چکیده:
گزارشگري سود جامع در يك صورت عملكرد واحد مسئله¬اي بحث¬برانگيز است. موافقان گزارشگري سود جامع در يك صورت عملكرد واحد بر اين باورند كه سود (زیان) اندازه¬گیری شده بر مبنای جامع عملکرد شرکت را بهتر از سایر اندازه-گیری¬های سود، نشان می¬دهد در حالی¬که مخالفان معتقدند "ساير اجزاي سود جامع" متشکل از اقلامی است که به دلیل ماهیت موقتی و غیرعادی خود از دوره¬ای به دوره¬ی دیگـر تغییر می¬کنند و لذا گـزارش کردن آنها همـراه با نتايج كسب و كار اصلي منجـر به افزایش نوسانات سـود و ریسک شرکت و همچنین کاهش قدرت پیش¬بینی سـود می¬شود. در نتیجه، انتخاب شیوه¬ای از گزارشگری سود که عملکرد شرکت را بهتر و کامل¬تر نشان دهد، اهمیت ویژه¬ای دارد. از اين رو، در این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش آغازین هستیم که آیا ارائه سایر اجزای سود جامع ذیل صورت سود (زیان) دوره (رویکرد ارائه یک صورت عملکـرد واحـد) منجـر به سـوءتعبیر از عملکرد اصلی شرکت می¬شود یا خیـر؟ به منظور پاسخ به این سوال می¬بایست به مقایسـه رابطـه بین معیارهای نوسانات سـود با ریسک و قیمت بازار سهام شـرکت پرداخت. همچنین می¬بایست به مقایسـه قدرت پیش¬بینی¬کنندگی معیارهای سـود (سـود خالص و سـود جامع) در پیش¬بینی جریان وجه نقد عملیاتی دوره بعد و سود خالص دوره بعد پرداخت و سپس با توجه به کلیه نتایج بدست آمده در حد مناسب به سوال آغازین تحقیق پاسخ داد. لازم به ذکر است که این مقایسه با استفاده از داده¬های شرکت¬های پذیرفتـه شـده در بورس اوراق بهادار تهران، طی دوره 1382-1391 و به وسیله¬ی رگرسیون خطی چندگانه و آزمون F صورت گرفت. نتایج بررسی¬ها نشان داد كه سود جامع داراي ماهيت پر نوسان¬تري نسبت به سـود خالص است ولی این برتـری به لحاظ آماری معنی¬دار نیست. همچنين، نوسانات ساير اجزاي سود جامع با ريسك و قيمـت بازار سهام شركت رابطـه معنی¬داری ندارد. بر همين اساس، نتايج اين تحقیق از رويكرد ارائه يك صورت عملكـرد واحـد حمايت مي¬كند. علاوه¬براین نتایج نشان داد که سود خالص قدرت پیش¬بینی بیشتری برای پیش¬بینی جریان وجه نقد عملیاتی دوره بعد و سود خالص دوره بعد دارد. این موضوع که بیانگر اهمیت و کاربـرد سـود خالص در تعیین عملکـرد آتی شـرکت است، نشان می¬دهـد که می¬بایست کماکان سود خالص در قالب یک قلم جداگانه در صورت عملکرد مالی نشان داده شود.

کلید واژه: سود جامع، سود خالص، ریسک شرکت، نوسانات سود

 
 
