گودبرداری يكي از كارهای پيچيده و خطرناك مهندسی به شمار مي رود كه به منظور حفظ جان انسان های داخل و خارج از گود، ساختمان های مجاور و فراهم آوردن شرايط ايمن و مطمئن جهت انجام كار مي بايستی ديواره های آن بوسيله سازه های نگهبان مهاربندی و پايدار سازی شود.

سازه های نگهبان انواع مختلفي دارد كه با توجه به نوع خاك، عمق گودبرداری و حساسيت ساختمان های مجاور گود انتخاب و توسط افراد دست اندر كار پروژه های گودبرداری ساختمانی كه هريك وظايف و مسئوليت های مشخصی دارند اجرا و توسط اشخاص و سازمان های ذيربط نظارت مي شود. اجرای عمليات گودبرداری نيازمند بكارگيری تمهيداتی در حين، قبل و بعد از انجام كار می باشد كه بكارگيری آنها مي تواند از بروز حوادث گودبرداری جلوگيري كند.

تعاريف گودبرداری

گودبرداري يكي از فعاليتهای عمرانی است كه به منظورهای مختلف مثل تخريب و گودبرداري يك ساختمان فرسوده براي ساخت مجدد، رسيدن به تراز بكر، حفاظت فوندانسيون ها در برابر يخبندان، احداث كانالها، مخازن زير زميني و احداث پاركينگ انجام ميشود. گودبرداری به هر گونه حفاری و خاكبرداری در تراز پايين تر از سطح طبيعی زمين يا در تراز پايين تر از زير پي ساختمان مجاور اطلاق مي شود.

انواع گودبرداری

گودبرداری ها به دو گروه كلي حفاظت شده يا مهاربندی شده و حفاظت نشده يا مهاربندی نشده تقسيم می شوند. بايد توجه داشت در گودبرداری هاي حفاظت نشده يا مهاربندی نشده پايداری شيب ها يا جداره های قائم گودبرداری ها در خاك های چسبنده بدون هيچ گونه مهاربندی توسط شرايط مكانيكي خاك تامين مي شوند.

اهداف اصلي ايمن سازي گودبرداري

1- حفظ جان انسان هاي داخل و خارج از گود 

2- حفظ اموال داخل و خارج از گود 

3- فراهم آوردن شرايط ايمن و مطمئن براي اجراي كار
مسائل ايمني ساختگاه پروژه قبل از گودبرداری

قبل از انجام گودبرداری بايد موارد مختلفی را در ساختگاه بررسی كرد كه اين بررسی ها به شرح ذيل است :

1- قبل از تخريب ساختمان ساختگاه پروژه چگونگی اتصال ساختمان های مجاور به ساختمان ساختگاه مورد بررسی قرارگرفته و ديوار های مشترك مرزی، مكان و نحوه ی اتصال ديوار های مرزی به هم، تير ها يا سقف های مشترك دو ساختمان مجاور، وجود بازشو ها و نعل درگاه ها و لوله های دودكش يا داكت های تأسيساتی واقع درديوار های مرزی، نوع مصالح، فرسودگي و وجود ترك ها در ديوار ساختمان مجاور مورد شناسايی قرارگيرد.

2- با ساخت سقف های ايمن با استفاده از داربست های فلزی كه بر روی آن به كمك توری های مناسب پوشيده شده، قبل از تخريب ساختمان ساختگاه، ايمنی كافی را در برابر سقوط احتمالی اجسام و مصالح برسقف، ديوار، حياط و معابر مجاور ساختگاه ايجاد نمود.

3- قبل از انجام عمليات تخريب در ساختگاه پروژه، چاه هاي فاضلاب موجود درآن را شناسايي و آنها را با مواد مناسب پر نمود. چنانچه عمق اين چاه ها بيش ازعمق گودبرداري ساختگاه باشد لازم است اين چاه ها با مصالح بتن كم مايه يا بتن غوطه اي، حداقل تا 50 سانتي متر بالاتر از تراز كف گودبرداري پرگردد و سپس روي آن با مواد مناسب ديگر تا سطح زمين پر شود. محل اين چاه ها بايد در نقشه هاي نهايي سازه نگهبان ترسيم و به عنوان بخشي از شرايط، در طراحي شرايط ايمني گودبرداري لحاظ گردد.

4- انتخاب روش تخريب بايد با دقت انجام پذيرفته و عمليات تخريب ساختمان ساختگاه پروژه تحت نظارت مهندس ناظر انجام پذيرد. بايد در انتخاب ابزارها و تجهيزات تخريب دقت لازم به عمل آيد تا در هنگام تخريب بر ساختمان مجاور نيروهاي ديناميكي و استاتيكي قائم يا جانبي وارد نگردد. خصوصاً لازم به ذكر است ديوارهاي هم مرز با ساختمان مجاور با روش ها و ابزار هاي بدون ضربه تخريب و برداشته شود.

5- قبل از انجام عمليات تخريب در ساختگاه ضروري است انشعابات تأسيسات مكانيكي و برقي موجود در آن با كسب مجوز از مراجع ذيربط و با نظارت كارشناس فني مربوطه قطع گردد.

6- عوامل فني مسئول در پروژه خصوصاً مجري و مهندس ناظر نسبت به مراحل مختلف گودبرداري و چگونگي ساخت عناصر پيش ساخته و درجا كاملاً توجيه گرديده و هماهنگي لازم بين مهندسين مجري، ناظر و مهندس طراح براي مقابله با مسائل پيش بيني شده و پيش بيني نشده به عمل آيد.

