «ستیز برای خود، قدرت و هویت در دختران نوجوان» با استفاده از روش میدانی و مطالعه کیفی و بر اساس مشاهده عمیق و مستقیم رفتار های نوجوانان در فضای مدرسه به بررسی مسائل شکل گیری هویت در میان دختران نوجوان دبیرستانی در منطقه ای فقیر نشین در انگلستان پرداخته  است البته رویکرد این پژوهش به مسأله هویت فردی اریکسون و نیز نظرات فمنیستی بوده است. در این پژوهش به بررسی مشکلات ویژه دختران نوجوان برای شکل دادن به هویتشان بصورتی محکم و قدرتمند برای بزرگسالی پرداخته شده است. در این راستا تأیید هویتی که از طریق شکل ظاهری تعریف می شود، تأثیرات رسانه ای داخلی و تأئید کم خانواده و اجتماع بر شکل گیری هویت، مورد بحث قرارگرفته است. نویسنده بر این تصور است که الگوهایی که رسانه ها و نیز اجتماع به این دختران برای شکل دادن به هویتشان ارائه می دهند، بسیار سطحی و بی محتوا است نه الگویی محکم و قدرتمند برای داشتن هویتی کارا و مفید در بزرگسالی و در این میان نقش خانواده دراین شکل گیری ، کم رنگ و ضعیف می باشد. او با تشریح این مسائل در نهایت این موضوع را مطرح می کند که در قبال تأثیر زیاد و همه گیر الگو های پست مدرنی که اجتماع و رسانه ها برای دختران عرضه می کنند، مدرسه و معلمان می توانند نقش مؤثری در تشویق این دختران نوجوان برای دستیابی به هویتی قوی، محکم، فعال و کار آمد داشته باشد.

ـ یانگ هنگ[۳] در تحقیقی با عنوان «مقایسه در جریان انتقال سیاسی؛ تعامل عقاید ترقی خواه و هویتهای اجتماعی» در سال ۱۹۹۷ با استفاده از روش پیمایش و جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه با انتخاب ۲۴۲ دانش آموز در هنگ کنگ به بررسی روابط بین ادراک گروهی و نظریه های ضمنی افراد راجع به سازگاری منش یا خصوصیات انسان می پردازد. نظریه های ضمنی، هویتهای اجتماعی و مقوله بندی گروهی ارزیابی شد و نتایج زیر بدست آمد:

۱ـ افرادی که معتقد بودند خصوصیات انسان کامل است (نظریه پردازان ضمنی) ممکن است گروه را بعنوان یک ماهیت ببینند و بنابراین به مقایسه اجتماعی بپردازند، تا تمایز بین گروه ها را دریابند.

ـ در مقابل افرادی که معتقدند انسان از خصیصه سازگاری برخوردار است (نظریه پردازان ترقی خواه) بر جنبه های پویایی گروه های اجتماعی تأکید داشتند (مانند اهداف گروه) و از این رو احتمالاً کمتر به مقایسه اجتماعی توجه دارند.

ـ بر اساس تحقیقات اسکو[۴] که تکوین هویت در جوانان نروژی را با جوانان دیگر اروپا و آمریکای شمالی مورد مطالعه و مقایسه قرار داده است، نتایج زیر بدست آمده است.

ـ نقل داستانها در تکوین هویت اخلاقی نقش مهمی را ایفا می کند و نقل داستانها توسط مادر از نقل داستانها توسط پدر مؤثر تر است. در ارتباط با ندای اخلاقی، آنها دو ندا را از هم تفکیک می کنند که یکی را ندای عدالت؛ و دیگری را ندای مراقبت؛ می نامند و معتقدند که در پایان جوانی این دو ندا با هم ترکیب می شوند و هویت اخلاقی را می سازند. وی در مورد تأثیر رفتارهای والدین در تکوین هویت به این نتیجه رسید، که رفتارهای تسهیل گرانه و محبت آمیز، توأم با بحث و مبارزه طلبی بیش از رفتار های تسلط جویانه و همچنین اغماض گرانه در تکوین هویت مؤثرند.

در ارتباط با دو جنس در تکوین هویت و مقابله با استرس، آنها به این نتیجه رسیده اند که ترکیب مادرسخت گیر وپدرسهل گیرمناسبترین شرایط را برای تکوین خود در دختران فراهم می کند. در مقابله با استرس، پسران بیشتر از روش های فعالانه بر طرف کردن عامل استرس یا انکار آن و دختران بیشتر از روشهای منفعلانه و عاطفی و کمک گرفتن از دیگران استفاده می کنند.

به علاوه دختران بیشتر تحت تأثیر استرس قرار می گیرند و آنرا بزرگتر ارزیابی می کنند.