فهرست مطالب
فصل اول: كليات.............................................................................................................................1
    1.1مقدمه..........................................................................................................................................................................    2
    1.2 تشریح و بیان مساله...............................................................................................................................................    5
    1.3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق............................................................................................................................ 8
    1.4 اهداف تحقیق ........................................................................................................................................................    9
    1.5 پرسش¬ها و فرضیه¬های تحقیق .........................................................................................................................    10
    1.6 روش اجرای تحقیق ............................................................................................................................................    11
    1.7 تعریف برخی از واژه ها و اصطلاحات تحقیق ................................................................................................    12
    1.8 ساختار کلی تحقیق ............................................................................................................................................    13
فصل دوم: مباني نظري و پيشينه..............................................................................................    15
بخش اول: مبانی نظری تحقیق.............................................................................................................    16
    2.1 مقدمه......................................................................................................................................................................    17
    2.2 ریسک.....................................................................................................................................................................    19
        2.2.1 عوامل مؤثر بر ریسک شرکت..................................................................................................................    20
        2.2.2 انواع ریسک................................................................................................................................................    27
    2.3 سود .......................................................................................................................................................................    28
        2.3.1 هدف از اندازه¬گیری و گزارش سود ......................................................................................................    28
        2.3.2 مفهوم سرمایه............................................................................................................................................    28
        2.3.3 مفاهیم نگهداشت سرمایه.......................................................................................................................    30
        2.3.4 مفاهیم سود...............................................................................................................................................    32
            2.3.4.1 سود حسابداری.............................................................................................................................    33
            2.3.4.2 سود اقتصادی................................................................................................................................    34
    2.4 رویکردهای تهیه صورت سود (زیان)................................................................................................................    35
        2.4.1 تئوری مازاد خالص (تمیز).......................................................................................................................    36
        2.4.2 مفهوم سود عملیات جاری.......................................................................................................................    36
        2.4.3 مفهوم شمول کلی سود (سود جامع)...................................................................................................    39
    2.5 گزارشگری سود جامع.........................................................................................................................................    41
        2.5.1 گزارشگری سود جامع در ایالت متحده آمریکا....................................................................................    41
        2.5.2 گزارشگری سود جامع در سطح بین-الملل...........................................................................................    45
        2.5.3 گزارشگری سود جامع در ایران..............................................................................................................    48
    2.6 بررسی تطبیقی سود جامع در سطح ایران و بین-الملل...............................................................................    49
        2.6.1 تعریف سود جامع.....................................................................................................................................    51
        2.6.2 سایر اجزای سود جامع............................................................................................................................    52
            2.6.2.1 تغییرات در مازاد تجدید ارزیابی دارایی-ها..............................................................................    53
            2.6.2.2 سود یا زیان اکچوئری در طرح¬های مزایای معین.................................................................    54
            2.6.2.3 تعدیلات تسعیر ارز......................................................................................................................    56
            2.6.2.4 سود (زیان) ناشی از اندازه¬گیری مجدد دارایی-های مالی آماده برای فروش.....................    59
            2.6.2.5 بخش اثربخش سود (زیان¬های) مربوط به ابزارهای مصون سازی در مصون سازی.........    61
            2.6.2.6 تعدیلات سنواتی............................................................................................................................    63
            2.6.2.7 تعدیلات تجدید طبقه-بندی........................................................................................................    64
        2.6.3 شیوه گزارشگری سود جامع....................................................................................................................    65
    2.7 شیوه نوین ارائه صورت¬های مالی......................................................................................................................    68
        2.7.1 سیر تحول نحوه¬ی ارائه¬ی صورت¬های مالی.........................................................................................    70
        2.7.2 اهداف اساسی روش نوین ارائه¬ی صورت¬های مالی............................................................................    72
        2.7.3 اصول ارائه¬ی صورت¬های مالی (منطبق با IAS1).............................................................................    73
            2.7.3.1 یکپارچگی.......................................................................................................................................    73
            2.7.3.2 تفکیک............................................................................................................................................    74
        2.7.4 شکل و طبقه-بندی....................................................................................................................................    76
        2.7.5 تعریف بخش¬ها و گروه-ها.........................................................................................................................    79
        2.7.6 صورت¬های مالی........................................................................................................................................    82
            2.7.6.1 صورت وضعیت مالی ...................................................................................................................    82
            2.7.6.2 صورت سود (زیان) جامع...........................................................................................................    83
            2.7.6.3 صورت جریان وجه نقد ..............................................................................................................    84
بخش دوم: پیشینه تحقیق.....................................................................................................................    86