مسائل ايمني ساختمانهاي مجاور قبل از گودبرداري

قبل از انجام گودبرداري بايد موارد ذيل با ايجاد هماهنگي لازم با مالكين يا ساكنين ساختمان هاي مجاور بررسي و انجام پذيرد.

1- هشدار هاي كافي درخصوص خطرات ناشي از تخريب به ساكنين ساختمان هاي مجاور داده شود و تمهيدات لازم درخصوص عدم سكونت درفواصل نزديك مرز گودبرداري را بر ايشان فراهم نمود. حتي المقدور مكان ديگري را براي سكونت ساكنين ساختمان هاي مجاور پيش بيني و آنجا را خالي از سكنه نمود. همچنين لوازم و وسايل ارزشمند و سنگين را تخليه يا به قسمت هاي ديگر ساختمان كه فاصله كافي از مرز گودبرداري دارد منتقل گردد.

2- در ساختمان هاي مجاور بررسي هاي لازم درخصوص احتمال نشست، ايجاد ترك، حركت ديوار هاي مرزي، تغييرشكل چارچوب درها و پنجره ها و يا ريزش سقف به عمل آيد و در صورت نياز ديوار هاي جديد از سمت داخل ساختمان دركنار ديوار مرزي، مقاوم سازي ديوار از طريق اجراي ديوار بتن مسلح و پلاستر سيماني، اجراي ديوار پركننده در بازشو هاي ديوار مرزي، بندكشي ديوار هاي مرزي و نصب شمع هاي مناسب زير تير هاي سقف در مكان هاي مناسب در داخل ساختمان مجاور به اجرا در آيد.

3- باكسب مجوز از مراجع ذيربط تابلو هاي هشداردهنده لازم براي عدم عبور عابرين و عدم پارك يا عبور خودرو در اطراف محوطه گودبرداري را در مكان هاي مناسب نصب كرد. حصاركشي مناسب با وزن كم در اطراف ديواره گودبرداري در فواصل مناسب ايجاد شود و حتي المقدور ديوارهاي سنگين اطراف گود را قبل از گودبرداري تخريب كرد.

4- قبل از انجام گودبرداري بايد حتي المقدور كليه چاه هاي فاضلاب واقع درساختمان هاي مجاور شناسايي گردد. چنانچه فاصله چاه هاي موجود از مرز گودبرداري كمتر از عمق نهايي گودبرداري است و تراز آب چاه ها بالاتر از تراز نهايي كف گودبرداري است ، نسبت به تخليه چاه و جلوگيري از ريختن مجدد آب به درون آن ها اقدام نمود. چاه هاي فاضلاب واقع در اين فاصله بايد با مصالح مناسب پر و در فاصله دورتر چاه هاي جديد حفر و مسير لوله هاي فاضلاب منتهي به چاه هاي پر شده مسدود و سيستم جديد انتقال فاضلاب اجرا و فاضلاب به چاه هاي جديد منتقل شود.

5- كانال ها، جداول، آبرو ها و تأسيسات انتقال آب و فاضلاب كنار معابر مجاور گودبرداري شناسايي و چنانچه احتمال ريزش آب به درون ديوار گودبرداري وجود دارد با ايجاد عايق مناسب آب بند گردند.

6- باغچه هاي ساختمان مجاور شناسايي و راهكار مناسب براي جلوگيري از آبياري غرقابي آن ها پيدا گردد.

7- مسير عبور كليه شريانهاي حياتي از قبيل خط گاز، آب، برق فشارقوي يا ضعيف، تلفن، فيبر نوري و اينترنت و ... و مسيرعبور آن در معابر مجاور گودبرداري با استعلام از مراجع ذيربط، شناسايي و چنانچه از مجاور مرز گودبرداري عبور مي نمايند احتياط هاي ايمني مضاعفي را پيش بيني نمود.

8- قبل ازهرگونه تخريب و گودبرداري، ساختمان هاي مجاور را در برابر خطرات مالي و جاني و مسئوليت مدني و شخص ثالث و . . . بيمه نمود.

مسائل ايمني كارگاه درحين گودبرداري

در هنگام گودبرداري بايد موارد ايمني ذيل به مورد اجرا در آيد:

1- تخريب و گودبرداري تحت نظارت مهندس ناظر يا دستگاه نظارت ، توسط مجري ذيصلاح صورت پذيرد.

2- در همه حال شخصي جهت بررسي وضعيت ايمني موجود و مراقبت دائم از ديواره گودبرداري و اعلام هشدار به كارگران جهت فرار از خطر، پناه گرفتن و يا هرگونه عكس العمل مورد نياز گمارده شود. حتي المقدور دركارگاه سيستم آژير مناسبي جهت اعلام خطر و هشدار به كارگران و ساكنين ساختمان هاي مجاور نصب گردد.

3- بطور روزانه آمار كارگران كارگاه به صورت دقيق با مشخصات سجلي ، آدرس و تلفن تماس در دفاتر مخصوص ثبت گردد.

4- درحين گودبرداري بايد روش هاي مرحله اي طراحي شده عيناً اجرا گردد درهيچ مرحله اي از گودبرداري و اجراي سازه نگهبان نبايد ديواره گودبرداري براي مدت زمان طولاني رها گردد و سرعت پي درپي مراحل انجام كار بايد حفظ گردد.

5- گودبرداري به صورت مرحله اي به شكلي كه در نقشه هاي اجرايي آمده با استفاده از ماشين آلات مخصوص يا روش دستي انجام پذيرد.

 6- درهنگام گودبرداري و نصب سازه و پس از آن بايد بطور مداوم ساختمان هاي مجاور و معابر اطراف مو