برخی از تحقیقات خارجی که در زمینه هویت اجتماعی انجام شده است و به دلیل مرتبط نبودن با تحقیق حاضر به ذکر نام آنها بسنده می کنیم:

ـ آنتونی رودریگر[۵]        ۱۹۹۷   گفتمانهای فرهنگی و حفظ هویت هندیها در معبد هایندو[۶]

ـ نینگ یانگ[۷]             ۱۹۹۷   بحران فرهنگی و ساخت هویت

ـ لوتاتن[۸]                  ۱۹۹۸   بررسی جنبه های هویت اجتماعی در زنان و مردان آلمان

ـ مایاسکوسکی[۹]           ۱۹۹۷   پیش بینی کنندگان هویت اجتماعی فمنیسیم

چریل اسنفورت[۱۰]                  ۱۹۹۸   تأثیر متغیرهای خانواده وقومیت بر توسعه هویت
۳ـ۷ـ۱ نتیجه گیری از تحقیقات انجام شده داخلی و خارجی:

آن چه که از مطالعه تحقیقات انجام شده در تحقیق حاضر استفاده شده است عبارتند از:

ـ نقش خانواده، مدرسه، دوستان و رسانه های تصویری در بررسی هویت اجتماعی دانش آموزان

ـ نقش پایگاه اقتصادی – اجتماعی نوجوانان در شکل گیری هویت اجتماعی

آن چه تحقیق حاضر را از سایر تحقیقات متمایز می کند به شرح ذیل می باشد:

اولاً این تحقیق برای اولین بار در شهر نیشابور و بویژه در خصوص هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه انجام می شود.

ثانیاً دراین تحقیق از متغیر هایی مثل: درونی شدن ارزشها، هماهنگی ارزشهای گروهی، میزان رضایت و تأیید دیگران به منظور سنجش عوامل مؤثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان در غالب نظریه پردازان کنش متقابل نمادی بویژه نظرات مید وکولی و نظریات پارسونز و پیتربورک مورد بررسی قرار می گیرد.
۸ـ۱ تعاریف مفهوم هویت

بدیهی است که باید کار را از بنیادی ترین پرسش ها آغاز کنیم. هویت چیست و هویت اجتماعی کدام است؟ هویت اجتماعی خصیصه همه انسانها به عنوان موجوداتی اجتماعی است. واژه هویت، جهانی از موجودات، اشیاء و مواد را در بر می گیرد که از مقوله محدود بشریت گسترده تر است. به همین لحاظ، معانی عمومی واژه هویت ارزش آن را دارند که به آنها توجه کوتاهی بشود و به این ترتیب مبنایی برای بررسی مشخص ما از هویت اجتماعی بدست بدهند.

در فرهنگ معین هویت اینگونه تعریف شده است : هویت یعنی ۱ – ذات باری تعالی ۲- هستی ، وجود ۳- آنچه موجب شناسایی شخص باشد ۴- ((حقیقت جزئیه )) یعنی هرگاه ماهیت با تشخص لحاظ و اعتبار شود هویت گویند.و گاه هویت به معنی وجود خارجی است و مواد تشخص است .

 با رجوع به فرهنگ لغات انگلیسی اکسفورد در می یابیم که واژه هویت یا Identity ریشه در زبان لاتین دارد. (identities که از idem یعنی «مشابه ویکسان» ریشه می گیرد) و دو معنای اصلی دارد. اولین معنای آن بیانگر مفهوم تشابه مطلق است: (این با آن مشابه است). معنای دوم آن به مفهوم تمایز است که با مرور زمان سازگاری و تداوم را فرض می گیرد.

مفهوم هویت به طور همزمان میان افراد یا اشیاء دو نسبت محتمل برقرار می سازد، از یک طرف مشابهت و از طرف دیگر تفاوت. فعل شناسایی به ضرورت ، لازمه هویت است. هویت به خودی خود «دم دست» نیست، بلکه همواره باید تثبیت شود. این به فهرست ما دو معنی دیگر اضافه می کند. طبقه بندی کردن اشیاء و افراد و مرتبط ساختن خود با چیزی یا کسی دیگر. به طور مثال یک دوست، یک قهرمان، یک حزب و… . هریک از این معانی جایگاه هویت را در افت و خیز عمل و فرآیند ، معین می کند. همه افراد هر دو کار را انجام می دهند. علاوه بر آن، معنی دوم در بافت روابط اجتماعی بر درجه ای از بازتابی بودن دلالت دارد. در واقع هویت را صرفاً می توان همچون یک فرآیند فهم کرد. هویت اجتماعی شخص، هیچ گاه یک موضوع تمام و حل شده نیست. حتی با مرگ انسان تصویری از او باقی می ماند، همواره این امکان وجود دارد که پس از مرگ نیز هویت شخص مورد بازنگری قرار بگیرد. (برخی هویت ها برای مثال هویت یک شهید، تنها پس از مرگ دست یافتنی است).