    2.1 مقدمه......................................................................................................................................................................    87
    2.2 تحقیق¬های قبلی درمورد نوسانات سود جامع................................................................................................    87
    2.3 تحقیق¬های قبلی درمورد رابطه ریسک با سود جامع....................................................................................    91
        2.3.1 رابطه¬ی معیارهای نوسانات سود و معیار ریسک بازار........................................................................    91
        2.3.2 قیمت¬گذاری معیارهای نوسانات سود...................................................................................................    94
    2.4 تحقیق¬های قبلی درمورد قدرت پیش¬بینی¬کنندگی سود جامع................................................................    96
    2.5 سایر تحقیقات در مورد سود جامع................................................................................................................    100
    2.6 جمع بندي..........................................................................................................................................................    109
فصل سوم: روش اجراي تحقيق .........................................................................................................    112
    3.1 مقدمه...................................................................................................................................................................    113
    3.2 مدل مفهومي و فرضيه¬هاي تحقيق...............................................................................................................    113
        3.2.1 مدل مفهومي تحقيق.............................................................................................................................    113
        3.2.2 فرضيه¬هاي تحقيق.................................................................................................................................    118
    3.3 روش كلي تحقيق.............................................................................................................................................    118
    3.4 قلمرو تحقيق.....................................................................................................................................................    119
        3.4.1 قلمرو موضوعي......................................................................................................................................    119
        3.4.2 قلمرو مكاني تحقيق.............................................................................................................................    119
        3.4.3 قلمرو زماني تحقيق..............................................................................................................................    119
    3.5 روش نمونه-گيري..............................................................................................................................................    119
    3.6 روش گردآوري داده-ها......................................................................................................................................    120
    3.7 معرفی و نحوه¬ی محاسبه متغیرها ...............................................................................................................    120
    3.8 روش آزمون فرضيات تحقيق.........................................................................................................................    123
        3.8.1 روش آزمون فرضيه¬ي اول...................................................................................................................    123
        3.8.2 روش آزمون فرضيه دوم.......................................................................................................................    123
        3.8.3 روش آزمون فرضيه سوم......................................................................................................................    125
        3.8.4 روش آزمون فرضيه چهارم..................................................................................................................    127
        3.8.5 روش آزمون فرضيه پنجم....................................................................................................................    128
    3.9 مباحث آماری ..................................................................................................................................................     129
    3.10 خلاصه فصل .................................................................................................................................................    134
فصل چهارم: تجزيه و تحليل آماري...................................................................................................    135
    4.1 مقدمه..................................................................................................................................................................    136
    4.2 جامعه و نمونه آماري........................................................................................................................................    137
    4.3 نتايج.....................................................................................................................................................................    137
        4.3.1 آزمون فرضيه اول...................................................................................................................................    137
        4.3.2 آزمون فرضيه دوم..................................................................................................................................    139
        4.3.3 آزمون فرضيه سوم.................................................................................................................................    144
        4.3.4 آزمون فرضيه چهارم............................................................................................................................    150
        4.3.5 آزمون فرضيه پنجم...............................................................................................................................    154
    4.4 خلاصه و جمع¬بندي .......................................................................................................................................    157
فصل پنجم: نتيجه گيري و پيشنهادات...................................................................................................................    158
    5.1 مرور و جمع¬بندي ............................................................................................................................................    159
    5.2 نتايج آزمون فرضيه¬هاي تحقيق.....................................................................................................................    161
        5.2.1 نتايج آزمون فرضيه اول........................................................................................................................    161
        5.2.2 نتايج آزمون فرضيه دوم.......................................................................................................................    162
        5.2.3 نتايج آزمون فرضيه سوم.......................................................................................................................    162
        5.2.4 نتايج آزمون فرضيه چهارم...................................................................................................................    163
        5.2.5 نتايج آزمون فرضيه پنجم.....................................................................................................................    164
    5.3 محدوديت¬هاي تحقیق......................................................................................................................................    164
    5.4 پيشنهادات ..........................................................................................................................................................    165
        5.4.1 پیشنهادت کاربردی................................................................................................................................    165
        5.4.2 پیشنهادات برای تحقیق¬های آتی........................................................................................................    166
    5.5 خلاصه فصل ....................................................................................................................................................    167
    فهرست منابع...................................................................................................................................................................    I
فهرست شکل¬ها