((از جهت تعریف عملیاتی هویت می توان چنین گفت : اگر آدمی برای پرسش های زیر پاسخ های مطمئن و متقاعد کننده ای بیابد ، در حقیقت ، هویت خویش را بازیافته است : بداند جایگاه ، منزلت و مرتبت او دقیقا چیست ؟ و چه تعریفی دارد ؟ آگاه باشد که چه پیوندها ، رشته ها و ارتباطهایی او را به خود و جهان خارج از خود متعلق می سازد ؟ درک کند که چه نقش ها ، وظایف و مسئولیت هایی در قبال خود و دیگران به عهده دارد ؟ شناخت واقع بینانه ای از توقعاتش نسبت به خود و دیگران به دست آورد . (شرفی ، ۱۳۸۱ : ۹)
چگونه می توان هویت اجتماعی را تعریف کرد؟

هویت اجتماعی به شیوه هایی که به واسطه آن ها جماعت در روابط اجتماعی خود ازافراد جماعت های دیگر متمایز می شوند، اشاره دارد و برقراری و متمایز ساختن نظام مند نسبت های شباهت و تفاوت میان افراد و جماعت هاست. شباهت ها و تفاوت ها با هم اصول پویایی هویت و کنه زندگی اجتماعی هستند.

«ارج و قرب عملی انسان ها برای یکدیگر به واسطه شباهت ها و تفاوت های میان آنها تعیین     می گردد.در واقع تاریخ فرهنگی نوع بشر را می توان به منزله تاریخ مخاصمه ها و کوشش های مسالمت جویانه میان این دو مفهوم دانست.)) (زیمل، ۱۹۵۰: ۳۰). جنکیز در کتاب هویت اجتماعی خود معتقد است:

((هویت اجتماعی یک بازی است که در آن «رو در رو بازی می شود» هویت اجتماعی، درک ما از این مطلب است که چه کسی هستیم و دیگران کیستند و از آن طرف، درک دیگران از خودشان و افراد دیگر چیست. ازاین رو هویت اجتماعی محصول توافق و عدم توافق است و می توان در باب آن نیز به چون و چرا پرداخت. ))(جنکیز، ۱۳۸۱: ۸)

علاقه عمومی نسبت به هویت ممکن است به طور عمده، بازتابی از بلا تکلیفی ناشی از دگرگونی های سریع و تماس های فرهنگی باشد. با کسانی روبرو می شویم که هویت و سرشت آن ها بر ما معلوم نیست. با این حال دگرگونی ها مانند رویارویی زبان، مواجه ی سنت ها و شیوه های زندگی، تغییر شکل تقسیم کار، جریان جمعیت، فاجعه و مصیبت به هیچ رو مدرن نیستند. خود آگاهی درباره هویت اجتماعی ؛ یعنی انسان بودن چیست، معنای انسان از نوع خاصی بودن چیست، آیا آدمیان همان هستند که جلوه می کنند.

«گیدنز استدلال می کند که خود ـ شناسایی به طور مشخص یک طرح مدرن است که در چارچوب آن افراد قادر می شوند، به طور بازتابی یک روایت شخصی بسازند که به آنها اجازه می دهد، خودشان را چنان که مسلط بر زندگی و آتیه خود باشند فهم کنند. در بسیاری از فرهنگ های پیش مدرن… سرو لباس در درجه اول هویت اجتماعی و نه هویت فردی را مشخص می ساخت. امروزه نیز به طور یقین لباس و هویت اجتماعی کاملاً با هم بی ارتباط نیستند و لباس همچنان یک تمهید دلالت گرانه که جنسیت، موقعیت طبقاتی و منزلت حرفه ای را نشان می دهد». (گیدنز، ۱۹۹۱: ۹۹)

« به طور کلی در باره نسبت میان ذهن فردی و هویت اجتماعی تحقیق اندکی شده است… شیوه ای که به واسطه آن هویت فرهنگی ترکیب می یابند، به شیوه ای که از طریق آن خویشتن فردی ساخته می شود بستگی دارد».( فریدمن: ۱۹۹۴: ۲۳)

((تخیل جامعه شناختی کسی را که صاحب آن است قادر می کند که صحنه عظیم تر تاریخی را به گونه ای که برای حیات درونی و حرفه ای بیرونی افراد گوناگون معنا می یابد، ادراک کند… تاریخ و شرح حال و نسبت میان آن دو را در چار چوب جامعه فهم کند … شاید پر ثمر ترین تمایزی که تخیل جامعه شناسی با آن مشغول است، تمایز میان «مشکلات شخصی محیط» و «مسائل عمومی ساخت اجتماعی» است.)) (میلز، ۱۹۹۵: ۸٫)

[۱]- Milman fillip

[2]-Hilman Elizabet

[3]- Hong yang

[4]- Skoe

[5]- Antony Rodrigues

[6]- Hindu

[7]-ning Young

[8]- Lu Tanen

[9]- maskovsky

[10]-