    شکل 2.1 خصوصیات کیفی اطلاعات مالی بر اساس SFAC8 .......................................................................    69
    شکل 2.2 اصول اساسی ارائه صورت¬های مالی ......................................................................................................    73
    شکل 2.3 مبانی تفکیک منابع .................................................................................................................................    75
    شکل 2.4 مجموعه صورت¬های مالی ........................................................................................................................    76
    شکل 2.5 روش مستقیم تهیه صورت جریان وجه نقد........................................................................................    84
    شکل 3.1 مدل مفهومی تحقیق ..............................................................................................................................    117
    شکل 3.2 انواع الگوهای برآورد و آزمون¬های انتخاب الگو .................................................................................    134
    شکل 4.1 مقایسه معیارهای نوسانات سود در سال¬های مختلف ...................................................................    138

فهرست جدول¬ها

    جدول 2.1 سیر تطور IAS1 .... ................................................................................................................................     47
    جدول 2.2 مقایسه سایر اجزای سود جامع در دو استاندارد شماره 6 ایران با IAS1..................................    52
    جدول 2.3 اجزای مخارج طرح¬های معین در IAS19 ......................................................................................    56
    جدول 2.4 نحوه اندازه¬گیری و شناسایی دارایی¬های مالی در ایران ..................................................................    60
    جدول 2.5 بخش¬ها و گروه¬های مختلف صورت¬های مالی مطابق با IAS1 ...................................................    77
    جدول 2.6 خلاصه تحقیقات خارجی در مورد سود جامع ...............................................................................    104
    جدول 2.7 خلاصه تحقیقات داخلی در مورد سود جامع .................................................................................    108
    جدول 4.1 آمارهای توصیفی معیارهای نوسانات سود ....................................................................................    138
    جدول 4.2 آمارهای توصیفی نوسانات نسبی سود..............................................................................................    139
    جدول 4.3 آزمون رتبه¬بندی ویلکاکسون .............................................................................................................    139
    جدول 4.4 آمارهای توصیفی فرضیه دوم ............................................................................................................    140
    جدول 4.5 نتایج آزمون آماری جارک- برا برای متغیرهای فرضیه دوم ......................................................    141
    جدول 4.6 نتایج آزمون لیمر برای مدل¬های فرضیه دوم .................................................................................    141
    جدول 4.7 نتایج آزمون هاسمن برای مدل¬های فرضیه دوم ...........................................................................    142
    جدول 4.8 نتایج حاصل از برازش مدل¬های رگرسیونی فرضیه دوم .............................................................    143
    جدول 4.9 آمارهای توصیفی فرضیه سوم ..........................................................................................................    145
    جدول 4.10 نتایج آزمون آماری جارک- برا برای متغیرهای فرضیه سوم ..................................................    146
    جدول 4.11 نتایج آزمون لیمر برای مدل¬های فرضیه سوم .............................................................................    146
    جدول 4.12 نتایج آزمون هاسمن برای مدل¬های فرضیه سوم ......................................................................    147
    جدول 4.13 نتایج حاصل از برازش مدل¬های رگرسیونی فرضیه سوم .........................................................    149
    جدول 4.14 آمارهای توصیفی فرضیه چهارم ....................................................................................................    150
    جدول 4.15 نتایج آزمون آماری جارک- برا برای متغیرهای فرضیه چهارم ...............................................    151
    جدول 4.16 نتایج آزمون لیمر برای مدل¬های فرضیه چهارم ........................................................................    151
    جدول 4.17 نتایج آزمون هاسمن برای مدل¬های فرضیه چهارم ...................................................................    152
    جدول 4.18 نتایج حاصل از برازش مدل¬های رگرسیونی فرضیه چهارم ......................................................    153
    جدول 4.19 آمارهای توصیفی فرضیه پنجم ......................................................................................................    154
    جدول 4.20 نتایج آزمون آماری جارک- برا برای متغیرهای فرضیه پنجم ................................................    155
    جدول 4.21 نتایج آزمون لیمر برای مدل¬های فرضیه پنجم ..........................................................................    155
    جدول 4.22 نتایج آزمون هاسمن برای مدل¬های فرضیه پنجم .....................................................................    156
    جدول 4.23 نتایج حاصل از برازش مدل¬های رگرسیونی فرضیه پنجم ........................................................    157
 
 

فصل اول
کلیات تحقیق
 
 

 
1.1 مقدمه
تصمیم¬گیری از جمله مسائلی است که انسان همواره با آن روبرو بوده است. تصمیم¬گیری نیازمند اطلاعات است. مدیران و سرمایه¬گذاران از جمله افرادی هستند که همواره با این مسأله رو¬به¬رو می¬شوند. از میان اطلاعات گوناگونی که مدیران و تصمیم-گیرندگان برای اخذ تصمیمات خود بدان نیازمندند، اطلاعات مالی و حسابداری جایگاه ویژه¬ای دارد. حسابداری یکی از فعالیت¬های خدماتی است که نقش آن ارائه اطلاعات کمی باکیفیت و ماهیت مالی درباره مؤسسات، به منظور استفاده از آن اطلاعات در تصمیم¬گیری¬های اقتصادی است. صورت¬های مالی وسیله¬ای است که با آن اطلاعات مالی در شبکه¬های حسابداری دسته¬بندی و انباشته شده، در زمان¬های معین طی گزارشات مالی در اختیار استفاده¬کنندگان بالفعل (عمدتاً صاحبان مؤسسات و بستانکاران) قـرار داده می¬شـود. نتایج فعالیت¬های اقتصادی مؤسسـات از مجـرای روش¬های حسابـداری، جمع¬آوری، تجزیه و تحلیل، ثبت، طبقه¬بنـدی، تلخیص و سپس در صورت¬های مالـی گـزارش می¬شود.
هدف اصلی گزارشگری مالی بیان وضعیت مالی و عملکرد واحد تجاری برای اشخاص بیرون از سازمان جهت کمک به آنها در اتخاذ تصمیمات مالی است. ابزار اصلی برای انتقال اطلاعات به اشخاص مـزبور، صـورت¬های مالی اساسی، یادداشت¬های همراه و گزارش¬های مکمل است که محصول نهایی فرایند حسابداری و گزارشگری مالی محسوب می¬شوند. از آنجا که استفاده¬کنندگان از این گـزارش¬ها، در تهیـه آنها نقش نداشته¬اند، مجامع دولتی و مؤسسات علمی و حرفه¬ای حسابداری در هر کشور، واحدهای گزارشگر را به رعایت اصول و استانداردها موظف می¬کنند تا استفاده¬کنندگان با اعتماد کامل، این نوع اطلاعات و گزارش¬ها را برای تصمیم¬گیری مورد استفاده قرار دهند. از این رو، استانداردهای حسابداری در هر کشور در پاسخ به این نیاز، از سوی مراجع استانداردگذار تدوین شد.
اما امروزه، توسعه حمل و نقل و ارتباطات، موجب نزدیکی نقاط مختلف جهان به نحوی شده است که اصطلاح "دهکده¬ی جهانی "، به آن اطلاق می¬گردد. از انتهای جنگ جهانی دوم تاکنون، در تجارت بین¬الملل و سایر اشکال اتکای متقابل بین کشورها چنان رشدی پیدا شده که بر جوانب مختلف زندگی بشر تأثیر با اهمیتی گذاشته است. در تجارت نیز وضعیت¬های خاصی پدیدار شده که یکنواختی استانداردهای حسابداری را در کشورهای مختلف، به ذهن متبادر کرده است.
یکنواختی، به میزان هماهنگی یا شباهت میان مجموعه¬های مختلف استانداردهای ملی حسابداری و روش¬ها و شکل گزارشگری مالی اشاره دارد (شباهنگ، 1381). به¬طورکلی، وجود روش¬های حسابداری متفاوت برای یک نوع معاملات و رویدادها، تجزیه و تحلیل و مقایسه¬ی صورت¬های مالی را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. بنابراین، یک دلیل و منطق عمده برای هماهنگ¬سازی این است که قابلیت مقایسه¬ی صورت¬های مالی شرکت¬ها را افزایش می¬دهد و استفاده از آن را در سراسر کشورهای جهان آسان¬تر می¬سازد. این موضوع نشان می¬دهد که چرا حمایت رو به گسترشی برای تدوین استانداردهای حسابداری بین¬المللی وجود دارد.
لیکن تلاش برای هماهنگ¬سازی استانداردهای حسابداری در سطح بین¬المللی، زمانی قرین موفقیت خواهد بود که در خصوص پذیرش و اجرای آن اطمینان لازم به وجود آید. این اطمینان جز با شناخت استانداردهای حسابداری بین¬المللی و تأثیر پذیرش آنها بر بازار سهام داخلی امکانپذیر نیست. بنابراین، پیش از پذیرش استانداردهای حسابداری بین¬المللی، می¬بایست به دقت آنها را مورد مطالعه قرار داد و موارد افتراق آنها را با استانداردهای حسابداری ملی معین کرد. بی¬شک با تعیین موارد افتراق موجود بین استانداردهای حسابداری ملی و بین¬المللی، عمل هماهنگ¬سازی استانداردها با آگاهی و سرعت بیشتری انجام خواهد شد.